Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 14]

Recensie

Remco Ekkers Onteigening|Ontgrenzing
Marc Reugebrink⁺

Wij houden van iemand om wie die iemand is, maar juist omdat wij van die iemand houden, ervaren we zijn of haar eigenheid als het ons wezenlijk vreemde: de ander bezit de wereld op een voor ons onbekende wijze en maakt zo deel uit van een wereld die wij niet kunnen kennen. De afstand die we voelen op het moment dat we het meest van de ander houden, maakt onze liefde uit, een liefde die niet zozeer blind, alswel eenzaam maakt. Met de noodzaak die eenzaamheid op te lossen, begint dan de beweging: naar de geliefde, naar de wereld toe, - begint de voortdurende poging de ander of het andere in te lijven, danwel te worden.

HET IS DEZE DUBBELE beweging van onteigening van het andere en ontgrenzing van het eigene die een belangrijke rol speelt in De vrouw van zwaarden, de tweede bundel van Remco Ekkers. In het eerste gedicht van de titel-reeks staat bijvoorbeeld te lezen:

Waar je naakt ligt te slapen
je arm geheven, het licht
vloeiend over je borst

het laken met schaduwen
weggegleden van je heup
ben je het meest van jezelf.

Daar ben ik het dichtst
bij je, nader kan het niet.
Mijn ogen nemen jou in.

De laatste regel laat zien wat het gedicht dan inmiddels heeft voltrokken: de slapende geliefde wordt door de minitieuze beschrijving regel voor regel ingenomen. Het regelwit tussen de tweede en derde strofe, naar beide zijden begrensd door de uit-



spraak dat de geliefde in haar slaap het meest van zichzelf is en dat de dichter daartegenover ‘het dichtst’ is, - dat regelwit maakt duidelijk hoe groot de afstand tot de geliefde is op het moment dat de dichter het meest van haar houdt. Die afstand kan alleen ongedaan gemaakt worden door de geliefde ‘in te nemen’, en dat betekent: haar te onteigenen. Zij wordt tot (dit) gedicht, en dat wil dan weer zeggen: tot aspect van de dichter. ‘We moeten soms schandelijke / dingen doen omdat we eenzaam zijn’, schreef Ekkers in het gedicht dat aan de titelreeks voorafgaat, en als het bijna gewelddadige in bezit nemen van de geliefde het enige zou zijn wat in de titelreeks gebeurt, zou men haar bijna een andere minnaar toewensen.

Maar de dichter beseft dat hij door haar in te nemen, zijn geliefde tot taal reduceert. In het tweede gedicht wordt zij dan ook ‘geboren uit papier’ en verschijnt zij als ‘de vrouw / van zwaarden, nog slapend / / slapend tussen de regels’. De vrouw van zwaarden staat in de Tarot onder andere voor de scheiding, en de dichter beseft hier zijn pen als scheidend zwaard gebruikt te hebben; in taal alleen kan hij haar niet wakker roepen.

In het derde gedicht slaat zij dan ook terug. Zij houdt haar ‘ogen gesloten, glimlachend / omdat je weet dat ik kijk’. Ditmaal is zij het die de dichter tot zijn eigen ontgrenzing lokt: ‘De bedrand verzamelt duister’. Zij vertoont nu overeenkomst met de vogel uit een ander gedicht in de bundel - ‘Alauda arvensis’ - , waarin de dichter de vlucht van een leeuwerik volgt, ‘steeds hoger en je begint / te zingen tot ik duizelend / / wegval, tegen de zon in. / [...] - je vult / de ruimte met pure aanwezigheid’. Het verlangen dat de geliefde (of de leeuwerik) wekt, ontgrenst de dichter, die in het object van zijn liefde (de vrouw of de ‘pure aanwezigheid’ van de leeuwerik) opgaat.

