Queeste. Tijdschrift over middeleeuwse letterkunde in de Nederlanden. Jaargang 2007

[p. 88]

Naar aanleiding van...

Een monument voor Melis Stoke (en voor een anonymus)
Margit Rem

Naar aanleiding van: De Rijmkroniek van Holland (366-1305), door een anonieme auteur en Melis Stoke. Uitgegeven door J.W.J. Burgers. Den Haag, Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, 2004. 564 p., ill. ISBN 90-5216-136-4. Rijks geschiedkundige publicatiën. Grote serie 251. Prijs: €50,-. Daarnaast online: www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Rijmkroniek.

De Rijmkroniek van Holland is een zeer belangrijke bron voor de middeleeuwse geschiedenis van Holland en Zeeland. Het is een van de eerste grotere werken in het Hollands en vooral de beschrijving van de gebeurtenissen aan het einde van de dertiende eeuw (onder andere de moord op Floris V) en in het begin van de veertiende eeuw zijn uitvoerig en indrukwekkend. In 1999 wijdde editeur Jan Burgers reeds een studie aan het ontstaan en het auteurschap van de Rijmkroniek. In zijn boek, De Rijmkroniek van Holland en zijn auteurs. Historiografie in Holland door de Anonymus (1280-1282) en de grafelijke klerk Melis Stoke (begin veertiende eeuw), geeft Burgers op zeer overtuigende wijze inzicht in de ontstaansgeschiedenis van de Rijmkroniek en in de rol die Melis Stoke daarbinnen heeft gespeeld. De sleutel tot dit inzicht wordt gevormd door de oorkonden die Stoke schreef en waarvan Burgers een groot aantal heeft teruggevonden. Met behulp van die oorkonden kon de ambtelijke loopbaan van Stoke gereconstrueerd worden, waarna vervolgens ook zijn aandeel in de vervaardiging van de Rijmkroniek nader bepaald kon worden. Het ontstaan van de Rijmkroniek laat zich op de volgende wijze samenvatten. Volgens Burgers is het eerste deel van de Rijmkroniek door een anonieme auteur in 1280-1282 geschreven aan het hof van graaf Floris V. Dit gedeelte behandelt de vroegste geschiedenis van Holland en het Hollandse gravenhuis. In het begin van de veertiende eeuw schrijft Melis Stoke een vervolg waarin de dertiende-eeuwse Hollandse geschiedenis aan de orde komt. Het eerste deel van zijn vervolg schreef Stoke in de periode eind 1301-begin 1302, onder graaf Jan II. Nadat Willem III graaf is geworden, schrijft Stoke aan het einde van 1305, of iets later, een vervolg. Vervolgens maakt hij een aantal jaren later ook nog een herziene versie.

Hoewel er dus al wel een voortreffelijke studie over de Rijmkroniek was verschenen, bestonden er echter alleen maar sterk verouderde uitgaven van het werk. Daar is in 2004 gelukkig verandering in gekomen. Jan Burgers heeft de Rijmkroniek van Holland opnieuw uitgegeven, niet alleen in boekvorm, maar ook, en dat is zeer verheugend, online. De Rijmkroniek is niet als autograaf overgeleverd. Wel zijn er drie volledige handschriften en enkele fragmenten overgeleverd. De handschriften B en C bevatten de tekst zoals deze door Stoke rond 1305 is neergeschreven. Handschrift A bevat de door Stoke herziene versie. Burgers heeft alle handschriften en fragmenten getranscribeerd. In boekvorm is de eerste versie van de Rijmkroniek uitgegeven en parallel daaraan de omgewerkte, herziene versie. De eerste versie BC is uitgegeven naar Handschrift C en daarnaast staat versie A. Er is getranscribeerd volgens de kritisch-normaliserende methode en er zijn drie verschillende notenapparaten. Er is een paleografisch-kritisch commentaar waarin de tekstvarianten gegeven worden, een woordverklarend commentaar en een tekstverklarend commentaar. In het tekstverklarend commentaar wordt de achtergrond van de beschreven gebeurtenissen gepreciseerd. Bovenaan de bladzijde heeft Burgers het jaar vermeld van de op die bladzijde beschreven gebeurtenissen. De kroniek wordt nog verder ontsloten door een index van namen. Bij bestudering van het boek valt vooral op dat Jan Burgers zeer zorgvul-

[p. 89]

dig, behoedzaam en grondig te werk is gegaan. De liefde voor de bronnen is op elke pagina voelbaar.

