Poëziekrant. Jaargang 17

[p. 19]

Recensie

Maria van Daalen
De vrucht van de poëzie
Hanneke Klinkert-Koopmans

Dichters zien hun gedichten graag als hun kinderen. Soms wijzen ze op de pijn die het kost hun geesteskinderen los te laten, alsof ze er door publikatie afstand van doen en ze overleveren aan een publiek dat ze lang niet altijd zal koesteren.

DE TWEEDE BUNDEL van Maria van Daalen, Onder het hart (1992), toont een opvallende variant op dat thema. De poëzie van Van Daalen wordt niet geboren en allerminst prijsgegeven aan de lezer, maar als ongeboren vrucht veilig geborgen in de moederschoot. Op de kaft ligt het lichaam van de dichteres languit uitgestrekt, zodat de poëzie zich ook werkelijk onder het hart bevindt. Geboorte impliceert sterfelijkheid. Bij Van Daalen wordt het sterfelijke herschapen tot een nieuwe vrucht. Dat proces is voor eeuwige herhaling vatbaar en benadrukt de onsterfelijkheid van literatuur, i.e. de poezie.

Daarmee is een opmerkelijke verandering opgetreden in het werk van Maria van Daalen. Haar eerste bundel, Raveslag (1989), getuigde van een dwang tot inkeer. Op de omslag stond ze en profil geblinddoekt afgebeeld. In een pijnlijk proces, waar messen aan te pas kwamen, legde ze haar innerlijk bloot. Het was poëzie op het scherp van de snee, die een sacraal gebeuren weerspiegelde. Ze offerde zich op aan de poëzie, bereid daaraan ten onder te gaan.

Onder het hart heeft een veel vruchtbaarder uitgangspunt. Alles wat van waarde is geweest, gaat niet verloren, maar wordt opgenomen in een dichtbundel, die fungeert als moederschoot. Die gedachte wordt het best verbeeld in het gedicht ‘M’, een prachtige open titel, die kan staan voor Moeder, Maria, Muze en doet denken aan ‘G’ van Rutger Kopland.

M

Een kind is een schild tegen de dood
zo maar wiegend in het water.
Het draagt at eigen nagels mee
en schopt tegen de geluiden.

Het lichaam in mijn lichaam tilt
mij naar de aarde, steeds voller,
en graafi zich dieper in
dan elk van mijn bloedlijnen.

Onder mijn melk is het stil,
in mijn adem is het groeien
van een enkele aardhommel
die rondtolt in het ontslotene.

Mijn lichaam is een schild tegen de dood
zolang ik in diezelfde dood verander.
Altijd: terwijl ik mij ontwapen
is de leegte in mijn schild weerlegd.

Het kind in de moederschoot valt in de slotstrofe samen met het lichaam van de

Maria van Daalen [Foto: Roeland Fossen]

ik, een beetje zoals in ‘Het kind en ik’ van Martinus Nijhoff. In het gedicht ‘Pieta’ is de zoon in de armen van Maria zo verbonden met haar, dat hij verzinkt in haar lichaam. Zelfs een moeder kan in haar dochter tot leven komen, zoals gebeurt in de cyclus ‘Onder het hart’, waaraan de bundel zijn naam dankt, opgedragen aan de jonggestorven moeder van Maria van Daalen. In die vijf gedichten jaagt een ik, gehuld in de vacht van een witte tijger met twee lichtblauwe ogen, op haar moeder, van wie ze de ogen heeft waarmee ze nu zelf ziet. In de cyclus komen enkele fragmenten van de poezie van de moeder geïntegreerd in het werk van de dochter tot leven.

Het mes is niet helemaal gebannen uit de poezie van Van Daalen. Het is aanwezig als een schaduw, maar snijdt niet meer in vlees. Het kan de vrucht in de moederschoot niet raken: de vrucht is een bescherming tegen de van buitenaf dreigende dood. De lezer was in Raveslag getuige van het openen van vlees, van bloedige offers. Nu wordt hem een blik gegund in het leven onder het hart van de dichteres, zoals de omslag beloofde. Al lezend leven wij in haar schrijven, worden wij opgenomen in haar lichaam.

Omslag

Zo maak ik mij kenbaar, een naam maar

de mijne krijgt vorm en weerstaat

tijd die ik inneem

en uitgeef: verloren, gelezen, of

adem genoeg voor een ander.

[p. 20]

 

Wat opgaat in schrijven is lezen, als rook

 

zo behoedeaam ontvouw ik de bladen, op zoek

 

naar het woord dat mij wikt en beweegt, want

 

 

 

ik kom zo, dat weet je -

Zo draagt de dichteres leven en dood vruchtbaar in zich. Die ombuiging ervaar ik als een verademing. Maria van Daalen is niet alleen gegroeid in thematiek, maar ook in plastiek. Ze schrijft anekdotischer, haar metaforen zijn beter voorstelbaar, staan dichter bij het heden. Ik vind het prettig dat de Oudgermaanse beelden uit de eerste bundel plaats hebben gemaakt voor eigentijdse, een enkele Griekse verwijzing daargelaten. Universeel zijn de motieven aarde, water, vuur en wind, maar bij Van Daalen staan ze in dienst van het overkoepelende motief: bewegen. Haar poëzie krijgt daardoor een dynamiek die het beweerde statische karakter van poëzie weerspreekt.

Het taalgebruik van Van Daalen is karakteristiek gebleven: geconcentreerd en enigszins archaisch, wat de toegankelijkheid niet bevordert. Ze is op haar best in gedichten zonder mythische woordkeus, waarin beeld en werkelijkheid zo in balans zijn, dat ze elkaar versterken. Dat evenwicht is het sterkst vertegenwoordigd in het gedicht ‘M’ met de gouden regel: ‘Een kind is een schild tegen de dood’. Daarin staat de ultieme wens van de poezie en het leven geformuleerd.

Maria van Daalen, Onder het hart, Querido, Amsterdam, 1992, 48 p., fl. 27, 50; 550 fr.