Raam. Jaargang 1967

[p. 37]

J.J. Beljon
André Bloc

Toen de Zuid-Californiërs ons tijdens het beeldhouwers-symposion in Los Angeles in de zomer van 1965 in Buicks en M.G.'s lieten rondrijden en ons over Sunset-Boulevard lieten gidsen door Hollywoodse bathing beauties, reed André Bloc rond in een volkswagentje. Alléén. Wij, zijn jongere collega's, genoten van een kortstondige rijkdom. Wij zijn dan ook niet permanent rijk. André Bloc wél. Dat maak hem in die dingen zo evenwichtig, zelfs in de omstandigheden van een beeldhouwerssymposium, dat er overigens voor hem het minst veelbelovend uitzag van ons allemaal. Eigenlijk had de president van het California State College hem - die wel degelijk uitgenodigd was - te elfder ure helemaal niet meer willen laten komen. Er was geen geld meer, ondanks de bijna dagelijkse fundraising-parties in Beverley Hills en Hollywood. Natuurlijk protesteerden wij tegen dat besluit. Een symposium van de synthese tussen sculptuur en architectuur zonder grand old man! Dat was uitgesloten. Daarom kwam hij tóch, zij het met de boodschap, dat van de realisering van zijn ambitieuze project voorlopig niets komen kon. Die boodschap moest ik hem doorgeven - omdat ik hem persoonlijk kende - onmiddellijk bij zijn aankomst op het vliegveld Los Angeles.

André Bloc is al zeventig en toch weigerde hij, dat ik allebei zijn koffers droeg. Ik kreeg er maar één. In de andere zat klaarblijkelijk zijn gipsen maquette voor de eenentwintig meter hoge toren, die hij van plan was op de campus op te richten. Een geluk dus. Want dát moest er nog maar bijkomen, dat ik met zijn bloedeigen maquette in mijn handen zou moeten zeggen: cher maître, van de uitvoering van dit dingetje hier kan helaas niets komen. De centen zijn op. ‘We have been spending a mighty heap of dollars. Weet U. Onze Amerikaanse vrienden just started deficit-spending. Making sculpture on credit-cards. But we have to be realistic about it now. Kowalski kost ons tweeduizend dollar per uur met

[p. 38]

zijn onderwater-explosies. Murray zeurt om een helicopter voor het transport van zijn metalen sculptuur omdat hij het gras van de gazons wil sparen en Beljon, die, zoals bekend, niets en niemand spaart, heeft bij Riverside beslag gelegd op driehonderd-en-vijftig ton zand en cement, pre-mixed, plus de plaatselijke voorraad red-wood om z'n studenten mee te laten spelen.’

André Bloc hoorde dit hele verhaal aan zonder met z'n ogen te knipperen. Een paar uur later begon hij glimlachend te werken aan de perfectionering van zijn maquette. Hij verzon er nog een stukje water bij en startte met de camping-ingenieurs een gesprek over de technische ingreep, die de kosten aanmerkelijk zou kunnen drukken.

André Bloc heeft zijn goede humeur behouden tot aan het einde van het symposium. Hij heeft Californië weer verlaten met alleen maar een belofte. Op de campus zelf heeft hij bij herhaling ruzies beslecht, die tussen de beeldhouwers en de campus-leiding dreigden te ontstaan en later heeft hij ons veel publiciteit gegeven in de Italiaanse en Franse maandbladpers. Ik heb in de paar maanden, dat André Bloc in mijn Californische atelier werkte te zamen met zijn vrouw, Marguérite, die hem assisteerde, een zeer grote eerbied voor hem gekregen. Zijn talrijke vijanden beweren, dat hij veel van zijn beelden door anderen laat uitvoeren. Ik heb van dag tot dag kunnen zien, dat hij een bekwaam handwerksman is. En tenslotte: wat zou het als iemand zijn projecten laat uitvoeren, in de tijd, dat hij zelf bezig is met zijn seconde métier, in Bloc's geval, de uitgave van twee tijdschriften: ‘Aujourd'hui’ en ‘Architecture d'Aujourd'hui’. En als ik vragen mag: moet een architect zijn gebouwen zelf metselen om voor vol te worden aangezien? En had Arp ook niet iemand, die trouw replica's maakte van zijn dingen, net als Marini overigens? André Bloc deelt het middeleeuwse standpunt van zijn vrienden niet en vandaar zijn grote productie, die de nijd van zijn collega's opwekt. Zo is hij nu weer in zijn tuin bezig met de oprichting van een enorme toren op enkele meters afstand van de ‘sculpture habitable’, die er al staat.

