Raam. Jaargang 1968

[p. 10]

D.A. Kooiman
De reveille (burlesque in dansvorm)

Entrée

Hij had haar aangesproken, de vorige dag, omdat ze mooi genoeg was om aangesproken te worden.

Door hèm.

En toch weer niet tè mooi was, zodat de kans op een verachtelijk opgetrokken wenkbrauw of een honend antwoord hem klein was voorgekomen, klein genoeg om in ieder geval dàt risico dan maar te lopen.

- Vergeef mij de banaliteit U aan te spreken, maar... (dit en dat)... misschien, of vergis ik me daarin?

Dat zij op zijn avances, op dat moment schuchter en gepaard aan een met moeite onderdrukt blozen, achteraf al gauw virtuoos en meedogenloos, was ingegaan, zelfs met een gretigheid die hem een ogenblik had doen terugdeinzen, scheen hem nu, terwijl hij voor dat kennelijk onbewoonde huis stond, eerder de vrucht van een weinig betrouwbaar geheugen dan van een degelijke afspraak.

Hij herinnerde zich dat hij eens, niet zo lang geleden als hij wel wenste, tegenover een vriendje had opgesneden over een oom die in een groot huis woonde. Die oom had op zolder een uitgebreid treinenemplacement met elektrische lokomotieven. En het zou hem, dierbaar neefje, geoorloofd zijn daar onbeperkt te spelen.

Ongelukkigerwijs had hij enige dagen later een boodschap moeten doen in die buurt. Het vriendje, een onbeduidend meelopertje overigens, had hem gedwongen dat huis van die oom eens te wijzen.

En terwijl ze voor een groot vrijstaand huis hadden gestaan, waarin hij zich een dergelijke oom wel kon voorstellen, had hij moeten verklaren dat die oom toevallig in het buitenland was.

Het vriendje had gezwegen. Zijn ogen hadden niet eens spottend gekeken. Slechts had hij zijn hand naar zijn knie gebracht en een roofje weggekrabd.

Zo stond hij dan nu ten tweede male voor een dergelijk huis, minder onzeker weliswaar, want kon hij niet, zonder begeleider dit keer, rustig doorlopen, het huis het huis laten en zijn aandacht ervoor achteraf gooien op interesse in de bouwstijl of de schilderachtige bouwvalligheid?

Interessant was het huis zeker. Gebouwd in de vorige eeuw en te oordelen naar een smal zich verhogend gedeelte van de gevel, dat versierd was met kantelen, geïnspireerd op een kasteel. De vensters waren hoog en statig en droegen halfronde bogen. De ruiten waren zozeer bestoft dat het scheen of men ze met karton geblindeerd had, wat bij sommige inderdaad het geval was. Daklijsten werden gevormd door lange rijen zuiltjes en op de vreemdste plaatsen waren torentjes en koepeltjes aangebracht, met vazen op hun nok.

Toch was het huis op de terugtocht, hoe onvervaard ook het nu nog op mocht

[p. 11]

rijzen.

De muren vertoonden scheuren en hier en daar was verweerd latwerk tussen de dakleien zichtbaar.

Maar had ze niet dit adres opgegeven? En hing niet aan de deur het bordje ‘deur open’, zoals ze gezegd had? Hij trachtte door middel van haar naam haar beeld op te roepen, maar verder dan donker haar en bruinverbrande benen kwam hij niet.

Of stond ze ergens opgesteld, om de hoek of achter een boom, met wat vriendinnen, en loerden zij onderdrukt giechelend naar hem?

Hij luisterde oplettend en keek met een langzame draai van zijn hoofd achter zich. Dan liep hij naar de deur, met krachtiger stappen dan nodig was geweest. Uit de wat drukkende warmte van de zomermiddag kwam hij in een koele vestibule. Tegen de muur stonden twee fietsen onwrikbaar verbonden door roest en spinrag. In een tochtdeur, boven een kort trapje, hing een lange glasscherf behoedzaam te wiegen aan een randje stopverf. Op de scherf prijkte een deel van de gegraveerde bloem die in scherven op de grond lag.

