Poëziekrant. Jaargang 15

Redbad Fokkema
Grond en lucht
Remco Ekkers⁺

De oogst van tien jaar, zo wordt Redbad Fokkema's tweede bundel Het doek van de dag (na Elke dag is de eerste) op de achterflap genoemd. Er lijkt eerder sprake van een zorgvuldige destillatie dan van een oogst als die van graan. Op p. 14 staat al een sterk ‘afgedruppeld’ gedicht, ‘De welgelegen bron’:

Eigen wil is water vreemd
als het ontsprongen aan
de bron stroomt, vergaat,
zich vruchteloos verdiept
in grond en lucht, waar het
van schrikt en droomt. Eind
is verlaging van begin in
kiezelgrind. Zo vastgelegd.

DE DICHTER ZIET DE werkelijkheid, of beter: de werkelijkheid doet zich aan hem voor en hij wil haar vastleggen. Hij schrijft niet vanuit een eigen wil die hij oplegt aan zijn omgeving of vanuit een inwendige, eigenwijze noodzaak. Wel komen de gedichten uit een diepte die de rationaliteit niet kan verklaren. Hij laat zich leiden en is zuiver in zijn waarnemen. Hij beheerst de taal en geeft de ervaring een nieuwe, interessante gestalte, niet omdat dat nuttig is, maar omdat hij schrikt en droomt van grond en lucht. Een fraaie parallellie! Op p. 11 staat namelijk: ‘Wanneer leidt dromen een bestaan | waarin de spiegelglans het goed | aroom verspreidt van boeg en zeil?’ En op p. 13: ‘In de modder verdwijnt de vaarboom, | de kiel loopt vast.’ In de letterlijke betekenis droomt water natuurlijk ook van lucht: het spiegelt wolken. Het verdwijnt, lager dan de bron, in kiezelgrind. Een doodsbeeld. De laatstgeciteerde zin verwijst naar de poëticale betekenis van het gedicht. Wat betekent dan ‘verlaging van begin’? Dat de werkelijkheid meer is dan haar weergave?

Fokkema is een hartstochtelijk dageraadsdichter die elke dag groetend tegemoet treedt. De titel van de bundel kan best wel eens ontleend zijn aan Jesaja (40:22): ‘Hij die hoog boven de aardschijf troont, voor wie de bewoners sprinkhanen zijn. Die de hemel uitvouwt als een doek, haar spant als een tent om in te wonen.’ De dageraad is de tijd van verwachting; er is geen onrust, geen verdriet. Je kunt hem niet vastleggen, de dageraad bestaat in voorbijgaan. Fokkema maakt hem vrouwelijk door de dageraad hinde te noemen en hij waarschuwt: ‘Wie haar wissel vinden wil | ontgaan van haar de sporen.’ Een wissel is het vaste pad van het wild naar de drinkplaats, de wel. Leven is als water: het bestaat in voorbijgaan. Symbolische woorden in Fokkema's gedichten zijn dan ook water, wind of lucht tegenover grind, steen en aarde. Leven tegenover dood, voorbij-

+ Redbad Fokkema, Het doek van de dag, Querido, Amsterdam, 1990, 38 p., fl. 17,50; 350 fr.

[p. 23]

gaan tegenover verstarring. De bundel begint met ‘Morgen’ en de eerste regel zet onmiddellijk leven en dood bij elkaar: ‘Onder de dauw slaapt het gras’.

In ‘De vrucht der verbeelding’ hoort een zoon zijn vader appels eten en hij vergelijkt het geluid met grind waarin een ruiter gaat. De lezer denkt aan apocalyptische ruiters. Zilte schijnspurrie, een pionierplant op het wad, is een dageraadsplant. Als de dichter zich in het water voorover buigt, zegt hij: ‘daar is een pionier | die grond geeft aan vermoeden. || Hier beneden is het nu (...)’. Leven is verwachting en valt alleen in vluchtigheid, in voorbijgaan te vangen, in muziek of in woorden. Er zijn twee gedichten met een componist in de titel, ‘Bach in Brasil’ en ‘Berio in Loosdrecht’. In beide gedichten waait het over het water! Ook het gedicht moet dus klinken; het geschreven of gedrukte gedicht is als een noodzakelijk kwaad. Hieruit valt misschien Fokkema's weerzin te gen publiceren te verklaren. Wat vastligt, is dood. ‘Voor het ongebroken oog staat alles | niet zo vast als aller dingen eind: | het zingt in de boom, wind beweegt.’ Het geschreven vers mag in elk geval geen afbeelding zijn, het moet in de tekst bewegen door polyinterpretabiliteit, door plotselinge syntactische en semantische sprongen.

Vers

Zodra een beeld een spiegel wordt,
sla toe vernietiging. Niets ter wereld
blijft zichzelf gelijk. In deze vrees
te leven geeft werkelijkheid geen schijn
van overleving. Antarctica gesmolten!
Al de tranen bewaart hij in zijn fles.

Fokkema's gedichten willen geen bevestiging zijn, maar verwachting laten proeven: ‘Hoor het zoemen van | de bijen die in jonge aanplant | honing weten die nog niet is, | maar komt in overvloed wanneer | het jaar al weer in as en vuur.’