Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 16]

Recensie

Huub Beurskens Dood en afschuw - Het leven is mergloos
Remco Ekkers⁺

Huub Beurskens
[Foto: Chris van Houts]

De voorplaat van Hollandse wei en andere gedichten van Huub Beurskens, laat de benen van een lijk zien. Op de achterkant zie je hoofd en borst van een tot dode Christus gemetamorfoseerde verdronken man. De afbeelding is van Hans Holbein de Jongere en past bij de middelste afdeling van negen gedichten, maar bitter genoeg ook bij het titelgedicht van de bundel van Huub Beurskens. In felle bewoordingen en gruwelijke neologismen spreekt de dichter zijn afschuw uit over het verpeste landschap van onze streken. Wie dertig jaar geleden in Limburg kwam, begrijpt, als hij vandaag van Weert naar Maastricht rijdt, nauwelijks hoe we met elkaar het landschap zó hebben kunnen laten bederven.

Mijn afschuw is mijn afschuw. De akkers zijn doorzeken.
Bij tonnen hangen in waaiers zonnen zure herfst.
Eenzelvigheid van loodsen waar vensterloos bedreven
het melk-, vlees en strontbedrijf zich aan het oog onttrekt.
Geen erfenis werd ooit vanzelfsprekender vergeven.
Door sloten haalt het kindskind zijn zwaarmetalen net.
Er is geen klaarte om zich nog van te ontheemden.
Thalatta! Thalatta! Zelfs stromen spreken zo niet meer.
Wie zijn dood zoekt wil het levende in het leven.
Tot ver landinwaarts braken en schijten de meeuwen,
zwermend door dysenterische steden. Ach Europa!
Mijn afschuw is mijn afschuw. Alle lucht is uitstoot.
Wij steken de hoofden naar beneden en we zwaaien
met de benen; het denken zal tot hoop verweken.

Beurskens toont zich in deze bundel een knap dichter met een grote taalbeheersing en een rijk arsenaal aan poëtische middelen, die zeer bewust worden gebruikt. Dat laatste is al te zien aan de structuur van het geheel: 12-9-12, getallen die geladen zijn met een christelijke symboliek. De twaalf gedichten die aan ‘Ein todten bild...’ voorafgaan, ademen de sfeer van woede om het bederf, met herinneringen aan een jeugd waarin de dood ook al nadrukkelijk aanwezig was. Liefde en dood liggen vaak tegen elkaar aan. De Freudiaanse theorie, zoals die bijvoorbeeld verwoord is door Sándor Ferenczi in het onlangs door Boom herdrukte Het oceanische gevoel (thalassale regressiedrang), waarin het orgasme de kleine dood of de dood het finale orgasme wordt genoemd, zou talloze voorbeeldcitaten in het werk van Beurskens kunnen vinden. In één gedicht bijvoorbeeld al, ‘De profundis’: ‘Een merrie had haar graagte wond gelikt.’ (Ik lees graagte hier als zelfstandig en wond als bijvoeglijk naamwoord.) ‘Dwaze haften (eendagsviegen, R.E.) grepen / elkaar fataal als vlogen ze finaal mis.’ ‘Het springzaad bad: Roer me, nee, roer me / niet, ik oh, nee, ik schiet!’ ‘Barbelen ritten in de fuiken.’ (ritten betekent niet alleen onstuimig bewegen, maar ook paaien van vissen.) Het gedicht gaat zo verder:

Een vrouw lachte, wierp een touw.
De roeier bond het aan de struiken.

Daar, dachten wij, hadden we de dood
een ogenblik verstaan, een orgaan dat

+ Huub Beurskens, Hollandse wei en andere gedichten, Meulenhoff, Amsterdam, 1990. fl. 29, 50; 590 fr.

[p. 17]

 

uit mijn diepte, mijn erectie en mijn ik

 

het drievuldig Amen riep.

Het is duidelijk dat het ‘De Profundis’ hier meer is dan een religieus gezang - al kun je natuurlijk beweren dat de diepte van het Latijnse gezang niet bepaald wordt door enge katholieken. Beurskens schrijft: ‘uit mijn diepte, mijn erectie en mijn ik’. Ieder mens verlangt terug naar de vóór de geboorte genoten rusttoestand, ontogenetisch het prenatale stadium in het vruchtwater van de moederschoot, fylogenetisch het vissenstadium in het water van de wereldzee. Volgens Ferenczi is de catastrofe van de geboorte een recapitulatie van het droogvallen van de zeeën en de aanpassing aan het landleven. De diepte van de laatste strofe van het gedicht is het onbewuste, individueel èn collectief. De erectie is de poging terug te keren tot de moederschoot. Dit dringt onbewust tot de ik door: waarop dus driemaal Amen wordt geroepen. Het zij zo, als een bevestiging, het zich in vrede neerleggen bij het mysterie van de dood. En toch zegt de dichter in III van ‘Ein todten bild...’: ‘De dood is zo misschien. Verschrikkelijk onvatbaar onhoudbare / sensatie.’ In V vinden we weer de verbinding van Eros en Thanatos en het - zelfs kosmische - verlangen naar de moederschoot. ‘Hij vindt geen vrouw meer / die hem dragen kan, hoe hij zijn ontbinding ook bevrucht. / Toch vindt elke planeet ooit zijn gasvorm onbevlekt terug.’

In Holbein heeft Beurskens zich herkend: in zijn aandacht voor het vlees dat moet vergaan, voor de onuitputtelijkheid van het sterven, voor de wereld waarin alles ijdel is, waarin alles tot rouw verpoedert. In IX staat: ‘Holbein wist dat het leven de anamorfose, / zoals zijn eigen naam, van het mergloze is.’

Ook in de laatste afdeling vinden we de terugkeer tot de moederschoot en wel heel letterlijk in Piëta: ‘Wat is mooier voor een zoon? Hij groeide bij haar binnen / uit zichzelve en bloeide buiten haar op tot dood.’

Is er wel een literatuur, zo vraagt Ton Anbeek zich af in zijn nieuwe Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1885-1985 waar de Christussymboliek zoveel voorkomt als de Nederlandse?