Hij beklom het trapje en kwam in een gang. Onder zijn voeten lag gebarsten marmer en boven zijn hoofd waaierde stucwerk uit over het plafond. Deuren links en rechts, waren dichtgespijkerd of stonden op een kier om toegang te geven tot wijdse vertrekken waarin slechts rechthoekige plekken op het behang vroegere bewoning verraadden. Toch hoorde hij stemmen en geluiden als van het verschuiven van meubels. Hij liep een trap op, wanhopig trachtend zijn bewegingen los en luchtig te houden om het gevoel van beklemming dat onweerstaanbaar begon op te komen, te onderdrukken. Tegen de trapmuur hing een schilderijtje. Bedekt door een laag vet stof toonde het slechts kleurvlekken in bruin en grijs met daarboven een lichtere lucht.

Op het moment dat hij speels zijn hand wilde opheffen om het recht te hangen hoorde hij een doffe bons, gevolgd door een scheldende vrouwenstem.

In een tweede gang gekomen trachtte hij langs een openstaande deur te sluipen, langs de vrouwenstem die, nu eens dierlijk hees dan weer heet en koerend, de gang inkaatste.

Die stem zweeg echter abrupt. Een breed gezicht, omzoomd door donker loshangend haar, verscheen. Priemende ogen keken hem aan.

Achter de vrouw stond een magere man, gekleed in een smoezelige jaeger onderbroek met lange pijpen. Een gietijzeren fornuis dat tot dan toe in zijn dikbeaderde handen hing onttrok zich aan zijn greep, wellicht opgeschrikt door de plotseling ingevallen stilte om met een doffe dreun, denderend over de trappen en door de gangen, op de vloer te belanden. De vrouw draaide zich om met een zwier vanuit de heupen en hervatte haar scheldpartij.

De volgende trap (had het meisje niet ‘zolder’ gezegd?) was smal en donker. Langs de muur hing een dik kleverig touw. Hij trok zich langs het touw omhoog, overwegend terug te gaan, naar buiten. Doch de gedachte weer langs die openstaande deur te moeten en langs die vrouw die nog onderzoekender zou kijken dan zoëven, hield hem tegen. Bovendien, daar waar hij méér trap vermoedde was geen trap, maar wel een deur waartegen men zijn hoofd kon stoten. Wat hij dan ook deed.

En toen dansende voetstappen naderden wist hij met stelligheid dat het die van het meisje waren.

[p. 12]

Pas de Deux

Hij had niet kunnen zeggen dat haar gezicht anders was dan dat wat vaag in zijn herinnering gebleven was. Zij was niet mooier dan hij zich had voorgesteld, en zeker minder geheimzinnig.

Of toch juist geheimzinniger, in algemeenheid en gelijkmatigheid? Geheimzinniger bijvoorbeeld dan al die mysterieuze wezens die met hun diepe intelligente stemmen en hun gemaakte lachjes zijn weerzin en bewondering afdwongen?

Zij had kort haar, dat wel zwart was, maar niet lang, zoals hij de afgelopen dag gemeend had. De wenkbrauwen, donkere enclaven van het haar, waren beweeglijk, meest opgetrokken, verbaasd, geamuseerd, maar nooit gefronst; de ogen bedoeld om te zien en niet om dwepend of met een verveelde vermoeidheid gesloten te worden; de mond niet om zwelgende kussen te geven of te ontvangen, maar eerder vluchtige zoentjes op een wang of voorhoofd.

Terwijl zij voor hem stond, zwijgend glimlachend, wiegend rustend op éen been, vroeg hij zich af wat zij van hèm wel denken moest.

Dan bewogen haar lippen, traag en verstrooid.

- Kom binnen, zeg.

