Raam. Jaargang 1970

[p. 7]

Hidde van der Ploeg
Fragmenten uit een treurig bestaan

Van de klasgenoten uit het eerste jaar herinner ik me Karel Spiez het best. Hij werd beschouwd als de spectaculairste vuilbek van de mulo. Deze voor een eersteklasser opzienbarende reputatie verliest aan glorie omdat hij al aan zijn derde eerste jaar bezig was. In dat jaar smaakte hij het genoegen door een meisje uit de klas in het gezicht te worden geslagen. Dat was toen hij speciaal voor haar - maar wel met tien anderen eromheen - een uitvoering gaf van het lied ‘Mina de weduw-vrouw’ dat handelt over de opmerkelijke ontwikkeling van de geslachtskenmerken van Mina wier naam voor deze speciale vertolking was vervangen door die van het betreffende meisje. Liesbeth was het, als ik het me goed herinner. Liesbeth, waarmee ik in datzelfde jaar een korte en beklemmende verkering heb onderhouden. Ik verbrak onze relatie onder handelsrekenen via een briefje dat Gert Malenaar me gedikteerd had.

Van Jacob herinner ik me alleen maar dat hij een voortreffelijk leerling was en dat hem dit door ons merkwaardigerwijs niet kwalijk werd genomen. Waarschijnlijk is het niemand van ons echt opgevallen dat hij plotseling niet meer op school kwam. Er werd tenminste niet over gepraat terwijl vieze-Spiez geen dag kon verzuimen zonder fantastische geruchten in de roelatie te brengen. Pas twee maanden later werden we aan Jacob herinnerd. Hij was toen net gestorven. Het hoofd van de school kwam het in de klas plechtig mededelen. Veel meisjes begonnen te huilen. De directeur besefte dat het voor ons onmogelijk moest zijn ons de rest van de dag op de lessen te concentreren en verzocht ons stil en ordelijk het gebouw te verlaten en naar huis te gaan. We moesten de volgende ochtend om tien uur in aangepaste kleding op de begraafplaats aanwezig zijn teneinde onze klasgenoot de laatste eer te bewijzen.

Op voorbeeldige wijze verlieten we de school. Pas buiten werd door een paar jongens de belangrijke vraag opgeworpen of we de volgende dag na de plechtigheid ook vrij zouden zijn. Witte Loetje onderbrak de erop volgende discussie met de mededeling dat hem opgevallen was dat er verschillende meiden hadden gehuild van wie je dat beslist niet zou verwachten. Waar tegenover stond dat anderen waarvan hij tot op dat moment met zekerheid meende te weten dat ze bij het minste en geringste stonden te janken, het tragisch relaas met droge ogen hadden aangehoord. Iedereen gaf toe dat je van die trutten geen hoogte kreeg maar Gert Malenaar beweerde dat hij gezien had dat ook Loetje zelf de tranen in de ogen hadden gestaan. Loetjes verweer tegen de kwalijke beschuldiging werd gesteund door Spiez die naar voren bracht dat ook hij zo geschokt was geweest dat de tranen hem in het kruis stonden. We huilden van het lachen.

Thuis heb ik geprobeerd me het gezicht van Jacob voor de geest te halen. Dat lukte

[p. 8]

verrassend goed maar alleen vanuit één situatie. (Ik zit in mijn bank en draai een kwart slag naar links, elleboog op de volgende lessenaar. Hij zit in de middelste rij, twee plaatsen achter me en kijkt net op. Een vriendelijke Joodse jongen met opvallend gave tanden.) Ik voelde me vreemd. Niet verdrietig of ontroerd. Misschien verwonderd.

De volgende dag troffen we bij de ingang van de begraafplaats het schoolhoofd aan in zwarte jas en streepjesbroek. Door een misverstand waren we veel te vroeg. Het hoofd verzocht de klasseleraar met ons een wandeling te maken. Hijzelf bleef op de familie wachten. Even later liepen we achter elkaar op het smalle voetpad naast de bochtige weg langs de rivier. Een paar honderd meter voorbij het kerkhof stuit die rivier een nooit voltooide ringspoordijk. Aan de overkant ligt of loopt zijn alter ego. Tot smeden van een verbintenis is de gemeente nooit gekomen. Aarzelend beklommen de voorop lopende jongens het zanderig dijklichaam. Anderen, waaronder meisjes, volgden. Achterblijvers, waaronder ik, probeerden de mening van de onderwijzer te peilen.

Vijf minuten later was de begrafenis vergeten. Hand in hand stormden groepen leerlingen de hoogte af. Beneden brak de keten en klommen we hijgend, transpirerend, opgewonden en met scheppen zand in de glimmende schoenen weer naar boven. Spiez, in het karige gras bovenop de dijk, stelde vast dat hij het één en ander als uitermate kinderachtig beschouwde. Hij oogstte zelfs geen bijval onder zijn trouwste supporters. Het spel werd doller. Vooral nadat de leraar tussen twee meisjes in ook een afdaling had gewaagd. Het tempo kwam zo hoog te liggen dat de kneusjes herhaaldelijk languit in het zand smakten. De vreugde bereikte zijn hoogtepunt toen dikke Mies in een solo het evenwicht verloor en de rest van de route bespottelijk-rollend aflegde.

We waren iets te laat terug op de begraafplaats. De familie was al in de aula. Alle meisjes huilen toen de kist werd binnengedragen. Het hoofd van de school sprak bijzonder ontroerend bij het open graf. De rest van de dag waren we vrij.

De straat is over de hele lengte opengebroken. In de stinkende kloof bevinden zich arbeiders. Als vrouwen uit de buurt passeren, werpen zij blikken van onder de grond. Ik sta voor het raam en zie hoe een tenger meisje langs komt. Ik vind haar lief. Nu en dan moet zij uitwijken voor terzijde geworden stenen of gereedschap. Een kerel roept haar iets na. Zij verstaat hem niet. Ze keert op haar schreden terug en vraagt wat hij haar wilde zeggen. De grondwerker herhaalt. Het kind begrijpt ongeveer, draait zich snel om en vervolgt kleurend haar weg. De schoften lachen.

[p. 9]

Ik sta machteloos. Zij ligt op vochtige tegels. De ogen gesloten. ‘We moeten weg,’ zeg ik. Ze reageert niet. Ik besluit tot dragen. Het is de enige mogelijkheid meen ik te weten. Als ik haar optil slaat zij haar armen rond mijn hals. ‘Het is niet erg,’ herhaalt ze. Ik loop zo snel ik kan, soms struikelend. Ik speur naar een schuilplaats. Er zijn diepzwarte portieken maar ik durf ze niet betreden. Verschrikking loert, star en stil. De weg is eindeloos. Toch hol ik voort. Tot wij vallen. Eindeloos vallen en het is al dag. Door de gordijnen dringt de voorjaarszon mijn kamer binnen. Ik transpireer hevig. Zelden herinner ik mij dromen. Uit mijn prille jeugd komt er maar één naar voren. Ik geloof trouwens dat droom die gebeurtenis slechts ten dele dekt. Hoe oud was ik? Een 's middags gekregen ballon werd bij het slapen gaan aan mijn ledikant bevestigd. Hij stond fier op zijn touwtje en waarschijnlijk heb ik hem een hele tijd liggen bekijken. 's Nachts werd ik wakker omdat iemand met regelmatige tussenpozen tegen mijn ballon sloeg. Ik riep zacht dus hoorden mijn ouders mij niet. Uit de huiskamer klonken hun stemmen naast een onbekende stem die na iedere vage zin krakerig lachte. Ik weet dat ik vreselijk bang was als er iets tegen het venster bonst. Het is naar buiten toe opengeslagen. Er zal een vogel tegenaan gevlogen zijn. Meermalen heb ik gezien hoe sukkels tegen antennes of waslijnen vlogen. Dat is zielig. Vroeger had ik een vriendje dat vermaakt vertelde hoe hij met zijn luchtbuks spreeuwen uit de bomen schoot. Ik vond het gemeen maar durfde het niet zeggen. Ik houd van vogels, geloof ik. Ik stap uit mijn klamgezweten bed, open het gordijn en buig mij naar buiten. Op het plat vlak onder mij ligt een mus. Ze bloedt niet maar is er toch slecht aan toe. Door de pootjes geknakt ligt zij op de buik en draait haar kop ononderbroken in één richting rond. Je zou verwachten dat de nekwervels op deze wijze tot één dikke strengel vervlochten raken. Het diertje heeft veel pijn en wekt de indruk er beslist niet bovenop te komen. Ik zal het doden. Ik zoek in mijn kamer naar een wapen en vind een breinaald. Opnieuw buig ik mij uit het raam. Het wordt een nette moord uit medelijden. De mus zal niet meer pijn voelen dat zij reeds ondergaat. Ik besluit haar in de borst te steken en probeer haar met de naald op zijde of rug te keren. Anstig verzet het vogeltje zich en dwingt me mijn voornemen te wijzigen. Als een torero de stier zal ik haar tussen de schouderbladen steken. Heeft een mus schouderbladen? Zal zij onmiddellijk dood zijn? Gruwelijk lijkt het me als het diertje na de steek stervend, wanhopig probeert te ontkomen. Ik kan het niet. Beneden haal ik een kartonnen doos en schuif het beestje erin met behulp van de breinaald. Met de doos ga ik naar de keuken, zet er een schoteltje water in en verkruimel brood. Mijn moeder vindt het zielig maar toch ook lastig. De mus eet noch drinkt. Zij draait alleen die kop.

[p. 10]

In de loop van de ochtend, als ik naar school ben, sterft ze. Ik zie haar in het Stedelijk Museum. Of eigenlijk: ik zie haar gezicht. Ik achtervolg haar hardnekkig door alle zalen. Nu en dan verlegen naar haar glimlachend en in de overtuiging dat alle suppoosten mijn streven cynisch gadeslaan. In het prentenkabinet spreek ik haar eindelijk aan. Voor een grafisch werk waaronder een dichter ‘de problemen van Zeno in de mikrobiologie’ heeft doen schrijven. Ik ben zeer nerveus en poog dat in mijn voordeel aan te wenden door het ironisch te benadrukken. We drinken koffie in het restaurant. Gulzig absorbeer ik het gezicht. Hakkelend stel ik een bestendigen van de kennismaking voor. Zij lacht magnifiek en zegt: ‘Onmogelijk, ik heb een vriendje.’ Mijn zusje achterop, fiets ik in de Nieuwe Spiegelstraat en zie hoe een mus die mij op geringe hoogte tegemoet vliegt eensklaps en merkwaardigerwijs vrijwel loodrecht op het asfalt tuimelt. Ik stop en constateer dat er niets bijzonders aan het diertje te zien is. Ook als we het zeer dicht naderen probeert het echter niet weg te komen. Als het dier blijft liggen wordt het ongetwijfeld doodgereden. Mijn zusje eist dat ik het naar Artis breng. Mijn veronderstelling dat ze daar geen mussen willen, spreek ik niet uit. Ik raap het vogeltje op. Door mijn handschoenen heen voel ik dat het dood zal moeten. We gaan op weg maar reeds na een paar honderd meter begint de mus heftig te spartelen, ontworstelt zich aan mijn behoedzame hand en valt via mijn pedalend been op de grond. Gelukkig raak ik haar niet met mijn achterwiel. Als wij bij het diertje terugkeren is het dood. Alhoewel ik het liever niet meer zou aanraken nemen we het mee naar het Weteringplantsoen. Met de hak van mijn schoen maak ik een kuiltje in de modder van een perk met kale struiken. Na de begrafenis zie ik dat mijn zusje tranen op de wangen heeft. Ze is overgevoelig. Ze huilde zelfs toen in onze straat een oud wijf haar hondje ophitste tegen een verdwaalde jonge rat die door het volgevreten slaafje tenslotte angstig en onbeholpen werd gegrepen. Maar misschien kwam dat ook wel omdat die ouwe trut het beestje op de rijweg schopte. Er daverde meteen een vrachtauto overheen en op het Museumplein ploft een duif uit de lucht. Het beest maakt een enorme smak. Verdwaasd holt zij met bloedende borst over het grint, kan kennelijk niet meer vliegen. Waarschijnlijk heeft een roofvogel haar net niet te pakken gekregen. Opgeschoten jongens maken jacht op haar maar ze laat zich niet grijpen. Ik ga vlug naar huis. Dat deze twee gebeurtenissen kort na elkaar en niet ver van elkaar af plaatsvonden heeft geen betekenis geloof ik. Als altijd ontmoet ik Johan op het station. Het valt als altijd niet mee een plaats te vinden in de trein. We komen terecht tussen luidruchtige marine-jongens; de nieuwe lichting die dit weekind voor het eerst naar huis is geweest. Ze zingen: een oude man van tachtig jaar die kwam al in de brievenbus klaar. En met een scherp ontwikkeld gevoel voor

