Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 10]

Buitenland

Lorca's laatste sonetten
Lieve Behiels

De Sonnetten van de duistere liefde (Sonetos del amor oscuro) van Federico Garcia Lorca werden voor het eerst uitgegeven in de Madrileense krant ABC in 1984. De vertaling van Hugues Catharin voor het Pablo Nerudafonds is de eerste Nederlandse versie van deze gedichten. Poeta en Nueva York (1929-1930) is de bundel waarin Lorca het dichtst in de buurt van de surrealisten komt. Een ‘echt’ surrealistisch dichter is hij nooit geweest, daarvoor was zijn poëzie te diep geworteld in de traditie. Lorca's gedichten zijn verankerd in het Spaans poëtisch universum, waarin de volkse mondelinge overlevering en de meest gedurfde formele vernieuwing hand in hand gaan.

Federico Garcia Lorca op het terras van de Huerta de San Vicente, in 1935, minder dan een jaar voor zijn dood.

In deze sonetten van lor-ca's laatste levensjaren is ook de inbreng van het surrealisme volledig verwerkt en uitgepuurd, en staan ze naast die van grote klassieken als Petrarca, Shakespeare, Quevedo, Gingora en de Spaanse mystieken. Deze elf sonnetten zijn hoogtepunten van Lorca's poëzie. De dichter buit de stylistische mogelijkheden van het klassieke elflettergrepige sonnet ten volle uit. Binnen deze strenge grenzen dringt de diepe verscheurdheid van de dichter om de uitzichtloze liefde door merg en been.

De discussie over de bestemmeling van deze sonnetten of over de aard van deze ‘duistere’ liefde is al even zinvol als het gepalaver over het gevoelen dat Gezelle in ‘Dien avond en die roze’ heeft uitgedrukt. In deze poëzie is de liefde de meest noodzakelijke en de meest vernietigende kracht, die tegelijk dood en leven geeft. Deze vlijmscherpe paradox vindt haar uitdrukking in beelden en syntactische structuren die in het geheugen van de Spaanse dichters leven sinds de zestiende eeuw. Vooral in het ‘sonnet van de brief’ (‘Soneto de la carta’) is deze thematiek overduidelijk aanwezig: de dichter richt zich aldus tot de geliefde:

Amor de mis entranas, viva muerte
Liefde van mijn schoot, levende dood
(letterlijk vertaald).

Als het vierde vers van het sonnet luidt ‘que si vivo sin mi quiero perderte’ (‘dat als ik leef zonder mij ik je wil verliezen’), dan is het ‘Vivo sin vivir en mí’ (‘Ik leef zonder in mij te leven’) van San Juan de la Cruz erg dichtbij. Met de laatste verzen van het gedicht

o déjame vivir en mi serena
noche del alma para siempre oscura.
(of laat me leven in mijn serene
voor altijd duistere nacht van de ziel).

[p. 11]

Federico
Garcia
Lorca

De geliefde slaapt op de borst van de dichter

Jij zal nooit weten hoeveel ik van je hou
omdat je in me slaapt en ingeslapen bent.
Ik verberg je in tranen, nagejaagd
door een stem van doordringend staal.

De maatstaf die gelijk vlees en ster beroert
doorboort reeds mijn treurende borst
en de troebele woorden hebben gebeten
in de vleugels van je strenge geest.

Groepen mensen springen in de tuinen
wachtend op je lichaam en mijn agonie
op paarden van licht en groene manen.

Maar slaap dan toch verder, mijn leven.
Hoor mijn bloed gebroken in de violen!
Zie hoe ze ons nog steeds bespieden!

zijn we definitief bij de ‘noche oscura del alma’ (‘duistere nacht van de ziel’) van de mystici beland.

Hier heeft de vertaler jammer genoeg weinig van gemerkt, en dat is aan de vertaling te zien. De vertaling van Hugues Catharin is niet mooi, en dat is jammer, er staan bovendien in verschillende gedichten fouten, en dat is eigenlijk onvergeeflijk. In het hierboven geciteerde sonnet maakt hij van ‘viva muerte’, ‘hevige dood’. Dat kan perfect volgens het vertalend woordenboek, maar het heeft hier geen zin. In het ‘Sonnet van de zachte klacht’ (‘Soneto de la dulce queja’) wordt ‘lo que más siento’, ‘wat ik meest voel’, niet ‘wat ik meest betreur’, wat de enige coherente oplossing is binnen de context. Het slot van ‘El poeta dice la verdad’ (‘De dichter spreekt de waarheid’) klopt ook niet: ‘la muerte, que no deja ni sombra por la carne estremecida’ betekent ‘de dood, die zelfs geen schaduw laat voor het huiverende vlees’. De dood vernietigt zelfs de schaduw van de geliefde. Dat is iets anders dan ‘de dood, die niets nalaat / / van schaduw voor het huiverende lichaam’.

De woordkeuze van Lorca is zo precies dat de vertaler best zo getrouw mogelijk de letter van de tekst volgt en daarbij de resonans die het poëtische woord doorheen de geschiedenis heeft opgebouwd, zo goed mogelijk respecteert. Een voorbeeld uit ‘De dichter telefoneert met de geliefde’ (‘El poeta habla por teléfono con el amor’):

Dulce y lejana voz por mí vertida.
Dulce y lejana voz por mí gustada.

kan letterlijk als volgt geformuleerd worden

Zachte en verre stem voor mij geschonken.
Zachte en verre stem door mij geproefd.

Zo vormen deze verzen een samenhangend geheel, en wie zijn oor bij de dichters uit de Spaanse gouden eeuw te luisteren heeft gelegd kan ze ook niet anders lezen. De tweede regel vertalen als ‘Zachte en verre stem door mij geliefd’ wijst op een onvoldoende diepgaande kennis van het Spaans. En dan moet men van Federico Garcia Lorca afblijven.

Voor de poëzieliefhebber die Spaans kent is deze bundel een aanwinst, omdat hij nu eindelijk kan beschikken over deze prachtige sonnetten. Wie op de vertaling is aangewezen doet er goed aan te beseffen dan aan Lorca's boodschap hier maar zeer ten dele recht wordt gedaan.

Federico Garcia Lorca, vertaling Hugues Catharin, Sonnetten van de duistere liefde, Pablo Nerudafonds vzw, Brugge, 1990, 29 p.