behulp van een aantal elementaire operaties heeft mij daarbij voor ogen gestaan.
Niet voor niets kenschetste Chomsky in zijn werk ‘Syntactic Structures’ de grammatika als een machine. Die machine namelijk die, uit een grote hoeveelheid van theoretisch mogelijke woordkombinaties, gebrabbel, woordopeenvolgingen, nu juist die kombinaties kiest die de georganiseerde en begrijpelijke taal vormen.
Wanneer men zich eenmaal met die gedachte vertrouwd heeft gemaakt is het moeilijk om ervan los te komen: er zit iets mechanisch aan onze woorden en aan ons spreken, alsof niet wij zelf gedachten produceren maar de taal in ons. Dat wij niets anders doen dan stem geven aan een grotere en onoverzichtelijkere taalstruktuur die ons doordringt op de wijze waarop bij een parasitaire paddestoelen-soort het myocel zijn slachtoffer doordringt. Of misschien de taal voorgesteld als een enorm, onzichtbaar en mechanisch proces.
Er valt nauwelijks iemand te vinden die niet wel eens de paradoxale zelfstandigheid van woorden in ons leven en denken heeft ervaren, hoe die objektiviteit van de taal ons verbindt met vreemde, ver verwijderde of half vergeten gedachten, met verdwenen historische gebeurtenissen, met houdingen die ons nu vreemd zijn.
Het betekent, zo u wilt, ook het ondergaan van een logika, van het raadselachtige proces dat iedere zin die wij uiten een oneindige en niet te overziene hoeveelheid zinnen tot gevolg heeft, of wij die nu begrijpen of niet, of wij dat nu willen of niet.
Het gevoel zou ook kunnen worden beschreven in mathematische termen: het heeft iets van de halsstarrigheid van de natuurlijke getallen; wanneer zij eenmaal zijn gedefinieerd lenen zij zich voor geen ander doel dan om dié veranderingen en kombinaties te ondergaan die in hun natuur besloten liggen.
Hun natuur? Ja, eerder de hunne dan de onze.
Er bestaat dus een ervaring van een vreemde, onpersoonlijke, niet te overziene veelvuldigheid waarvan wij op een zeer intieme manier deel uitmaken. Het is even geldig te beweren dat deze veelvuldigheid in ons denkt als om te zeggen dat wij met behulp van deze veelvuldigheid denken.
De moderne cybernetica heeft op afdoende wijze gedemonstreerd dat een hele trits eigenschappen die wij als exclusieve eigenschappen van het denken beschouwden, door mechanische konstrukties kunnen worden nagebootst. Herinnering, het vermogen tot konkluderen, het maken van een rationele keuze op basis van gegeven vooronderstellingen. Tijdens diskussies over moderne datamachines en hun analogie met de mens pleegt men soms het argument te horen ‘dat de machine niet in staat is om te fantaseren’. Voor zover ik het begrijp staat er niets in de weg om tot de konstruktie van een machine te komen, waarbij iedere optredende beweging in staat is tot het veroorzaken van gelijksoortige maar niet identieke bewegingen op basis van andere uitgangspunten dan de logische, d.w.z. om een machine te konstrueren die kan associëren.
Het is mogelijk dat iemand onder mijn lezers mij er nu van verdenkt de een of andere deterministische of mechanische filosofie te willen ontwerpen. Een dergelijke filosofie zou voor mijn doeleinden zinloos zijn.
Ik ben er alleen maar op uit enkele opmerkingen te verzamelen, om in een bepaalde richting te wijzen.
Degene die een cybernetische konstruktie van binnen bekijkt, ziet daar geen gedachten, hij onderscheidt alleen maar machineonderdelen. Om die onderdelen leven toe te schrijven zou een blijk van animisme zijn.
Degene die een mens van binnen bekijkt ziet ook daar geen gedachten zitten.
Maar als de mens zichzelf beziet ervaart hij zich als een bewustzijn. Is dat misschien ook een vorm van animisme?
De symbolische waarde van machines ligt in het feit dat zij ons eraan herinneren dat ons eigen leven mogelijkerwijze op de een of andere manier nagebootst is, precies op dezelfde manier waarop de machine leven nabootst.
Mijn gedicht gaat over de mogelijkheid om onszelf als machines of als cybernetische konstrukties, geprogrammeerd door onze eigen taal en eigen logika, te beschouwen. Het is een poging om het perspektief te veranderen, om een nieuw aspekt te geven aan wat ons het meest vertrouwd is: