Raam. Jaargang 1969

[p. 48]

[p. 49]

Een kermis in alexandrijnen
Lukas Rotgans, Boerekermis.
Ingeleid en van aantekeningen voorzien door L. Strengholt. (Tekst en Toelichting, nr. 9); Gorinchem, J. Noorduijn en Zoon N.V., 1968, 80, 74 blz., m. ill., ing. f 3,70.

Bij de uitgeverij J. Noorduijn en Zoon N.V. te Gorinchem, die in april van dit jaar haar 150-jarig bestaan herdacht, is, onder de benaming ‘Tekst en Toelichting’, een nieuwe reeks tekstuitgaven gaan verschijnen onder redactie van Dr. J.P. Naeff en Dr. G. Stellinga. Er zijn tot nu toe elf deeltjes in deze serie uitgekomen, die van Van Veldeke tot François Haverschmidt lopen. Enkele teksten, zoals de abele spelen Esmoreit en Gloriant, waren al eerder bij deze uitgever verschenen in ‘Noorduijn's Schoolbibliotheek’, die onder redactie staat van Dr. J.E.W. Spronck en Drs. P. Vreeken.

De presentatie van de teksten in deze nieuwe serie is gelijk aan die van de meeste, vergelijkbare uitgaven die in eerste instantie toch wel voor de middelbare school bestemd zijn: sober en ouderwets-degelijk. Het ‘Klassiek Letterkundig Pantheon’ dat door Thieme in Zutphen wordt beheerd, de reeksen ‘Klassieken uit de Nederlandse Letterkunde’ en ‘Zwolse Drukken en Herdrukken’ die beide door Tjeenk Willink in Zwolle worden verzorgd, zijn naar omslag en typografische vormgeving even traditioneel, als bovengenoemde reeksen van Noorduijn en de serie ‘Van alle tijden’ die Wolters laat verschijnen. De ‘Cahiers voor Letterkunde’ die sedert enkele jaren door Meulenhoff in Amsterdam op de markt worden gebracht, steken daarbij in lay out en algehele presentatie uitermate gunstig af; ze delen die aantrekkelijkheid met de afleveringen uit de eveneens tamelijk recente reeks ‘Kort en Goed’, een coproductie van Querido-Wolters.

Revenons à nos moutons! Toen Knuvelder in 1958 de tweede druk liet verschijnen van het tweede deel van zijn Handboek, waarin Rotgans behandeld wordt, kon hij geen enkele bereikbare tekstuitgave van het werk van deze achttiende-eeuwse patriciër vermelden. Een laatste editie van enkele werken van Rotgans verscheen in 1851! Nu zijn er niet alleen voortreffelijke edities van zijn spelen Eneas en Turnus en Scylla voorhanden (in de reeks ‘Klassieken uit de Nederlandse Letterkunde’), maar is tevens een uitmuntend uitgaafje in de handel gebracht van zijn levendige gedicht Boerekermis. Deze teksten werden alle drie zeer deskundig ingeleid en van woordverklarend commentaar voorzien door L. Strengholt, wetenschappelijk medewerker aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

In zijn inleiding geeft Strengholt allereerst een doxologische beschouwing van de beoordelingen die in de loop der tijd aan Boerekermis ten deel zijn gevallen en die vaak (zoals bij Jonckbloet en Prinsen) meer zeggen van de

[p. 50]

beoordelaar dan de beoordeelde. In dit overzicht misten wij het artikeltje van Gimpel uit de ‘Eigen Haard’ van 1910. Een zetfoutje signaleerden we op blz. 8, r. 8 v.o.: Evenwicht, lees: Evenwichtig.

In een tweede paragraaf vermeldt Strengholt de inhoud van het gedicht, waarbij hij passim wijst op enkele burleske trekken die erin zijn op te merken. Ook in deze paragraaf is een foutje blijven staan: blz. 10, r. 17 v.o.: Fitus, lees: Titus.

Verreweg het belangrijkste deel van de inleiding bestaat uit de beschouwing waarin de motieven en de structuur van het epische gedicht worden bezien. Strengholt meent, dat Boerekermis voor een deel gekenmerkt wordt door de burleske trekken die men ook ten onzent in de literatuur van de tweede helft van de 17e en de eerste helft van de 18e eeuw kan opmerken. Hij wijst daarbij op de komische nabootsing van de traditionele inzet van het heldendicht en voorts op het gebruik van de epische stijl bij onderwerpen waar men dat geenszins zou verwachten. Wat hij onder burleske poëzie verstaat, laat Strengholt in het vage. Hij vermeldt in zijn aantekeningen in het voorbijgaan wel enkele elementen in die trant, maar zijn uiteenzetting zou op dit stuk aan duidelijkheid hebben gewonnen, wanneer hij de burleske bestanddelen van het gedicht bijeen had gezet en daarbij ook plaats had ingeruimd aan het aanwenden van motieven uit de klassieke mythologie waar dat door het onderwerp slecht wordt verdragen, aan het gebruik van door de traditie ‘gewijde’ metra, zoals de hier door Rotgans benutte alexandrijn, nota bene het metrum van het treurspel bij uitstek, aan het vóórkomen van woordkoppelingen zoals die in het authentieke heldendicht veelvuldig worden aangetroffen. Verwijzingen naar vergelijkbare elementen in het werk van burleske auteurs als Focquenbroch, Van Overbeke, Beronicius, Buysero zouden het gedicht wat duidelijker hebben gesitueerd in het culturele panorama van die tijd, temeer daar in deze uitgave Boerekermis evenmin een plaats krijgt in het totale oeuvre van Rotgans. Men kan daarvoor wel Strengholts editie van Eneas en Turnus met vrucht raadplegen.

Met Strengholts opmerking, dat het burleske in Boerekermis geen dominant element is, kan men het overigens wel eens zijn, alsmede met zijn standpunt dat de zedenschildering erin en de satirisch-moralistische visie in het gedicht de andere belangwekkendste trekken ervan zijn.

Voor de Aantekeningen kan men niet anders dan het grootste respect hebben. De woordverklaringen zijn niet alleen uitvoerig en zorgvuldig (is het ‘graautje’ uit vs. 24 voor de onervaren lezer als Silenus' ezeltje te herkennen?), maar geven niet zelden ampele cultuur-historische en folkloristische toelichting. Het is niet op de laatste plaats te danken aan dat onderdeel van Strengholts werk, dat ik Boerekermis met groot genoegen heb gelezen en mij vaak, mèt Rotgans, ‘niet kon onthouden van gelach’.

Jan H. Cartens