Raam. Jaargang 1967

[p. 37]

P. Liedmeier
De moderne mythologie

Ons is een behoefte aan religie aangeboren. Evenwel, de voorstellingen van het goddelijke komen niet meer overeen met onze verbeeldingswereld. Entmythologisierung is een zich voltrekkend feit. Omdat Zeus, Hermes en Aphrodite voor de Grieken (die hun dochters Phryne en Arethusa noemden) even gewone namen waren als voor ons Jan en Klaas en Dieuwertje, moeten we nu de hemel opnieuw gaan bevolken met wezens die aansluiting hebben op onze wereld. Geen enkele godsdienst kan daar bezwaar tegen maken op gevaar van voor oneerbiedig uitgemaakt te worden. Want het moet toch iedereen duidelijk zijn dat de vorm waarin het goddelijke ons geopenbaard wordt, meer te maken heeft met ons dan met God. De blasphemische disputen der theologen (godloochenaars de facto) bewijzen dat God Volmaakt Onverschillig staat tegenover hún waarheden. Hij beziet welwillend onze delegatie naar de hemel. De personificaties van aspecten van ons leven zijn onze vertegenwoordigers bij de opperste wetgever, die aanhoord worden bij het bestuur van deze wereld. Zoals de Romeinen de god Crepitus vereerden en offers brachten, zo moeten wij goden ontwerpen als Automobiel en Locomotief, Lopende Band en Klinkende Munt.

De Schepper staat boven allen, zoals de Moiren onaantastbaar waren in de Griekse mythologie. Zijn besluiten zijn onaanvechtbaar. Hij heeft ons op mysterieuze wijze de vrijheid gegeven, aequivalent van het noodlot der Grieken. Hij kent de toekomst niet, want als hij op goddelijke wijze vrijheid geeft, neemt hij die niet met de andere hand terug. Hij heeft de wetten van het toeval opgesteld.

Onder hem komt als oppergod het heilig wezen Nico. Hij houdt het godenvolkje in bedwang met maatregelen van bestuur. Hij is prefect van politie. Hij is de belichaming van macht, van vast-

[p. 38]

houdendheid en doorduwen, de elleboogwerker bij uitstek. Daardoor is hij zo hoog geklommen. Hij is de man van het verstand, steeds begeleid door een paar dikbekmussen.

Zijn gade is Mies, de Frigide Vrouw, behoedster van het stijlvolle gedrag, toezichthoudster op het tandenpoetsen, sleutelbewaarster van de drankkast, foeiroepster van de eerste orde, bemoeiziek als een zielzorger. Haar dier is de kalkoen, symbool van de onsympathieke pronkzucht en de totale smakeloosheid.

Dan is er het heilig wezen Jos, de secretaris-generaal, de incarnatie van de onbenulligheid, de geprotegeerde domoor. Altijd met pijp, pullover en hond. Hij wordt door Nico op zijn hoge plaats gehandhaafd, tegen alle aanvallen van Jan, de oorlogsgod en van Kees, de god van de sluwe handel.

Jos is getrouwd met Marie, de gezegende moeder. Zij behandelt iedereen als kind, boent elke week de vloer, en weet met moederlijke zachtheid te bereiken dat man en zoons en neven niet meer zijn dan mooi aangeklede en weldoorvoede debielen, met de gepaste mooie gevoelens.

Hierna volgen de goden. Jan is de god van de ruwe oorlog. Piet is de kranteman en televisiereporter. Kees heeft de sluwe handel tot speelterrein. Klaas zorgt voor de verkleedpartijen, de serieuze althans. Henk is de god van het geldwezen en van de éénaprilgrap. Enz., enz.

Hun gehoorzamen de demonen. Demonen zijn te herkennen aan kleurloze colbertjes, kale hoofden en behaarde billen. Daar zijn: het Behang, De BeHa, het Zebrapad, het Tafeltje waar geen kringen op mogen komen, De Vlek op de Das, de Tandenborstel, Eten op Tijd, Gekwetst Volksdeel (die ervoor zorgt dat iemand zegt: ik ben gekwetst in mijn volksdeel), de Zedelijke Verwildering, de Angst voor Chaos, de Volwassene, de Agent, de Ambtenaar, de Intellectueel. Kortom alle vreugdeloze tyrannieën.