Het vierde gedicht uit de titelreeks brengt beide bewegingen bij elkaar in de op het eerste gezicht merkwaardige regels: ‘Nu het lijkt of je slaapt / geeft het niet dat je dood / gaat’. Is de slaap van de geliefde, haar volstrekte eigenheid, in het eerste gedicht aanleiding haar te onteigenen, te doden, - in de schijnbare slaap van dit vierde gedicht komen die eigenheid en haar vermogen de dichter tot ontgrenzing te verlokken samen. Zij wordt op die wijze in één beweging zowel aspect van de dichter als het door hem geliefde, wezenlijk vreemde dat hem tot ontgrenzing lokt. Zo bezien

+ Remco Ekkers, De vrouw van zwaarden, Meulenhoff, Amsterdam, 1989, 53 p., fl. 29,50; 590 fr.

[p. 15]

geeft het inderdaad niet dat zij ooit moet sterven. In de herinnering aan haar als dode is zij weliswaar bezit van de dichter (onteigent), maar als bezit ontsnapt zij aan de dood: zij is daarin een haast levende verschijning: een vrouw die lijkt te slapen, glimlachend, zo denkt men daar onmiddellijk achteraan. ‘De warmte van je huid / zal blijven gloeien / in de kou die ik vergeet’.

Zoveel vrijheid krijgt de geliefde lang niet in alle gedichten uit de bundel. In ‘Droom’ wordt zij met alles om haar heen ‘opgenomen [...] in heugenis / mooier dan geschiedenis’; in ‘Misleiding’ stormt de dichter haar huis binnen, verscheurt haar post, vertrapt haar planten: ‘Sprakeloos zag je mijn angst / tot ik je neerhaalde op de vloer’. Maar door de hele bundel heen blijft er altijd die tegenbeweging: het overmeesterd worden door de ander of het andere, dat de dichter afwezig maakt. In ‘Het diepe water’ leest men: ‘Zij trok naar binnen / beweging waarin ik mee moest’; en in ‘Hemellichaam’: ‘Je schreeuwt zonder stem / terwijl je naar me glimlacht / en je zuigt me naar je toe / als een gat vol licht’.

Tussen de ander en het andere bestaat in deze poëzie eigenlijk geen onderscheid: de geliefde wordt tot wereld gemaakt (in ‘Begin’ verschijnt zij zelfs als degene die heel de wereld schept), maar ook omgekeerd: de wereld wordt tot geliefde (de reeks ‘Kleur’ is hiervan een voorbeeld).

Daarmee wordt de poëzie van Remco Ekkers een voortdurende toenadering tot het hem wezenlijk vreemde, een dialectiek tussen onteigening en ontgrenzing. Maar het is ook een poëzie die daartoe noodzakelijkerwijs de afstand nodig heeft. De toenadering leidt nergens tot aanraking van het vreemde. De bundel beweegt zich tussen het ‘Je hoeft niet te komen. / Je bent er als adres’ uit het eerste gedicht, en het ‘Hier sta ik, beschikbaar / raak me niet aan’ uit het laatste. Daarmee posteert Ekkers nadrukkelijk het ‘ik’ tussen tekst en wereld, een ‘ik’ dat beseft dat aanraking van het andere ofwel een tot tekst geworden wereld of geliefde oplevert, ofwel vernietiging van het eigen ‘ik’ betekent. Tussen de (ongewenste) spanningsloze veiligheid van de tekstuele wereld en de (gevreesde) dreiging van de werkelijke wereld bezit de dichter zichzelf. ‘Ik zal mijn dood niet zien / in de laatste seconde / als mijn

Remco Ekkers
[Foto: Chris Van Houts]

lichaam neerblijft’, zo beseft hij in het gedicht ‘Dood’, en het is een besef dat hem verwart. Zijn positie brengt met zich mee dat hij ook ten opzichte van zijn eigen dood de afstand wil bewaren die het hem mogelijk maakt die dood te naderen. Anders gezegd: de dood laat hij in zijn leven niet toe, hetgeen - paradoxaal genoeg - het accepteren van die dood gemakkelijker maakt.

De dichter Ekkers blijft zijn eigen bezit, al is het in het besef dat ‘we moeten bewegen / / als een graszode onder / een scherpe ploegschaar’. Op dit moment herinnert men zich de titel van Ekkers’ eerste bundel, Een faun bij de grens, en moet men constateren dat Ekkers de grens in deze bundel dichter genaderd is. Maar hij blijft aan deze kant.