Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1995 (nrs. 69-72)

[p. 146]

Willem van Toorn
Bij twee foto's van Kertész

Esztergom, Hongarije, 1915

Ze zitten op een stenen rand voor een rommelig gepleisterd stuk muur, hun voeten op de ongeplaveide aarde met steentjes en onkruid. Drie jongetjes, acht of negen jaar, de middelste met het boek op zijn knieën. Je kijkt tegen de kop van de platliggende bladzijden aan, je kunt niet zien wat voor boek het is - platen, tekst? Naar hun totale concentratie te oordelen lezen ze. Het boek is het absolute middelpunt, alsof het hun concentratie opzuigt. Twee van hen zijn op blote voeten, de linker heeft hoge rijgschoenen aan en van die lange wollen kousen waarvan je het kriebelen nooit meer vergeet als je ze ooit hebt moeten dragen. De knie van het middelste jongetje waar het boek het meest op rust steekt door een gat in zijn broek. Hun kleren zijn sjofel, ze hebben alle drie een ander hoofddeksel - muts, vreemde hoge pet zonder klep, ronde pet met klep - alles precies zoals je het je voorstelt in een Hongaars proviniciestadje, in 1915. Het linker jongetje is het mooist, met het volkomen ontspannen handje op zijn knie, vlak onder de punt van het boek, zijn engelachtig gezichtje, volkomen ontspannen en volkomen geconcentreerd tegelijk. De foto dwingt je, je voor te stellen van welke buitenwereld zo veel concentratie afsluit. Een plein, geiten, paardenhandelaren, deftige dames en heren met parasols, laantjes met kastanjes erlangs, zoals ik ze in Hongaarse stadjes heb gezien? Tot je schrik realiseer je je dat het oorlog is daar, 1915, een jaar na het schot in Serajewo.

[p. 147]

[p. 148]

Greenwich village, n.y.c., 22 mei 1965

Leve de stad. Leve het dak. Deze lezeres moet je zoeken tussen schoorstenen, antennes, bovenlichten, muurtjes, hekken, potten met planten, een balkon als een tuintje. Je kunt niet zien hoe hoog, maar je denkt graag: heel hoog boven de stad. Ze leest in de gezegende staat van anonimiteit die in een dorp of een provinciestadje alleen achter muren of hoge heggen te creëren is, en dan nog: iedereen weet dat je daar zit. In het anarchistische dakenlandschap van de stad heeft iedereen geleerd langs de anderen heen te kijken of piepkleine kloosterhofjes voor zichzelf te bouwen. Stadslucht maakt vrij. Ik hoop maar dat niet een of andere dorpeling, die de regels nog niet kent, keihard de radio aanzet.

[p. 149]