Raam. Jaargang 1966

[p. 61]

Journaal

HAWINKELS: Men kan soms maar het beste een voorval uit zijn eigen leven vertellen. Zo gaat dat: in een kamer zitten ze bij elkaar, de thee dampt in de kopjes, het gebak is er niet en buiten staat de namiddag als een gouden hond tegen de kozijnen te plassen, - er valt stilte, en de een zegt: ‘Tja’, de ander: ‘'t Is wat’, en een derde: ‘Wat stil als niemand wat zegt, hè.’ Bête lachen, verschuiven in de stoel, elkaar veel te lang aankijken, slechts één ding kan ons redden.

Zo zit dat: de nederlandse literatuur is verzwonden. De mensen denken niet meer, en zoeken elk woord in de grote van Dale op voor ze het in een zeer speciale betekenis durven te gebruiken. De uitgevers lopen paars aan bij de druk die ze achter hun excrementen zetten, de critici tellen lettergrepen en analyseren composities tot ze roos op hun vingers hebben, alles in de vertwijfelde hunkering te ontdekken waar de kink zit in de kabel van de continuïteit. Iedereen kijkt iedereen de woorden uit de mond: slechts een ding kan ons redden. Men kan maar het beste een voorval uit zijn eigen leven vertellen.

Zat ik me gisteren in de trein op weg naar Amsterdam Centraal om de bloemetjes daar eens buiten te zetten. Doe ik vaak: koop bloemetjes, gerbera's of gewoon viooltjes, en zet ze op straat; smijt geld over de balk,, draai door of ik de worstfabrikant A. Homburg uit Cuyk zelf was. Maar gisteren had ik een speciale reden: de dag daarvoor had ik een stel intellectuele vrienden op bezoek gehad. U weet wel, van die intellectuelen. Ik zat wat in de put; ik dacht zo, we drinken wat, we luisteren naar dolle platen, we zetten Coltrane of Bach op, en laten ons eens aangenaam vermorzelen door het hoogste. Wat gebeurt er? De intellectuelen komen binnen, en vallen verstomd in een stoel. Dan staan ze weer op en wandelen naar mijn boekenkast en gaan daar gapen alsof ze een naaktfoto van de H. Maagd Maria zagen staan. Nu staat er nogal wat in mijn boekenkast, en wel alfabetisch gerangschikt: Gombrowicz naast Gomperts, Kafka naast Ben van Kaam en meer van die hoogst merkwaardige nevenschikkingen, bien étonnés de se trouver ensemble (dit voor onze gestudeerde lezertjes), Dostojewski naast Lloyd C. Douglas en Thomas Mann naast The History of Torture door Daniel P. Mannix. De intellectuelen blijven staan: achter hun rug verspilt Georgia Tom zijn krachten, blaat Gertrude ‘Ma’ Rainey voor niets wat alle schapen blaten zullen voor zij keren naar den eindelijken stal. De intellectuelen doen een greep: laten alle

[p. 62]

obscure genieën staan waar ze zijn opgesteld, graaien het enige nummer van Merlyn uit de kast dat ik bezit, en gaan daar geblaseerd in staan bladeren, iets waar geen enkel excuus voor is te bedenken. Twee anderen praten samen over twee boeken: die hebben ze pas gelezen. Een volgende grijpt een fotoboek en geeft geen kik meer. Er zijn er maar twee die er iets van kunnen, willen, evt. zouden begrijpen: zij vallen in een diepe slaap. Ik zet Coltrane op, een plaat die ik aankondig als zijn beste, als het meestzeggende, diepst aangrijpende wat er in de XXe eeuw is gepresteerd. Een intellectueel grijpt ter Braak uit de kast: daar staat het niet in. Hij knikkebolt. Inwendig huil ik niet, vloek ik niet, maar vrees ik.

