Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1977 (nrs. 1-4)

[p. 41]

Pieter de Meijer
Bij het thema van dit nummer

De eerste bijdrage aan het thematisch gedeelte van dit nummer, de vertaling van Sklovskij's essay over Sterne, zou bij de lezer de verwachting kunnen wekken dat hij geconfronteerd gaat worden met enkele hoogtepunten in de ontwikkeling van de moderne literatuurwetenschap. Een verwachting die ook gebaseerd zou kunnen zijn op een werkelijke behoefte: er zou toch eens een bloemlezing in het nederlands van dergelijke hoogtepunten gemaakt moeten worden.^* Maar het zal duidelijk zijn dat een gedeelte van een tijdschriftnummer niet in die behoefte kan voorzien. De opzet van dit gedeelte is dan ook veel bescheidener: het gaat om een presentatie van enkele ontwikkelingen in de literatuurwetenschap en van de manier waarop die ontwikkelingen zich in ons land voordoen. De vertaling van Sklovskij's beroemde essay mag gezien worden als een - het is waar: veel te laat - eerbetoon aan een van de grondleggers van de moderne literatuurwetenschap.

Dat de ontwikkelingen in die wetenschap zich in Nederland voltrekken in het werk van Nederlanders en in discussies tussen Nederlanders, is vanzelfsprekend. Van enkele kernpunten van die discussies geeft het artikel van Jan van Luxemburg een overzicht. Maar het vestigt tevens de aandacht op het feit, dat er ook een literatuurwetenschap is die zich ontwikkelt in Nederland, d.w.z. aan nederlandse universiteiten, maar die het werk is van buitenlanders. Het thematisch gedeelte van dit nummer wil ook hiervan een indruk geven. Buiten de universiteiten is wellicht te weinig bekend dat tjechen, russen, fransen, duitsers, italianen enz. hier een belangrijke bijdrage leveren aan de studie van de literatuur en dat hun werk een geweldige verrijking betekent voor de universitaire studie en voor het universitaire klimaat in het algemeen. Anderzijds kan niet ontkend worden dat de taalbarrière een beletsel kan vormen voor een vruchtbare wisselwerking tussen

* Bij het corrigeren van de drukproeven zie ik dat althans gedeeltelijk in die behoefte wordt voorzien door: W.J.M. BRONZWAER e.a., Tekstboek Algemeen Literatuurwetenschap, Basisboeken Ambo, Baarn, 1977.

[p. 42]

universitaire literatuurstudie en nederlandse cultuur. Een extra-beletsel dan, want de universitaire wereld heeft uit zichzelf al sterke neigingen in de richting van het isolement. Vandaar het thematisch gedeelte en vandaar de uitnodiging aan in ons land docerende buitenlanders, Mojmir Grygar en Bernhard Scholz om twee van de vier bijdragen voor hun rekening te nemen.

Daarmee zijn echter tegelijkertijd twee van de meest vitale richtingen in de huidige literatuurwetenschap vertegenwoordigd: de receptie-estetica en de semiotiek, die weliswaar hier niet onbekend zijn, maar toch lang niet de aandacht krijgen die de eerste in Duitsland en de tweede in Rusland, Italië en weer Duitsland krijgt. Het lijkt tijd om ook wat dat betreft de grenzen eens wat ruimer open te stellen.

Meer bekendheid geniet hier de psychoanalytische benadering van literaire werken, zodat het verantwoord leek hiervan een proeve van toepassing te geven en wel van de hand van Han Verhoeff, een nederlander die meestal in het buitenland publiceert en daarmee een verschijnsel vertegenwoordigt dat in zekere zin het omgekeerde betekent van het zojuist gesignaleerde, maar hetzelfde effect heeft op de nederlandse cultuur.

De literatuurwetenschap wordt op het ogenblik gekenmerkt door een zo rijke verscheidenheid aan benaderingen van het verschijnsel literatuur en door een zo heftige onenigheid over de deugdelijkheid van die benaderingen, dat zelfs de simpele presentatie van enkele ontwikkelingen al tot felle discussie kan leiden. Het zal voor ingewijden een koud kunstje zijn een flinke lijst van problemen op te stellen die allemaal niet aan bod gekomen zijn, maar natuurlijk ‘eerst en vooral aan bod hadden moeten komen’. Ik kondig dus maar vast aan: ‘wordt vervolgd’ en voeg eraan toe, dat discussie niettemin welkom zou zijn, niet alleen om zo de ingewijden tevreden te stellen, maar ook om de wisselwerking tussen de universitaire beoefening van de literatuurwetenschap en de nederlandse cultuur nog wat meer te stimuleren.