Als taalkundige en filoloog ben ik echter het meest te spreken over de online-uitgave van de handschriften en fragmenten (www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Rijmkroniek). Online staan de diplomatische transcripties met paleografisch commentaar van alle drie de handschriften en de fragmenten. De handschriften en fragmenten zijn ook volledig gefotografeerd, zodat naast de transcriptie ook de foto bekeken kan worden (facsimile editie). Bij binnenkomst op de site van de Rijmkroniek kan doorgeklikt worden op de inhoudsopgave, waarna een handschrift of fragment geselecteerd kan worden. Vervolgens kan men doorklikken naar de afbeeldingen, waarna op het scherm de thumhnails van de folio's van het betreffende handschrift of fragment verschijnen. Wanneer men daarna op een thumbnail klikt, dan verschijnt de (diplomatische) transcriptie van het betreffende folio en daarnaast de afbeelding van het folio die uitvergroot kan worden. Paleografisch commentaar is in noten toegevoegd. Het is ook mogelijk om direct door te klikken naar de transcripties. Op deze manier is het dus altijd mogelijk om de transcriptie en afbeelding te vergelijken. Daarnaast is het mogelijk om de transcripties van de verschillende handschriften en fragmenten naast elkaar te zetten, zodat ook deze vergeleken kunnen worden. Zo wordt goed zichtbaar of de handschriften en/ of fragmenten variante lezingen hebben op een bepaald punt of dat bijvoorbeeld in een handschrift een hele passage is toegevoegd. Er kan gezocht worden op regelnummer, waarbij aangegeven kan worden dat in een bepaald handschrift of fragment gezocht moet worden of dat in alle handschriften gezocht moet worden. Daarnaast kan bij de zoekactie ook de oude regelnummering van de editie-Brill opgegeven worden. De onlineversie heeft echter ook nog een andere zoekoptie: het is mogelijk om gericht naar bepaalde woorden te zoeken. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van een beperkt aantal jokertekens waardoor iets ruimer gezocht kan worden dan alleen naar de exacte vorm van een bepaald woord. Wat mij betreft had deze zoekoptie nog wel iets geavanceerder gemogen en ik had de output ook nog wat gemakkelijker willen kunnen bewerken, maar op zich is het al heel mooi dat deze zoekfunctie er is. Ook de index met namen uit het boek staat op de website en ook daarbinnen kan gemakkelijk gezocht worden. De onderzoeker wordt door Burgers met deze uitgave op bijna al zijn wenken bediend. En natuurlijk vindt een verwende onderzoeker dan toch nog wel een puntje van kritiek: de online-uitgave had uitgebreider gekund. Het zou prachtig zijn geweest als het woordverklarend en tekstverklarend commentaar, zoals in het boek aanwezig, ook aangebracht zou zijn binnen de onlineversie. Ook heb ik een foutje kunnen vinden. Bij het fragment Br wordt op pagina xiv van het boek vermeld dat: ‘De taalkenmerken zouden wijzen op een Brabantse afkomst van de kopiist.’ Ik twijfel aan deze Brabantse afkomst. Het fragment is vooral heel erg Hollands, niet in de laatste plaats door het voorkomen van him in de betekenis ‘hem’. Jan Burgers heeft echter geen schuld aan deze foute lokalisatie. Ik was het zelf die hem in 1998, na onderzoek, meldde dat het fragment zowel Hollandse als Brabantse trekken vertoonde. Aan die Brabantse invloed twijfel ik dus nu.

Uiteindelijk is er maar één oordeel mogelijk over deze uitgave(n): Burgers heeft indrukwekkend werk afgeleverd. Een monument voor Melis Stoke en voor een anonymus.

Adres van de auteur: Radboud Universiteit, Afdeling Nederlandse Taal en Cultuur, Postbus 9103, nl-6500 hd Nijmegen.