Pogen. Jaargang 2

[p. 300]

Ontvangen boeken

De Sociale Ingenieur, door EMIEL VAN DYCK, 1923, N.V. Het Vlaamsche Land, Antwerpen.

De bescheiden rijkdom van een wetenschappelijk werk kwam ons in de laatste tijden in Vlaanderen menigmaal schadeloos stellen voor de aanstellerige holheid van politieke verwezenlijkingen en het doet werkelijk deugd te zien en te vernemen dat, op kultuurgebied althans, de vensters worden opengesmeten en de duffe lucht plaats maakt voor een verfrissende atmosfeer. Want we zijn tot heden heusch ten onzent niet verwend geraakt aan wetenschappelijken arbeid in eigen taal. Het werkje, dat de Heer E. Van Dyck, door de fijne zorgen van het Vlaamsche Land, op de markt brengt, wekt innige vreugde en stille hoop. Het leidt ten onzent eene sociale nieuwigheid in, die reeds op prachtige uitslagen bogen mag, inzonderheid in de Angel-Saxische landen.

Het beroep van Sociale Ingenieur is op het vasteland nog niet ingeburgerd, om de eenvoudige reden dat het er tot hiertoe onbekend blijkt. Geen enkel Fransch boek heeft ex professo de stof zoo breedvoerig en dokumentarisch behandeld als het onderhavige Nederlandsche en de meesten onzer ‘captains of industry’ zijn nog te zeer gehecht aan de klassieke ekonomie om spontaan vatbaar te zijn voor sociale hervormingen. Elke minder of meer belangrijke fabriek beschikt over één of meerdere technische ingenieurs, gelast met het technisch bestuur der onderneming: de goede gang en de vervolmaking der machinerie en over een administratief ingenieur, gelast met de administratieve leiding. Maar het beheer van het personeel bleef tot nog toe overgelaten aan de willekeur der meestergasten, enkel bedacht op het uitvoeren der bevelen van den bedrijfsbestuurder. Nu echter de sociale beweging het individueel en sociaal welzijn van den arbeider-werktuig ondermijnt om den arbeider-mensch in eere te herstellen, brak stilaan de idee baan dat er, naast den technischen en administratieven ingenieur, plaats was en moest zijn voor een socialen ingenieur die bedacht zou zijn op de meest doelmatige ekonomische aanwending der arbeidskrachten met inachtneming en bevordering van hun waar welzijn. Deze

[p. 301]

beide zorgen, moeilijk vereenigbaar in schijn, staan in feite althans in nauw verband en meer en meer wordt heden ingezien dat de physische en moreele welvaart van den arbeider ook de voortbrengst ten goede komt. De sociale ingenieur luidt een meer psychologische nijverheidspolitiek in en is wis geroepen om den schakel te vormen tot een mogelijke klassenverzoening.

Tot een degelijke uiteenzetting van den rol, aan den Socialen Ingenieur toebedacht, was het den heer E. Van Dyck gegeven ruimschoots te putten aan de bron der eigen ervaringen, opgedaan in de werkhuizen van de Bell Telephone Mfg. Co. Hij bestudeert achtereenvolgens de werkzaamheden van den socialen ingenieur in zake aanwerving en indienstname, gezondheid en veiligheid van het personeel, studiën, loonstelsels en dienstbetoon. Hij opent breede horizonten voor sociale voorzorg en condenseert op treffende wijze al wat den arbeider onmiddelijk kan ten goede komen. Zijne studie is sympatiek opgevat, in aantrekkelijke, klare en eenvoudige vulgarisatie-trant geschreven. Ze legt getuigenis af van een zeer merkwaardig psychologisch doorzicht, eerste vereischte voor een degelijken socialen ingenieur.

Graag hadden we een hoofdstuk gewijd gezien aan den vrouwenarbeid. Ook schijnt het me toe dat de sociale ingenieur door zijn ambt zelf geroepen is tot het trouw toepassen en strikt inachtnemen onzer sociale wetten in de ondernemingen waar hij thuis hoort. Dit had in een meer praktischen vorm dienen te worden vooropgezet, alsook de gebeurlijke betrekkingen tusschen den socialen ingenieur en het arbeidstoezicht. Ook omtrent den huidigen stand en de vooruitzichten van de hervorming ten onzent hadden we graag een woordje vernomen.

Deze enkele leemten daargelaten, komt dit werk enkel lof toe. Moge het in handen geraken van onze nijveraars, onze Vlaamsche sociale werkers en van ieder die op de hoogte blijven wil van sociale toestanden en hervormingen.

FRANS DAESELEIRE.

Ernest Claes: Namen 1914 (De Vlaamsche Boekenhalle, Leuven).

Claes is geen embusqué: wat hij beschrijft heeft hij meegemaakt. Het is raak gezien - hier en daar misschien een tikje te aanschouwelik weergegeven. Maar het boekje is uitstekend geschikt om voor de burgers een beeld op te hangen van de

[p. 302]

oorlog in de eerste dagen. Claes' dagboek is een interessante bijdrage tot wat de Fransen heten: les dessous de l'histoire.

De Duitsers kan hij niet luchten. Karakteristiek: hoe al de mensen, die de Duitsers achter de vuurlijn gezien hebben ze heel wat misprijzender beoordelen dan de soldaten die er tegenover stonden. De bladzijden, waar Claes het heeft over zijn gevangenneming en de dagen daarop zijn waarlik aangrijpend. Het moet niet verwonderen dat we hier een derde druk beleven: er zullen er vermoedelijk nog volgen.