Hij betrad een uitgestrekte zolder. Door de grote ramen die in het schuine dak aangebracht waren viel de zon, ongeremd en gloeiend. De immense ruimte werd nog geaccentueerd door het ontbreken van de afgedankte rommel (de lege dozen, kapotte stoelen, sjoelbak, verdroogde schoenen) die men op een zolder verwacht. Slechts stond in het midden een laag breed bed en tegen de muur aan de andere zijde, de achterkant van de gevel, een boekenkast die evenals de muur de vorm had van een omgekeerde -V-.

- Sorry dat het hier zo'n troep is.

Zonder zich te realiseren dat behalve het bed en de kast geen enkel voorwerp aanwezig was antwoordde hij dat dat hèm niets kon schelen.

- Ga maar op het bed zitten, als je wilt. Wil je thee?

Naast de deur bleek dan toch nog een kastje te staan, waarop een emaille petroleumkomfoor, een theepotje en twee kopjes met verschillend motief.

Terwijl het meisje thee inschonk liep hij naar de boekenkast. De kast, die zich over de gehele muur uitstrekte, was geheel gevuld met kleine titelloze boekjes. Ze waren zo klein en in zo'n verbijsterende menigte dat het hem voorkwam dat ze zich, naarmate hij langer keek, in aantal vermeerderden. De kaftjes van voddig zacht papier waren gescheurd en door het gebruik in de hoeken weggesleten. Voorzichtig pakte hij een boekje dat bovenop een rij lag. Voorzichtig, want het scheen dat het mogelijkerwijs bij aanraking uit elkaar zou vallen. Op het titelblad stond een slordig gedrukt teken. Een letter uit een hem onbekend alfabet? Een symbool? Hoewel hij de betekenis niet kende meende hij toch de vorm, of een deel daarvan, reeds eerder gezien te hebben, zoals men op straat een gezicht kan herkennen zonder de persoon thuis te kunnen brengen.

Met dergelijke tekens was het gehele boekje gevuld. Ze waren alle verschillend van vorm, in een ongelooflijke variëteit, en schenen geen woorden en zinnen te vormen. Hij legde het boekje terug op zijn plaats, er zorg voor dragend dat het in precies dezelfde stand kwam te liggen als waarin hij het gevonden had, en liep terug naar het bed waarop het meisje reeds was gaan zitten.

Ze gaf hem de kop thee die hij met korte slokjes leeg begon te drinken. Zo zaten ze enige tijd zwijgend naast elkaar. Hij trachtte zijn gedachten te concentreren op

[p. 13]

de vreemde tekens die hij, naar hij stellig meende te weten, reeds eerder gezien had. Tekens waarvan de betekenis uitgewist was en die juist daarom een magische kracht vertegenwoordigden.

Een kort tikje op zijn arm.

- Zeg, zit je nog op school?

Hij knikte automatisch.

- Volgend jaar ben ik eraf.

- Wat ga je dan doen?

Wat hij ging doen? Hij voelde zich doodmoe en niet tot denken in staat. Toch kwamen er woorden over zijn lippen, met een rapheid die hem zelf verbaasde.

- Dan ga ik weer terug. Gewoon naar de vorige klas. Ben ik natuurlijk ook weer een jaar jonger. En als ik dan over ga mag ik een klas lager en mag ik een jaar jonger worden. Ik moet altijd jong blijven, weet je. Ik ben ongeschikt voor iets anders. Want als je jong bent wordt je niet alleen beoordeeld naar wat je doet, maar vooral naar het feit dat je het zo jòng doet. Toen ik twaalf was kon ik erg goed schaken. Ik schaak nu beter dan toen. Maar dat is nù heel slecht. Ik had dus niet ouder moeten worden dan twaalf. Dat is mijn fout geweest. Daarom ga ik die fout goedmaken en ga ik weer terug.

Klagende echo's zwierven door zijn hoofd, delen van zinnen, vermoeid en miskend.

