Randstad 11-12

[p. 238]

Melvin Clay
Een happening op Ibiza

Werkzaam in het toneel zie ik mezelf als een beoefenaar van een zowel publieke als particuliere kunst. In gedachten ben ik in de dagelijkse levensroutine voortdurend in mijn eentje toneelproblemen aan het organiseren, vraagstukken van vorm en stijl.

Hoe taal en ruimteen tijd te gebruiken. Als ik een toneelstuk maak zeg ik: ‘kijk, dit is waar ik over pieker’. Het is een kunst, die afhangt van een grote roep om succes. Gehoren van duizenden geesten moeten tegelijkertijd de betekenis vatten van een gebaar, een geluid of een blik. Wanneer dit gebeurt vindt een soort ceremonieel plaats tussen mij en de mensen. Als ik in het theater werk en mijn stuk wordt gespeeld weet ik wat er komt, ik sta achteraan en denk ‘nu draait ze om’ of ‘nu moet hij schreeuwen’ en omdat ik met ‘goede toneelspelers’ werk doen ze altijd wat ik verwacht.

Ongeveer zeven jaar geleden in New York waren mijn dagelijks leven en de wereld, die ik in staat was te maken op het toneel, gescheiden. Ik begon de mystieke leerstellingen te lezen, de I Tjing, de oude boeken van Mozes en al het Zen-materiaal. Ik begon te mediteren. Ik nam kennis van mescaline en lsd. Gelukkig nam mijn leven een wending en ik begon de begrenzingen van de levenservaringen, waaraan ik gewend was geweest, wat terug te duwen. Ik was in een bewegingsproces, geestelijk gesproken: Ik was in de sfeer rondom de grenzen van mijn persoonlijkheid. Hier en daar brak ik door in maagdelijke gebieden van ondekking. Het was een wonderbaarlijke tijd. Een wakker worden. Het probleem was deze ervaringen en ontdekkingen in mijn werk in het theater te stoppen.

Ik probeerde mezelf te onderhouden met werken in het commerciële theater in New York city en ik werd (op eigen houtje) een

[p. 239]

mysticus. Problemen rezen. Ze duurden voort. Jaren later op Ibiza stelde Bob Thompson, een jonge man, die deel uitmaakte van de klassieke ‘Burning Building’ happening (1959, zie pag. 277) voor dat we een happening zouden maken. Ik zou het eiland de volgende dag verlaten en het zou ‘leuk’ zijn iets ten afscheid te doen. We kregen wat mensen tezamen en maakten een happening. Ik wilde niet, maar ik speelde er een deel in mee. Ik zou in een wit pak opkomen, rondkijken en wat meel en graan naar Bob en zijn schilderijen gooien. We wisten niet hoe lang de zaak zou duren en bleven elkaar, al repeterend, vertellen, dat het ongeveer dertig minuten lang leek.

Op de avond, dat het gebeurde, dromden ongeveer vijfenzeventig mensen opeen in een ruimte, die voldoende had kunnen zijn voor twintig. We hadden gedacht een Ornette Coleman-plaat te spelen op een vluggere snelheid, maar het moest pas gebeuren later in het programma. De machine stond dicht bij de deur en was toegankelijk voor de binnen-stromende menigte ( mijn eerste les in happenings). Iemand zette de pick-up te vroeg aan en voor mij was, terwijl ik in de schaduw stond met mijn emmers meel en graan, een valdeur dichtgevallen en ik voelde mezelf door de duisternis glippen, alle blijken van identiteit verliezend. Ik trachtte voort te gaan, zowel als Mel als in de figuur, die ik ging voorstellen (ik was geoefend in de beste ‘Methode’-scholen). Ornette Coleman op verhoogde snelheid deed het. Ik dacht aan alle mensen, die zich verborgen overal in de kamer, alle stemmingen waarop de kettingreactie werkte, nu de muziek speelde. Bob die, gekleed in dierenhuiden, een vogeldans deed, keek net zo verbaasd naar mij als ik mezelf voelde. We keken elkaar een tijdje aan met alle miljoenen prachtige dingen die gebeuren op zulke ogenblikken. Op dat moment (begrijp ik nu terugkijkend) hield mijn ik op te bestaan. Ik was opgelost, weggewasssen in de totale energie rondom in de kamer.

Ik gedroeg me vanuit niets. Van dat ogenblik af en totdat de ‘voorstelling’ voorbij was, werd wat ik deed en ook wat alle andere mensen deden, geleid door een onzichtbare hand, geleid door een kracht buiten het begrip en het bewustzijn van ons allen. Sommigen van ons deden de dingen, die we bij repetitie voornamen; anderen deden iets anders. Lichten flitsten en muziek ging aan en uit.

We wisten dat sommige ervan wachtwoorden waren voor zekere handelingen maar alles bewoog en wij er bij, zodat er geen tijd

[p. 240]

voor individualiteit was. Geen tijd voor tijd, alleen het leeglopen van alle spanningen, de vrede, die reikt voorbij alle begrip. Het eind van de happening was het ten hemel rijzen van een lichaam. Bob en ik droegen Jackie naar buiten, plaatsten hem in de menigte en stapten terug in de gloed van een flitsend blauw licht, dat er wonderbaarlijkerwijze was (het meisje dat de lichten bediende vertelde ons later, dat ze niet wist welke stekker voor welke kleur was en er zomaar eentje in stak, die ‘goed aanvoelde’). Toen hij zijn handen ophief en opkeek was er het gevoel van algehele eenheid in de kamer. we gingen allen met hem omhoog. Er was een volledige verdwijning van individueel gevoel en denken. Er was alleen de ceremonie van overgang: de volle gelijktijdige ervaring, de totale eenheid, het opgaan van alle dingen in iets beters.

Ik houd van werken met happenings. Zij hebben een geweldige reikwijdte. Bij het schrijven hiervan zijn wij nog niet begonnen te repeteren.

Naar allen die zich met ons verbonden voelen, strekken we onze handen en harten uit.

Amsterdam, 1962