Edward Vermeulen: Piot (id.).

Nog een oorlogsverhaal, en een goed. Warden Oom doet de leuze, die vooraan op zijn boek prijkt: ‘Uit ons volk - Voor ons volk’ eer aan.

Buiten Streuvels beschrijft er géén beter de mensen en de gouwe van ‘bachten’. Nu we er zelf jaren in geleefd hebben, kunnen we nagaan hoe getrouw Vermeulen dit geweldig, koppig, volbloedig maar diep-kristelik ras van West-Vlaamse boeren naar het leven kiekt.

Wat Vermeulen vertelt - hij noemt dorpen en mensen meestal met naam en toenaam - weet hij van zien of van horen vertellen: zo krijgt zijn werk enigsins de waarde van een dokument. Biezonder het leven in de Etappen, dicht bij het front, typeert hij prachtig: de beschrijving van al die Ortskommandanten, die opvolgentlik Hooglede terrorizeerden is meesterlik. En waar hij het heeft over Cordula Draaitop, Violette Frikkelbeen, Zenaï de Lekmenlippe en die andere allegoriese ‘kattepoezen’, moeten de Hoogledenaren niet zonder pret de triestige heldinnen identifiéren.

Het West-Vlaams dialekt geeft aan de stijl een sappige ‘goût de terroir’.

Pachter Dandin van MOLIÈRE, vert. door WIES MOENS (uitg. Tspijker, Gent).

De zedeles van het stuk: zwicht U voor slecht geassorteerde huwelijken.

Over de Kunst zelf van Molière is alles gezegd. Wies Moens verstaat de kunst: de werken, die hij aanpakt, om te zetten in echt Diets en hun toch hun eigen karakter te laten.

Hij geeft ons geen literatuur, maar tooneeltaal; en hij weet ook - wat niet te versmaden valt - zijn waar sierlik aan de man te brengen. Geen toneelstukken zijn duideliker gedrukt en méér helder gekompozeerd: in dit opzicht mogen ze gelden als modellen van het genre.

Jakob Van Artevelde: door CYRIEL VERSCHAEVE (Uitgave ‘Excelsior’, Brugge - ‘Gudrun’, Brussel.)

Dit stuk lijkt me verwant aan de historiese drama's van Schiller: Soliede en rustige bouw; zich-zelf-stuwende en onverstoorbare intrigue; limpiede en abstrakt-menselike typering van de personages; lapidaire gezegden en spreekwoordelike uitlatingen bij de vleet tussen de evenwichtige en levensernst-uitademende verzen door. Geen werk van onze tijd: werk van alle tijden: klassiek werk. Dergelike stukken berusten uiteraard op een psichologies-konventionele bazis.

Geertruide en Kathelyne kibbelen in perioden van anderhalve bladzijden; Artevelde zingt zijn zwanezang uit in lieriese verzen: alle stukken van lieriekers dragen in zich de gebreken van hun hoedanigheden.

Maar we dienen rekening te houden met het genre.

[p. 303]

Verschaeve beeldt niet een gewone bestaansepizode uit naar het leven: hij kiekt niet; hij beoogt enkel de psichologiese ontwikkeling te verklaren van een gekende historiese gebeurtenis. Het is ten slotte zijn recht alles zo onverbiddelik-rationeel te laten gebeuren.

Zijn methode: veruiterliking ‘au ralenti’ van zielsbewegingen. Teirlinck heeft in zijn ‘Vertraagde Film’ hetzelfde gedaan volgens een diametraal-tegenovergesteld sisteem. Het kan me niet beletten, dit van Verschaeve te verkiezen. Teirlinck geeft ons immers bloot spektakel, dat ergerlik naar de revue zweemt, terwijl Verschaeve toch dramatiek geeft, al is ze wat arbitrair.

Ik herhaal het: we moeten rekening houden met het genre.

Naar zo'n stuk moet men minder gaan kijken om te zien dan om te luisteren minder om te gaan voelen dan om te genieten.

Van stonden aan weten we alles wat gebeuren zal. Vermits Artevelde sterven moet en Geeraard Denijs, opgezweept door zijn nijdige vrouw, hem haat, is het onvermijdelik, dat de slag van daar komen moet. De toeschouwer wacht dus niet naar wat er met de personages gebeuren zal, maar vraagt zich af hoe de akteurs het er zullen van afbrengen. De mooie verzen bieden de akteurs enige spelgelegenheid: en dit alleen moet en kan zo 'n stuk redden. Het is geschreven voor fijnproevers van diksie en liefhebbers van karakterspel.

In zijn genre onvoorwaardelik een prestatie van belang.

Herinneringen: G. ASTAES (Excelsior - Brugge.

Onze Vlaamse volksliteratuur heeft op deze van de meeste Europese landen dit voor: haar zedelike tenue.

G. Astaes volgt loffelik de treffelike, deftige tradisie van de oude romantieke meesters-in-het-vak: Conscience en Snieders. Hij schrijft gemoedelik en sentimenteel. De mensen in Vlaanderen houden nu eenmaal van helden, die zo net en artificieel voelen en handelen, als ze sierlik ‘op de letter’ spreken... Een werkje voor het volk, zoals schrijver het zelf zegt in zijn voorrede: ‘'k Had het in de (West-Vlaamse) Volkstak geschreven voor 't Volk’. Aanbevolen voor volksboekerijen.

Paul De Mont.