- Langzamerhand keer ik terug naar het jaar 1881. Want ik wil violist worden in een strijkje. Dan zet ik een hoge hoed op en ga in dit huis wonen, neem drie dienstboden, een vrouw met een voile, een keukenmeid en een open calèche.

Of, want ik weet het nog niet zeker, ik ga het kubisme introduceren tijdens de bloei van de Haagse School, wordt natuurlijk miskend en onsterfelijk.

- En ik?

- Jij wordt in het eerste geval m'n keukenmeid.

Want die vrouw had ik alleen maar getrouwd om haar geld. En op warme zomernachten sluip ik naar boven, naar je kamertje, en verleid ik je.

Ze begon klaterend te lachen.

- Jij bent romantisch hè?

- In de eerste plaats fantast. Vooral fantast.

- Je vader, ook een fantast?

- Mijn vader? Mijn vader is het bewegende middelpunt van een familieportret, met veel snorren en breedgerande hoeden. Ik houd veel van hem.

- Heb je weleens van een meisje gehouden?

Hij legde zijn hand langzaam maar nadrukkelijk op haar knie, boog zich voorover, en vroeg, terwijl hij vanonder zijn arm naar haar opkeek:

- Mag ik je een beetje zoenen?

Ze knikte, hoewel hij er niet zeker van was of ze dat met een beweging van het hoofd, de ogen, of het gehele lichaam deed. Voordat deze bewustwording, gewoonlijk een verkapte vorm van uitstel, voltooid was, lag hij reeds half over haar heen, doodstil en gespannen, en gleed zijn tong heet en zuigend over de hare. Hij trachtte weg te glijden in de diepte. De diepte van haar warmte. En nergens aan te denken.

Toen zij eindelijk haar mond terugtrok duwde ze hem zacht van zich af, trok met een spartelende beweging haar truitje over het hoofd, en sloot haar ogen. Traag met zijn lippen een tepel beroerend begroef hij zich in haar borsten. Terwijl ze met zacht kammende vingers zijn nekhaar beroerde liet hij zijn handen zwerven over haar lichaam.

[p. 14]

Toen ze naakt onder hem lag, hijzelf nog broeierig gekleed, en hij besloten had niet op te staan maar zich liggend uit te kleden, hoorde hij voetstappen op de trap en tergend kraken bij de deur.

Mascarade

Langzaam, als werd zij bediend door een traag werkend mechanisme, zakte de kruk en opende zich de deur. Een donkere figuur werd zichtbaar.

Angst, paniek, reflexen die aandrongen op een vlucht, dat alles luwde toen de figuur in het licht verscheen. Het was een oude man die binnentrad.

Die man scheen hem immers niet te zien, scheen niets te zien, was vrij onschadelijk in ieder geval, misschien wel blind. Toch scheen het hem een moment toe dat de ogen, bol en waterig, zich een moment op hem richtten en dat de huid, die geel was en strak om kaak en jukbeenderen spande, trilde. Met plechtige stramme passen kwam de oude man binnen, ontweek met militair aandoende rechte hoeken het bed en liep krakerig met flapperende jaspanden naar de boekenkast.

Schrik had plaatsgemaakt voor verbazing, vooral toen hij een blik sloeg op het meisje, dat nog altijd naakt, schaamteloos naakt nu, onder hem lag. Haar ogen waren op hem gericht, haar lippen vormden woorden, fluisterend uitgesproken: - mijn oom, dat is m'n oom, die weet alles. M'n oom weet alles.

Eindeloos werden die woorden herhaald, tot het geluid afnam, wegstierf, en haar lippen zich nog slechts geluidloos bewogen.