Mag ik dan asjeblieft de dag daarna, dus gisteren, nog naar Amsterdam? En dan ga ik nog niet eens naar de hoeren, want RAAM is een uiterst fatsoenlijk blad, waar alleen verhalen in opgenomen worden over jongens die naar de hoeren gaan, als elk woord wat ze zeggen bewijst dat ze er nooit geweest zijn. Ik ga een goede film zien, een goede vriendin opzoeken, goede dingen doen, hoogstens een Amsterdammer overhoop slaan, en ik zit dus in de trein, zo'n beetje de zin van het leven op te snuiven, en tegelijkertijd wat te neuzen in ‘De arme Heinrich’, een potlood in de hand en streepjes in petto voor wat zich aan opmerkelijks aan me voordoet. Alles bij mekaar beschouwd niet helemaal ontevreden. Wat gebeurt er nou, lieve mensen? Blijven deze momenten van kortstondige vrede onverstoord? Zeker niet. Wageningen is er ook nog.

En voor ik het weet ben ik, tot Ede - Wageningen prinsheerlijk in een compartiment alleen, ingekapseld tussen de jongens en meisjes van onze landbouwhogeschool. Twee christelijk gedeformeerde meisjes, die als ze al wat zeggen, giechelen dan wel met die typisch nederlands vervormde neusklanken er stugge, esoterische zinnetjes uitwurmen, die echter door de drie jongelui met uitbundig geschater worden begroet. Daar schrikken de meidjes van: ze blozen wat, ze schurken wat met oksels en dijholten tot alles lekker ligt, giechelen weer en beginnen orthodox te zwijgen, argwanende blikken werpend naar niet alleen naar mij, hoogst decadent ogende bleekneus in het hoekje, maar ook naar hun lacherige makkers en zelfs naar het hout van de coupé, de ingelijste foto's van Ommen en Zuid-Limburg boven de leuningen en de spiegeltjes daartussen en - waarom niet? - naar de bleue hemel buiten en de emanaties van 's Heren almacht in de wei.

De jongens zeggen eens ‘almanak’, ze zeggen eens ‘dispuut’, en dan is de boot aan: het zijn roeiers, en ze beginnen met smaak te kwaken over kwadruupjes, over halve achten en dubbele tweeën zonder stuur, ze zitten gewoon te koken van overtollige brandstoffen. ‘Kwadruupje’ neuzen nu ook de meisjes, blozend en bol als het ultrastupiede boerin-

[p. 63]

netje uit de ‘Mensen van Morgen’, twee zonder stuur. Dan is het weer stil.

Een van de jongens, vuurrood in het gezicht, en zo gezond als een vetplant, begint weer opnieuw: ‘Dispuut!’ roept hij, deze toekomstige leidende functionaris. ‘Almanak! Rotaprint! Wie niet wint gaat niet naar Berlijn!’ Ik kan niet meer studeren. Ik leg mijn ‘Arme Heinrich’ opzij, en denk na. Dit journaal verloopt in losse notities. Nimmer werd ich froh.

VERHOEVEN: Als we eens een rubriek ‘vieze woorden’ zouden openen, zou ik heel lang aarzelen bij de vraag, wat ik nou wel het meest vieze woord zou vinden. ‘Aarzelen’ gaat al aardig in de richting - en vergeet ‘ritselen’ ook niet - maar het ligt me te veel op het vertrouwde fecalische terrein; altijd aardig om eens op terug te vallen, maar geen top in het genre. Ook sexuele termen zijn niet echt vies; die eenlettergrepige schuttingwoorden vooral geven te weinig te beluisteren. Ze schieten zo op en zijn zo duidelijk. Het vieze woord moet langzaam aan het oor voorbij trekken als een stoet van mogelijkheden, een bonte parade van ritselende achtergronden. Het meest vies vind ik nette woorden van drie of meer lettergrepen met een geur van plastic en antiseptica, kreukelend van instortende netheid. Dit ideaal van viesheid, gecombineerd met het beproefde recept van sex en fecaliën, zou het meest doortrapt vieze woord opleveren, dat maar denkbaar is en dat dus helemaal voldoet. Nu moet het tot eer van onze moedertaal gezegd worden, dat dit woord al bestaat. Ik kan het gerust noemen, want het is een net woord. Geslachtsdeel. Of liever: geslachtsdelen. Let op het meervoud, het geruststellende, generaliserende, antiseptische meervoud. Daar ritselt iets in, zo van: niemand hoeft zich tekort gedaan te voelen, want er is volop; en niemand hoeft te denken dat hij teveel heeft, want iedereen heeft er een heleboel van. Het is een wetenschappelijk woord, berustend op een onderzoek van jaren; eigen waarneming is niet meer nodig om op dit punt zekerheid te hebben; men kan gerust zijn. Geslachtsdelen dus, een vage aanduiding voor een wereld van lellebellende netheid, die niet met sex, maar met geslacht verband houdt. Dat gaat veel dieper, daar kun je veel minder aan doen; sex doe je, geslacht wordt je aangedaan. Vandaar: geslachtsdeel, merkteken van het lot. En alleen maar deel. Dus: trek het je niet aan, vriend. En: niemand heeft andere delen dan alleen maar geslachtsdelen; het is het enige deel, dat de mens heeft. Voor de rest zit hij vrij stevig in elkaar en vormt een aardig geheel, maar dit hangt er toevallig een beetje los bij. Wij noemen ons oor geen hoordeel en ons oog geen kijkdeel; onze voeten zijn geen loopdelen en ons achterste is geen ronddeel. Alles heeft zijn eigen, gewone naam, behalve het meest vitale. Dat