[p. 11]

contrastwerking: zelfs de baby in de wieg lag te neuken met een vlieg. Gelukkig gaat de troep niet verder mee dan tot Hilversum. Als ze opgedonderd zijn haalt Johan behoedzaam een lillend rubber hulsje waarin een knoop is gelegd uit de borstzak van zijn uniform. In afgrijzen besef ik dat dit nu een kapotje moet zijn. Een duidelijk benut kapotje; wettig en overtuigend bewijs dat hij wel degelijk gemeenschap bedrijft met zijn vriendinnetje. Letjes ogen zijn gesloten. Op mijn zijde liggend kijk ik neer op haar ontspannen gezicht. Een bereidwillige spiegel voor overgave, verrukking, wellust. De lippen zijn representatiever voor de ziel dan de ogen, vind ik. Traag beweegt zij. Donker vloeit mijn geringe kracht tezamen. Ik voel mij doodmoe. Ik weet dat zij beter verdient. Ik sta op en wil de kamer uitlopen. Ze is reeds achter me. ‘Het is niet erg. Natuurlijk is het niet onbelangrijk, maar het is niet erg. Ik houd van je. Luister, ik houd van je.’ Diep in de nacht.

Ik loop op de Nieuwendijk. Een Amerikaanse slee passeert en stuit een tiental meters verder op een bezopen vent die midden op straat voortwankelt. De wagen claxonneert agressief. De wankelaar weet van geen wijken. De auto stopt. Een struise, nog jonge vrouw stapt uit en slaat de man neer. Met één klap (een uppercut). Voorbijgangers rapen hem behulpzaam op; ze kunnen hem niet meer houden dus valt hij nog eens. Dan dragen ze hem een café in. De beer zit in een hoek te suffen. Toch geïmponeerd sta ik naar hem te kijken als mijn aandacht getrokken wordt door gefladder. Ik kijk op en zie nog juist hoe een duif zich door de tralies aan de bovenzijde van de kooi wringt en op de grond ploft. De stommerd heeft kennelijk haar vleugels beschadigd. Desondanks voelt zij zich op haar gemak en neemt een allure aan alsof de kooi speciaal voor haar is neergezet. De beer staat loom op, negeert de duif volkomen en werpt zich dan bliksemsnel bovenop haar. Wild slaat de krakende vogel nog éénmaal een vleugel uit vanonder de klauwen, dan is de wrede bek bij haar. Ik loop door naar de pinguïns. Wilco zegt: ‘Twee vrouwen is pas ideaal. Bijvoorbeeld Carla met dat dierlijk moederlijke lichaam van 'r en voor het contrast vinnig Letje. Je weet wel dat kleintje wier ogen al breken als je in haar hals ademt.’ ‘Hoeveel moet dat kosten,’ vraag ik, niet nonchalant tot mijn verwondering. De vrouw noemt haar prijs en gaat me voor. De kamer is groter dan ik verwachtte, laag en vulgair krullend. Zij doet het geld in een laatje en zegt autoritair: ‘Trek je broek maar uit.’ Ik beweeg mij niet. Ik staar naar de vrouw. Zij heft haar rok en begint een ruime grauwe onderbroek af te stropen. Ik knoop zorgvuldig mijn jas dicht en verlaat het huis. Misschien was dat de bedoeling van de vrouw maar die idee zal wel op overschatting berusten. Al uit de verte zie ik dat een forse veelkleurige gier een vormloos zwart voorwerp door haar ruime kooi sleept. Nieuwsgierig kom ik dichterbij. Betrapt laat de vogel het dode ding vallen en doet een paar

[p. 12]

pasjes terug. Het ding is het kadaver van een kat. De ogen zijn er uitgepikt en het lijf is aan flarden gescheurd. De vogel wacht geërgerd tot ik mij verwijder.

Bewonderend rondom haar en de prooi staan andere, kleinere gieren. Zij durven niet dichterbij komen. Hier hebben zich verschrikkelijke gebeurtenissen afgespeeld. Waarschijnlijk 's nachts.

Deze ‘Fragmenten uit een treurig bestaan’ zijn ontleend aan Het leed van een afzichtelijk wijf is niet om aan te zien. Krabbels van een misantroop door Hidde van der Ploeg. Verschijnt eind 1970 bij A.W. Bruna & Zoon, Utrecht/Antwerpen.