Hij richtte zich op met een beweging die hem zelf uiterst sierlijk voorkwam, beheerst vloeiend uit de ellebogen en liep, huppelend met opgetrokken knieën, naar de kast. De oude man was daar reeds tot stilstand gekomen en tastte met een draaien van zijn besproete hals de rijen af. Na enige sierlijke schijnbewegingen vertolkt te hebben arriveerde ook hij bij de kast. Hij wendde zich tot de man, deels met een korte buiging van nek en rug, deels met een vertrouwelijke hand op diens schouder gelegd. Het weefsel van de jas voelde koud en afwerend aan en ook van het vleesloze bot dat het bedekte was geen warmte te verwachten. Hij richtte zijn blik op het getaande gezicht waarin de ogen meebewogen met het rustige knikken van het hoofd, heen en weer, van links naar rechts. Een zwartgemouwde arm werd langzaam opgeheven en een hand pakte een klein geel boekje.

- Oom van Mea, vertel me wat erin staat...

Het gelaat veranderde niet van uitdrukking en de lippen bleven roerloos en droog. Zonder te antwoorden maakte de oude man een draai, trok daarmee de hand van zijn schouder, rondde met dezelfde militaire stappen het bed en verdween.

De deur werd langzaam, mechanisch naar het scheen, gesloten, de voetstappen verwijderden zich en verdwenen.

Het meisje lag nog op het bed, naakt en broos.

Hij liep naar haar toe. Ze lag nog in dezelfde houding als die waarin hij haar verlaten had: op de rug, de armen langs de heupen. Haar lippen waren tot stilstand gekomen en terwijl hij zich over haar heenboog had hij durven zweren dat ze hem, ondanks de gesloten oogleden, aankeek.

Hij draaide zich weifelend om en liep nadenkend naar de deur. Na een korte blik achter zich geworpen te hebben verliet hij de zolder en daalde hij de trap af, achterwaarts dit keer, de handen glijdend langs het touw. In de gang stond de

[p. 15]

deur nog open. Vanuit zijn ooghoeken zag hij de rug van de vrouw en haar vuisten, stevig in de zijden geplant. Zij stond daar verstard en zonder beweging. Tussen haar rug en de deurpost zag hij twee beaderde handen die de rand van het fornuis omklemden, roerloos en zonder een trilling der spieren. Beneden gekomen liep hij snel de gang door en daalde het trapje af. Op het moment dat hij de voordeur opende en de straat, roodgekleurd door de late zon, zich voor hem uitstrekte, hoorde hij achter zich geraas en het geluid van glas dat in scherven valt.

Apotheose

Achter de bomen begint de lucht zich te kleuren, vaag grijs dat zich oplost in roze. Ook is het niet geheel stil meer, vogels beginnen te ritselen, in de verte horen we de eerste auto's.

Spoedig tekenen de bomen hun zware zomerbladen tegen de reeds van roze rood geworden lucht.

Vogels beginnen nu te vliegen, wervelen af en aan, schieten over en langs ons heen, hun vleugels bewegend in een bijna onzichtbare klappering.

Dan verschijnt ook de zon, sneller dan wij ooit gezien hebben.

En de bomen, hadden zij niet traag moeten wiegen in de ochtendwind? Doch zij trillen zoals de naalden trilden die wij vroeger op school tussen bank en inktpot staken. Zij sidderen en hun bladeren vormen een dansend scherm.

Daar, op de voorgrond, aan de voet van een bankje, ligt iemand. Onder een zwarte duffelse jas die wij nog niet tegen zijn gekomen ligt de jongeman die wij gisteren ontmoetten. Hij slaapt met half geopende mond, behaaglijk weggedoken in zijn kraag.

Dan, eensklaps horen we rumoer. Vanuit een omhegd laantje, tussen ons en de zon, nadert een mannetje. Hij heeft een gepunte snor en draagt een pet met gouden biesjes. Reeds op het moment dat we dat vaststellen is hij op zijn razendsnelle beentjes bij de slaper gearriveerd. Dan zien we ook dat de glinstering op zijn rug een tuba vormt.

Watervlug bukt hij zich bij de slapende jongen, brengt de opening van het instrument bij diens oor, plaatst het mondstuk met een schok aan de lippen en blaast één scheurende toon.

Het volgende moment is hij terug in het laantje en verdwijnt hij als een zich verkleinende stip in de richting van de zon.