Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1992 (nrs. 57-60)

[p. 115]

H.C. ten Berge
Schöne Aussicht

Er wordt iets gevraagd. Een beschrijving. Van wat ik maar wil. Schoenen, trappenhuis, uitzicht op wachtende vrouw, man achter blanco papier.

Mooi uitzicht vandaag.

Vanuit het zolderraam strekt het brede stads water zich voor mijn ogen uit. Wat het oog vangt ligt voor de hand. De straatweg beneden kan ik niet zien. De bomen aan de overkant, kaal, herfstig, klaar voor de winter, laten zich van kruin tot middel in al hun vertakkingen zien. Een hoge straatlantaren, omgeven door twijgen, reikt tot aan het venster van de dakkapel. Zoals dikwijls het geval is hangt er een lage, monochrome bewolking die het nevelig maakt in de verte. De scholen aan de rechterzijde van het water zijn verlaten. Ik. kan ze gedeeltelijk zien. Ze staan in grauwe vakantiestemming aan een wandelweg die naar een stadstuin voert. Ze hebben niets aantrekkelijks te bieden. Fantasieloze rechthoeken; flauw oplopende daken die bedekt zijn met groen asfalt. Lorren van gebouwen die snel werden neergezet en vooral tochtig en lelijk moesten zijn. Wat toen niets mocht kosten, is nu onbetaalbaar geworden. Een blik van buiten maakt duidelijk dat de stookkosten de pan uitrijzen. Hoge ramen, eensteensmuren, daken van niks.

Langs de glooiende oevers staan scheefgezakte bomen, waarvan de takken laag boven het water hangen. Zomers onttrekken ze de gebouwen aan het gezicht en kun je spreken van een lommerrijke waterpartij. Een paar weken geleden is een oude, zwaarlijvige boom tijdens een stormnacht afgeknapt en kort daarna opgeruimd. In het midden van de grote vijver (de gracht bezit in feite de vorm en de omvang van een ruim aangelegde vijver in een stadspark) steken de buizen van een fontein net boven het oppervlak uit. De hele dag zitten er vogels op: vooral meeuwen en reigers, maar ook - in voorjaar en zomer - een aalscholver die urenlang staat te wuiven met zijn vleugels alsof hij een weifelende vrouw naderbij wenkt. Af en toe strijken er zwanen neer. Hun vleugels brengen een merkwaardig fluitend geluid voort als ze vlak boven mijn hoofd passeren. Waterhoentjes en eenden zijn als overal in groten getale aanwezig. Ze zijn het grasetend voetvolk onder de waterbewoners.

[p. 116]

De fontein werkt nooit, ofschoon er niets aan mankeert. Verspilling, vindt de gemeente. Een fontein aanleggen is één ding, de zaak laten spuiten is iets anders. Een waterpomp kost geld. Dat kan Bruin niet trekken. De vogels profiteren van deze kleinsteedse zuinigheid: ze weten niet beter of de uiteinden van de buizen zijn daar aangebracht om hen te gerieven. Ze zitten op de eerste rang en hebben een riant uitzicht op het zolderraam van de man die hen nu, min of meer op verzoek, in het oog houdt en met gevederde woorden bekleedt.

Achter de bocht van de grote vijver - ook wel Grote Gracht geheten, voorheen een onderdeel van de stadsverdedigingswerken aan het Spanjaardsveld - ligt een rietlandje. Lekker moerassig door het aangrenzende riviertje, en onweerstaanbaar voor de spreeuwen die er zomers met duizenden overnachten. Ze kakelen en kwetteren onophoudelijk, stijgen soms in wolken omhoog, zwiepen met z'n allen rakelings over of tussen de bomen, zwenken als bij toverslag allemaal tegelijk naar beneden en zitten even later weer te kakelen en te kwetteren in de riethalmen van het kleine stadsmoeras.

Rondom dit lustoord, dit oog van stilte en rust, houden de vissers zich op. Ze zitten er dag en nacht, lijkt het wel. Als ik 's morgens opsta zie ik hun petten en te kleine hoeden al achter de hagen schemeren. Als ik 's nachts naar bed ga lichten de kegels van sigaren en sigaretten nog altijd op aan de overkant van het water. Dagenlange regens vermogen ze niet te verdrijven. In gezelschap van eenden en reigers toeven ze onder capes en paraplu's tussen de rietsigaren en het druipende struikgewas. Eenmaal per jaar is er een wedstrijd. De plaatselijke overheid heeft vissen uitgezet. Hele families verdringen zich met ghettoblasters op de volgepakte oevers van de oase. De fontein laat het ook dan feestelijk afweten, maar wie de grootste karper vangt wordt beloond met een personen-auto die voor het dichtstbijzijnde café onder geschetter en geschreeuw (dat het gezang der spreeuwen overstemt) wordt overhandigd.