[p. 64]

is al dikwijls gezegd en het zou ook een beetje idioot zijn om nu nog even een prijsvraag uit te schrijven voor een goed woord. Men zegt, dat het taboe daarachter zit. Misschien zit er iets veel ergers achter, niet de ontkenning, maar een verveelde, gerekte, langs omwegen geleide en uitgestelde bevestiging. Dus geslachtsdelen. Vooral ook deel, want het geheel staat er uiteraard buiten. De pus wordt door een klein gaatje uitgedreven en het gezwel wordt nauwkeurig gelokaliseerd en geïsoleerd. Kijk eens, en worden. Je zegt dus rustig, zonder hier zitten nu de zogeheten geslachtsdelen, nou ja, die moeten toch ergens zitten. Maar het is wel een beetje opschieten met dat lange nette woord. Je kunt er plotseling doorheen zakken. En je kunt ook nooit eens zeggen: pardon mijnheer, u stoot tegen mijn geslachtsdelen, en dan boos worden. Het hoort uitgesproken te worden in een rustige, evenwichtige sfeer van uiteindelijk volwassen geworden padvinders, die de dingen gewoon bij hun naam noemen: oor, neus, keel, geslachtsdeel. Dus geen kort knetterwoordje, maar een fijne, lange aanduiding, die met enige rituele omslachtigheid uitgesproken kan worden, waardoor het opschieten zich niet verraadt. Evenwichtigheid wil gedemonstreerd merkbaar te haasten of narcistisch af te remmen - zo net in het midden, waar het woord even over een krisis heen moet - je zegt gewoon: geslachtsdelen. En je zegt ook gewoon: geslachtsgemeenschap, een mooi statisch woord, dat naar statuten ruikt. We winden ons daar niet over op. Insiders mogen ook gewoon gemeenschap zeggen; niemand denkt dan aan de kolen- en staal-gemeenschap, al ligt dat zo'n beetje op het zelfde vlak. Sexuologen onder elkaar gebruiken geen ander woord; zij spreken ook gewoon over ‘deel’; dat is hun jargon en tevens hun goed recht. Want, zo zou ik guitig willen opmerken: elk zijn deel.

Estetiek

- Wie is de schoonste van het land?

- Schoonheid schoonheid haar gezicht verbrand.

Collages

Het leven van Kloos

Ik zal mooi dood-gaan als een

vlammend vuur:

het weer is guur en 't is vier uur.

Verguizing van Kloos

De leerling, in zijn waan, beslist: nu eens op de kist gepist.

5 dagen Parijs

Omdat mijn hele inventaris

- de dominee, de dokter, de notaris - al daar is

elles sont si gaies les nuits de Paris.

Raad

L'homme ne meurt pas, il se tue: wat gij doen wilt doe dat nu.

Wim Zaal