Er zijn nog heerscharen van Illusies, evenveel als er vroeger nymphen, saters, najaden en tritonen waren.

Voor ons persoonlijk zijn onze Laren het belangrijkst. Niets mogen we doen zonder hen geraadpleegd te hebben. Zij maken ons de

[p. 39]

toekomst kenbaar en verwijzen ons naar de diepste raadselen van ons bestaan. Het zijn Hart, Lever en Maag, die onvermurwbare drieëenheid in ons, die als pythia's boven de walmende afgrond hangen. Zij betekenen, tweeslachtig en dubbelzinnig, de emoties en intuïties, die in het schemerig rijk van heilige huiver ronddwalen. Niet zonder vrees naderen we onze Laren. Zij zijn een brandend braambos, een feniks, een vreemdeling vol onrust in Jeruzalem. Mysterieus hangen ze in hun altaar, de Gaudi-tempel van onze borstkas. Wat spellen zij, heil of onheil? Ze houden het geheim. Hun bloederige vormen blijven zwijgzaam onder ons smeken. Soms stijgt een kreet op uit hun concilium, een woord, een zin, even tweeduidig als het orakel van Delphi, maar fascinerend, aandachtopslorpend en zwanger van adembenemende betekenis. Daarom, breng hen plenoffers. Vereer hen als zij op feestdagen ingetogen te kijk hangen in het drieluik van je opengeslagen ribbevleugels. We moeten onszelf duiden als zieners, als Homeros, Calchas en Teiresias, als mensen die omgang hebben met het goddelijke.

Het gekweld geweten

Op een stille nacht van ons gemoed zitten we in makkelijke stoelen op het terras. Behaaglijk maanlicht vloeit traag langs de stenen. De planten staan in dodelijke verstarring en woeste verstrengeling elkaar langzaam en stil te worgen, zeer antieke doodsstrijd. Wij kijken naar de melkweg. Plots rijst van achter de kim met onverbiddelijke statige vaart een hand. Hij klauwt omhoog tot in het zenith. De spierwitte manchet draagt een bleek glinsterende manchetknoop. Met één graai grist de hand een veeg sterren van het firmament. Hij komt op ons toe met grimmige bewijslust en opent zich. Het is een hand vol guichelheil.

Alles gebeurt nu opeens. Er wordt een bloedige koffer door de hemelstreken gekeild. Het wijde landschap raakt in stuiptrekking. Hevige trage golvingen lopen over de bodem. Grauw slaat de

[p. 40]

ziekte uit. Krijtwitte angst staat in de huisjes gekrast. Muren verkruimelen zonder waarschuwing. Hier en daar flakkert een brand. De muizesnuit op laarzen snuffelt naar een extatische buit. Het zegel is los, de aarde wordt geslagen.

Tot een mot, groter dan het huis, over de nok komt leunen, onhoorbaar genaderd, spelend met harige poten voor een stoffige bek, alles nauwkeurig houdend in de gaten van haar facettenoog, genadeloos registrerend.

Godenvoedsel snoepgoed

Wie de elleboog van de tijd openbreekt en uitpulkt, plukt er de waarheid uit als een naakte juffer uit een peuleschil. Het tijdsgewricht is de nauwe spleet van het nu waardoor we de werkelijkheid bespeuren als huzaren in een geblindeerde tank.

De lieve vrouw die een dodelijke dreiging verbergt, heeft alle tijd om zich in één seconde dodelijk traag over het kind in bed heen te buigen. Het kind kijkt op een panorama in het duister. De tijd barst open als een rijpe vrucht.

Een grasgod met wriemelende mussen in zijn baard en lachende wenkbrauwen, steekt helder af tegen een zwart fulpen hemel. Hij krabbelt met een mager krom vingertje over zijn vervuilde ribbekast. Het middeleeuwse vrouwtje sprokkelt en rakelt kale ratelende takken en tangen, onaangedaan. De dierbare griezels zeilen door de lucht rakeling over ons heen op hun tochten naar verre landen. Wij liggen breeduit gespreid, van top tot teen open voor alle aanvallen uit de hemel, geheel overgeleverd aan de wankele welwillendheid van de wezens.

Een golf van bitterheid duwt ons tegen de schouders. Het dunne glazige zwart van de ellende, smeltende sneeuw, kleeft als doorzichtige groezeligheid over het uitgevreten karkas, loopt als rimmel weg langs de gebleekte ribben. Langzaam sijpelt het door, het zwarte vocht, naar holen en grotten van nieuwe afgrijselijkheid.