Terwijl ik dit schrijf dendert en scheurt het verkeer beneden op de klinkerweg voorbij, zoals het elke dag van de week doet. De schrijvende hand, de machine, alles wat zich op de tafel bevindt trilt en beeft mee, telkens wanneer zware trucks met containerbakken of aanhangers passeren. Motoren en brommers doen in geknal en geknetter niet voor elkaar onder. De weg is een racebaan, de coureurs hebben geen oog voor de schoonheid van de onzichtbare fontein aan de ene en de statige Art decohuizen aan de andere kant. In tegenstelling tot andere steden doet men

[p. 117]

hier zijn best het zware verkeer door de stad te leiden om de chauffeurs het gebruik van de ringweg te besparen en de bewoners zo veel mogelijk te sarren. Het aanbrengen van een asfaltlaag, obstakels, verkeersdrempels, de instelling van snelheidscontroles - men wil er niet van horen. Want de middenstand, de ondernemersclub, de investeerders, de Rotary, Rijkswaterstaat e tutti quanti dreigen met... zullen niet meer... staan niet toe... overwegen zich elders... enz. enz.

Wanneer ik opsta van de tafel en me voorover buig, kan ik de helft van de straat, het fiets- en voetpad en de hoek van de tegenoverliggende singel aan mijn linkerhand overzien. De hoek wordt gesierd door een gebouwtje van de provinciale gas- en electriciteitsmaatschappij, hetzelfde nutsbedrijf dat zonder volksraadpleging de Arnhemse voetbalclub Vitesse op substantiële wijze is gaan ondersteunen waardoor een verlaging van de tarieven voorgoed van de baan is. Er zijn zelfs wegen gevonden om de rekening door middel van nieuwe heffingen met tientallen guldens per maand te verhogen. Vlak voor het gebouwtje heeft een andere instantie vier reclameborden geplaatst. Op twee daarvan staart me nu al maandenlang een treurig vrouwenhoofd in duplo aan. Ik voel me bij voorbaat schuldig. Uit haar mond is een duistere mededeling opgetekend: ‘Hij is zo'n lieve vader voor de kinderen.’ Daaronder een telefoonnummer. Aardig van haar om dat overal bekend te maken. Maar waarom zo'n treurig uiterlijk. Lieve, doortastende moeders zijn er tenslotte ook. Helaas ontbreekt er een vaderlijk hoofd dat het compliment in navenante bewoordingen retourneert. Naast de reclameborden heeft een derde instantie enkele minder opvallende verkeersborden geplaatst. Die brengen dan ook geen geld op. Vanaf de hoek staat een aaneengesloten rij van geparkeerde automobielen die achter de bomen en in de flauwe bocht van de singel uit het oog verdwijnt. Het vochtige weer heeft de kinderhoofdjes een glad en donker uiterlijk verleend. Enkele hondenbezitters schuifelen over het trottoir voorbij terwijl hun huisvrienden zich ongeremd ontlasten voor de tuinhekken en deuren van de omwonenden. Eén van de bewoners, waarschijnlijk Hulzebos, die gesteund door zijn vrouw dag en nacht de stoep, de tuin, de straat van zijn smetvrije auto in de gaten houdt en zijn wagen drie keer per dag verplaatst om er nog beter op te kunnen letten, deze Hulzebos, ja hij is het, stuift naar buiten en begint een twistgesprek met een koppig baasje op leeftijd dat niet voor rede vatbaar schijnt te zijn. Behalve door mezelf en onzichtbare anderen wordt de hoog oplopende ruzie achter de ramen gevolgd door vrouw Hulzebos, die het gor-

[p. 118]

dijn gewoontegetrouw opzij heeft geschoven om ook in deze zaak haar echtgenoot mentaal te ondersteunen. Het dier in kwestie, een volgevreten keffertje met krulstaart, blinkende hondepenning aan zijn halsband, snuffelt aan de broekspijp van de boze man die het een trap verkoopt. Zo te oordelen steken de sanitaire prestaties van het onooglijke beest die van een volwassen Sint Bemhard naar de kroon.

Ik open het raam en laat de beginnende winter naar binnen. Geluiden, geuren en beelden dringen bruut de kamer in. Het getier van een ziedende man klinkt bij vlagen boven het verkeerstumult uit. Ik houd me in. Zodra ik iets zie, zie ik meer dan ik zie. Het door 't venster gekadreerde beeld van de waterpartij en de bomen treedt buiten zijn grenzen. Het wil de beschrijving steeds te boven gaan. Alle wijsheid ten spijt steekt het in een te krappe lijst. De pen stokt. De machine hapert. Het beeldscherm blijft verstoken van nieuwe letters en leestekens. De kracht van de woorden verflauwt omdat de woorden niets transformeren. Er is geen spanningsboog en geen functie. Niets tilt ze uit boven hun feitelijkheid. Ze mogen niet nadenken over zichzelf, over de bredere context waarin ze verschijnen. Het is me wat moois. Ze hebben geen uitzicht te bieden.