André Bloc is voor gewone beeldhouwersverhoudingen een rijk

[p. 39]

man, maar die rijkdom is hem niet zo in de schoot komen vallen. Bovendien laat hij er iedereen in delen. Het is zeker geen eenvoudige zaak om twee toonaangevende tijdschriften, ook werkelijk dertig jaar lang toonaangevend te houden en op je zeventigste jaar een dubbel-leven te leiden en beide levens kwaliteit te blijven geven. Bloc doet dat spelenderwijs en laat anderen meedoen. In zijn tuin bijvoorbeeld waar dit jaar (1966) filmopnamen werden gemaakt door William Klein, waar mode-shows plaats vinden en bij tijd en wijle feesten plaats vinden van een Renaissance-achtige allure en omvang. Ideaal - de synthese der kunsten - en eigen onmiddellijke werkelijkheid zijn bij André Bloc één. Niet alleen omdat hij het betalen kan, maar ook omdat hij er mentaal en creatief toe in staat is. Zijn huis en zijn sculptures habitables staan, maar ook zijn zomer-residentie in Spanje, als monumenten van de synthese, die wij allen verhopen. Omdat alles zo geslaagd lijkt in het leven van Bloc, omdat hij alles wat hij droomt, ook tastbaar en zichtbaar de wereld in schopt, omdat het element tragiek er in schijnt te ontbreken (voor sommige critici nu eenmaal een conditio sine qua non), krijgt Bloc in kunstbeschouwingen niet de plaats toegewezen, die hem toekomt. Alsof niet een geweldige ‘inquiétude’ ten grondslag moet liggen aan het bestaan van iemand, die doet wat Bloc doet.

Als er ooit iets komt van een synthese der kunsten en als de wordingsgeschiedenis ervan dan geschreven moet worden, zal André Bloc daarin met zijn ‘sculptures habitables’ en zijn ‘torens’ een belangrijke plaats toegewezen krijgen. Hem komt de eer toe als eerste verzet te hebben aangetekend tegen de steriele ‘international style’ à la Max Bill en anderen met zijn magische ruimten. Dat is geen geringe eer voor iemand, die een leeftijdgenoot is geweest en vriend zelfs van Gropius en Le Corbusier. Net als Friedrich Kiesler en net als Buckminster Fuller heeft Bloc zijn tijd tegen zich gehad. Hij - van afkomst een ingenieur - is vóór de poëzie geweest in een tijd die alleen maar functie wilde. Hij heeft voor de eros ge-opteerd onder tijdgenoten, die de steriliteit van het geometrische het hoogste goed hebben ge-acht.

[p. 40]

André Bloc is de man die dóórgaat, ongeacht de omstandigheden. Ik heb hem meegemaakt in omstandigheden die juist weer aan dié eigenschap zo'n reliëf gaven. Maar wie zijn leven overziet moet zich realiseren, dat hij vijftig jaar lang dus zó geweest is.

Wij hebben in Zuid-Californië samen dikwijls de bungalow verlaten van een filmacteur of een ontzaggelijk rijk industrieel of een tycoon. Je ziet dáár het verschil niet. Het zijn alle huizen van de duurste wansmaak, die voor dollars te koop is. En iedere keer lachte hij maar en zei: ‘C'est épouvantable, c'est l'enfer’. André Bloc is tegen de hel. En hij is dat met ál zijn intelligentie, ál zijn werkkracht en ál zijn talent.

Op 28 October 1966 verongelukte André Bloc. Hij viel van een ruïne te New Delhi, waar hij op doorreis verbleef.
Bovenstaand artikel, door de auteur oorspronkelijk bedoeld als randschrift bij Bloc's zeventigste verjaardag (23 mei 1966), was op dát moment reeds gezet.
Wij verzochten onze medewerker om enkele aanvullende regels en wat ‘documents humains’.

Naschrift

Aan de documentatie ontbreken tot mijn spijt: de plannen voor prefab-woningen, de maquetten van industrieel te vervaardigen meubelen, het model voor een auto, de sieraden en de voorstellen voor een sanering van Parijs. Bloc was veelzijdiger dan mijn artikel en het geboden materiaal doen vermoeden.

Het afgelopen jaar werkte Bloc veel aan opdrachten in Italië. Bovendien kwam enkele maanden geleden zijn 21-meter hoge toren tot stand in zijn tuin te Meudon, opgetrokken in baksteen. Mijn vrouw en ik bezochten het echtpaar Bloc in het voorjaar toen de constructie al een eind onderweg was. Na de maaltijd - rijkelijk met wijn overgoten - moesten we de tuin in, de toren op. Mijn vrouw durfde wél over de smalle moddervette

[p. 41]

planken. Ik niet. Bloc, zeventig-jarig en galant, begeleidde haar tot de top. Aan zo'n situatie denk je terug als je de omstandigheden verneemt van zijn einde. Bloc, dat kleine lucide kwikzilverige lenige mannetje, geresigneerd en toch ontstellend levendig, is altijd een waaghals geweest. In alles. Hij was een avant-gardist, letterlijk en figuurlijk. En hij was dat zonder ophef. Hij, de schilder, de ingenieur, de theoreticus, de beeldhouwer, de leider, de urbanist, de industriële vormgever, de ambachtelijke ontwerper, de tijdschrift-uitgever, was een man van Renaissance-allure en hij was dat zonder op te vallen, een anti-burger zonder te epateren, een mathematicus zonder steriliteit, een vriend zonder possessieve ambities. Zijn vrouw weet wat hij nog méér was.