[p. 41]

De philosophie bekent ongelijk

Snikkend stond de Philosophie stil in de Straat van Duizend Meningen. De Straat van Duizend Meningen is een drukke winkelstraat met een bloeiende middenstand. Zij zei tegen de toevallige voorbijgangers: ‘Ik moest de woorden een betekenis apart geven. O, de gouden tijd toen de woorden nog vanzelf groeiden, de tijd voor ik geboren werd. Nu worden de woorden gekapt om als schepen te dienen. Nu ben ik een gefiguurzaagde engel achter een gietijzeren hekwerk.’

Er was een agent die onmiddellijk proces-verbaal opmaakte. De agent zei naderhand nadenkend: ‘En dan zijn er nog mensen die zich de woorden denken als een soort geharkte paden waar ze lichtvoetig en aanminnig overheen snellen naar hun geliefde’.

Het oude huis

Een oud huis, hè? Ja, hoe weet je dat? En de poëzie ligt voor het scheppen op de vloer. En de deuren zijn begroeide grotten, behaarde kutten. En de ramen kijken uit op reclamebiljetten voor de film uit de dertiger jaren, met krukkig getekende revolvers, hoge hoeden en hartvormige lippen. De zolders steunen de volgende verdieping niet. Alles geeft uit op een fictie. Overal hangen geaderde handen uit de muren. Daar kan je je hoed aan ophangen, die ze dan frenetiek verkreukelen. Op de tweede verdieping heeft een schone gravin zelfmoord gepleegd. In de kelder ligt Galilei geboeid en geketend. In de kelder zit Dante te suffen met de vuist onder de kin. Dat is het danteske fundament. De salon heet ‘een offer aan Venus’ en daar heb je intellectuele gesprekken met Watteau. De muren zijn uit rozenhout gesneden tegenzangen. Alles kweelt samen als harmonie en contrapunt, en ik ben je maîtresse Archangelowsk, gebouwd van wolken en poorten. Als een gouden regen over je naakte lichaam, in je om je uit je.

[p. 42]

Het smoel

De camera filmt een strand- en duinlandschap, woelig door de wind. Op het verlaten strand ligt een vrijend paar. De camera neemt hen in het oog en nadert hen. We zien de jongeling op de rug, een fijngemodeleerde blote rug, een slanke nek en een rijke zwarte haardos. Dit aanzicht geeft een illusie van jeugd. Het meisje kijkt van opzij uit, zij heeft een lief bekje. Zij komt nieuwsgierig kijken wat er is. De camera blijft naderen. Zij zegt wat. De jongen verstart en schokt wrevelig zijn schouders. De camera blijft naderen. De jongen kijkt om. De camera blijft naderen en kijkt hem recht in het gezicht. Het doorgroefde gezicht, rauw van grove poriën en rimpeltjes, is geheel bezet met kleine scherpe littekens. De zwarte ogen blijven onaangedaan kijken. zeker van zichzelf.

Het geheim van iedereen

Nog nooit was een arm zo liefelijk.

Zij staat onder de bedauwde waslijn;
Perendrup, perendrup, de alom beminde is zij.
Zij is bestoven met zonlicht.

Ik aai mijn parelmoeren hond.
De domheid geeft haar hart
Met een eenvoudig gebaar.

De dingen worden ervaren
In een vreemde dimensie;
De sluwe Griek woont in Venetië.

De hoffelijke kreeft Nooitwegen
Prutst aan het keurslijfje
Van de Eifeltoren.

[p. 43]

 

Een geduldige hoedenvlechter,

 

Daags gehurkt in zijn hut,

 

Blijkt een valse pyromaan.

 

 

 

Na het voorgaande gelezen te hebben,

 

kan, dunkt mij, niemand het

 

BESTAAN VAN DR. TURNBULL

 

in twijfel trekken.

Verklarende Woordenlijst

Parelmoeren hond - uitroep, iets heel moois

Perendrup - de verheven eigenliefde

Domheid - de berekeningloosheid

Kreeft - de genieter, de dichter, de asceet

Sluwe Griek - de kern der dingen, zwendelaar

Venetië - elders, alibi

Hoedenvlechter - ziel

Pyromaan - onruststoker