Poëziekrant. Jaargang 3

[p. 9]

De geliefde gaat voorbij.

Velen van de weinige poëzielezers uit onze lage landen letten alleen op de grote namen en de ‘kleine’ dichters uit hun kring. Dat is betreurenswaardig, want ook bij minder bekende dichters is goede poëzie te vinden. Eén van de functies van literaire tijdschriften is ruime aandacht besteden aan goede poëzie van dichters van het tweede plan.

Zo'n dichter is J.W. Oerlemans. Hij debuteerde in 1962 met de bundel De verte tussen ons in. Pas in 1976 verscheen In de neerslachtige polder en elders. In 1977 verscheen de bundel Bodem in een kleine oplage van 70 genummerde exemplaren en nu in 1978 de bundel Aflandig (waarvan 10 gedichten al in Bodem te lezen waren).

Oerlemans is een bescheiden dichter. Zijn verzen bestaan in het algemeen uit 4 tot 9 regels, de beeldspraak is sober, zijn taal is eenvoudig en de thema's zijn alledaags en elementair, maar door zijn concentratie op het wezenlijke blijven vele gedichten lang in het bewustzijn aanwezig. Een van de meest voorkomende thema's is de dood. Veel hangt daarmee samen. Het menselijk leven is in de visie van de dichter een korte tocht die niet zoveel te betekenen heeft, d.w.z. aan het onherroepelijke einde is niet te ontkomen, het leven wordt gekleurd door de dood, het heeft iets van vergeefsheid. Je bent steeds ouder aan het worden en ook dat proces is niet erg verheffend: je verliest vrienden en wat erger is je geliefde. Zij is onafhankelijk, zich zelf, een ander en toch zo vertrouwd alsof zij je eigen was. De geliefde is in dit geheel een wonderlijke troost. Een mooi voor-beeld hiervan is:

Geruisloos

Het geruisloos venschepen
van hele nachten
was aan de orde
en daarom sloop de maan
langs de rots, kroop
de hond onder Orion
met een natte neus
grepen wij heel zacht
naar elkaar en deden het
en sliepen overuren.

De liefde is troostrijk maar neemt het besef van vergankelijkheid, voorbijgaan, niet weg. Zij gaat voorbij; niet in de triviale betekenis waarin zij je verveelt, zodat de ene geliefde wordt vervangen door een ander (wat ook geen oplossing biedt), nee, zij is trouw en wellicht onvervangbaar, maar zij heeft toch een eigen leven waaraan jij niet wezenlijk kunt raken. Zij is ook sterfelijk. Liefde is troostrijk, maar doet tevens de eigen eenzaamheid beseffen. Dit klinkt door in het titelgedicht.

Aflandig

Je bent weer zo aflandig
vandaag, je hebt zee
in je ogen, veel zee
en in je oren stormt
een heilloze muziek
en je staat daar maar
en je bent er niet.

De bundel bestaat uit vier afdelingen. In de eerste vinden we 10 gedichten rond dood, ouderdom, eenzaamheid, angst en liefde.

In de tweede zijn acht vakantiegedichten gegroepeerd. De dichter mag dan vakantie hebben van zijn wetenschappelijk werk (hij is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en doceert ideeëngeschiedenis), het besef van menselijke betrekkelijkheid, het voorbijgaan van de ogenblikken, verlaat hem hier niet; ‘altijd komt het einde / van de wereld dichterbij.’ De derde afdeling wijkt af: er staan drie gedichten die kritiek op omgeving, samenleving beschrijven, maar subtiel en zachtzinnig.

De 16 gedichten uit de vierde afdeling gaan weer over dood, betrekkelijkheid en liefde.

In deze opsomming lijkt het allemaal nogal zwaar en somber. Dit is niet het geval: de dichter weet door zijn skepsis en bezonnen melancholie de wanhoop op afstand te houden. Misschien is dat ook wel een reden waarom deze goede poëzie nergens echt groot wordt: zij gaat voorbij, maar wel als een geliefde.

Remco Ekkers.

(J.W. Oerlemans, ‘De geliefde gaat voorbij’, Bert Bakker, A'dam 1977, 54 pag., fl.17,50/ 285 fr.)