Vanaf zijn plaats had hij niet onopvallender van ons kunnen heengaan.

De Franse weekblad-pers kon pas veertien dagen na zijn overlijden aandacht aan dat feit besteden. Ze hadden het op dat moment te druk met het vieren van Pablo Picasso's vijfentachtigste verjaardag en met besprekingen van diens door Malraux georganiseerde retrospectieve tentoonstelling. Picasso dat glorieuze eind van de negentiende eeuw; Bloc dat fluisterende begin van de eenentwintigste! Vóór en ná de grote caesuur tussen twee culturen. Picasso, die van Toulouse Lautrec, Velasques, El Gréco, Rembrandt, Grünewald, Jeroen Bosch, Goya, - Bloc, die van Buckminster Fuller, Einstein, Minkovski, Friedrich Kiesler, van de kybernetica en de naderende landing op de maan.

André Bloc werd geboren in Algiers uit Lotharingense ouders. In 1920 behaalde hij zijn diploma van werktuigbouwkundig ingenieur. Een jaar later ontmoette hij le Corbusier. De vriendschap met deze architect is voor Bloc van fundamentele betekenis geweest. In 1930 richtte hij zijn tijdschrift ‘Architecture d'Aujourd'-hui’ op met geld, afkomstig van een op zijn huis genomen hypotheek. Het duurde vijf jaar eer de zaak financieel gezond was. Daarna kwam het zo ver, dat Jean Cocteau op een gegeven dag een architect kon toevoegen: ‘Meneer, dit is geen architectuur, maar “Architecture d'Aujourd'hui”.’ In 1945 is hij alles kwijt. Hij

[p. 42]

begint opnieuw, zonder schrijfmachine, zonder papier, zonder kolen en zonder telefoon. Maar hij kreeg de machinerie weer draaiend en in 1949 kon hij er een tweede publicatie naast beginnen. ‘Art d'Aujourd'hui’, later kortweg ‘Aujourd'hui’. De invloed van beide publicaties op de wereld van de twintigste eeuwse kunst en architectuur is enorm groot. Groter dan van welke andere publicatie, ook inclusief ‘Domus’, ‘Werk’, ‘Studio’ of ‘Architectural forum’. ‘Architecture d'Aujourd'hui’ verhoudt zich tot ‘Domus’ als ‘l'Officiel’ tot ‘Harper's Bazar’ of als de ‘Times’ tot de ‘Daily Mirror’.

Tezelfdertijd, dat ik mijn Bouwmeesters van morgen in het licht gaf, kwam André Bloc uit met zijn De la Sculpture a l'Architecture' (en Michel Ragon met zijn Où vivrons-nous demain?). Werkstukken van dezelfde strekking, geschreven met dezelfde inzet. Ik moet bekennen, dat ik Bloc's werkstuk eenvoudiger gesteld vind dan het mijne. Overigens maakte hij zich er ook minder vijanden mee dan ik. Hij sorteerde ook groter effect onder architecten. Bloc begon met te stellen dat er toch in de wereld van vandaag wel enkele honderden architecten rondlopen die het uitstekend doen. Voor wat de andere betrof gooide hij de schuld op hun insufficiënte opleiding en tijdgebrek wegens de verpletterende hoeveelheid administratieve en technische beslommeringen die het bouwmeesterschap heden ten dage bijna onmogelijk maken. Des te meer reden, vervolgt Bloc, om de beeldhouwer in te schakelen. Niet als maker van monumenten en zetstukken, niet als moderne varianten-makers op Rodin of Carpeaux - Maillol en Despiau in het abstracte - nee, als wezenlijke helpers, als plastische adviseurs van de architect, als verzorgers van het detail, het detail, dat zo belangrijk is voor het uiteindelijke aspect van een stuk bouwkunst. Bloc noemt ook enkele van die details: trappen, balkons, schoorstenen, tuinen, muren, dakvormen en trafohuisjes. Een aantal Franse, Italiaanse en Amerikaanse architecten hebben Bloc's uitdaging aangenomen en zo is hij de laatste jaren van zijn leven de anonieme beeldhouwer geweest, die hij gewenst heeft te zijn.