Passionate. Jaargang 12

[p. 18]

Recensies
De drie ellis-verfilmingen

Eén op één-symboliek

Tijdens de jaren tachtig werden Hollywoodfilms wat onbuigzamer wat betreft hun narratieve voorkeuren. Filmmakers begonnen een voorliefde te ontwikkelen voor scripts met een ‘plot point’; het liefst met een personage dat tot inkeer komt, verandert in een ‘goed mens’. Zo niet fervent drugsgebruiker Robert Downey jr. die in de verfilming van Ellis' Less than zero zichzelf speelt als Julian, de te redden drugsverslaafde vriend van kakker Clay en fotomodel Blair.

De film begint vrolijk met de diploma-uitreiking van de drie hoofdrolspelers. De tweede scène staart Clay, zes maanden en één tijdzone verder, met een verwrongen gezicht voor zich uit en blikt, in zwart-wit, terug op de tijd waarin het mis ging. De tijd waarin hij Julian en Blair samen in bed betrapte. Toch is één telefoontje van Blair genoeg om hem met zijn gebroken hart terug te doen keren naar de plek des onheils. Blair, zelf ook niet vies van een lijntje, blijkt hem nodig te hebben bij het in toom houden van Julian, die zijn drugsgebruik niet meer de baas is.

En zo doet de film er slechts vier minuten over om ons volledig op de hoogte te stellen van het hoe en waarom. De overige 90 minuten gaan op aan de aftakeling van Julian, de wanhoopsblikken van Blair en de altruïstische hulpacties van gladgeschoren Clay. Het veiligstellen van de aandacht van de zapgeneratie is met de korte scènes en snelle filmwijze in



ieder geval gewaarborgd. Ook zitten we constant pontificaal op het gezicht van het personage dat spreekt waardoor je het gevoel bekruipt zelf gevangen te zitten in een eighties-overdaad. Als de acteurs stilstaan, beweegt de camera, als de acteurs geen reden hebben om te bewegen, gaan ze lopen; meer per ongeluk dan met opzet lijkt de film zich met deze typische jaren tachtig gejaagdheid aan te willen passen aan de drang naar beweging van Julian. Had de film zich meer aan het boek gehouden dan was het de gejaagdheid geweest van Clay, die in de verfilming, op z'n zachtst gezegd, ver te zoeken is; eerder is hij het type ideale schoonzoon, ver verwijderd dus van zijn roman alter ego.

Tule, netkousen en neonverlichting: Less than zero biedt het allemaal, maar doet het zónder een groot deel van de boekpersonages. De film lijkt het makkelijker te vinden te moraliseren met een één op één-symboliek door simpelweg een goed, een slecht en een vrouwelijk personage ten tonele te voeren. Julian, de bad guy, gaat aan zijn drugsliefhebberij ten onder. Clay, de goedzak, heeft zich er alleen in een grijs verleden aan gewaagd, en Blair gooit, net voor het eind van de film, haar laatste portie cocaïne down the drain. Voor de echte Ellis-purist wellicht een iets té happy end.

(DC)

Less than zero (1987) Twentieth Century Fox

Regie: Marek Kanievska

Scenario: Harley Peton

Duur: 94 minuten

Gebaseerd op het gelijknamige boek (1985) van Bret Easton Ellis

De celluloidversie van een glossymagazine

Er zijn boeken die erom smeken verfilmd te worden, zoals er vrouwen zijn die zich consequent aan foute mannen aanbieden. Ellis' derde roman, American Psycho, bevat de gedroomde setting en thematiek voor iedere filmmaker. Een jaren tachtig ‘kostuumdrama’ met louter mooie mensen in een stijlvol decor, de celluloidversie van een glossymagazine, die bosjes escapistische lifestyleartikelen en glamourfoto's waar nog steeds miljoenen grauwe stervelingen zich maandelijks aan vergapen. Het is dus niet vreemd dat de filmrechten van het boek onmiddellijk na verschijning voor veel geld konden worden verkocht. Maar net zomin is het vreemd dat het daarna nog bijna tien jaar duurde voordat de film uitkwam. Hoe de controverse rond het boek marketingtechnisch uit te buiten zonder de film zelf te controversieel en daardoor commercieel onaantrekkelijk te maken, moet het belangrijkste dilemma van de producers geweest zjjn. Zodoende werden regisseurs als David Cronenberg en Oliver Stone gepasseerd en ging de job naar Mary Harron, in kleine kring bekend vanwege haar film / shot Andy Warhol. Door de film aan een vrouw te geven (samen met actrice Guinevere Turner schreef zij ook het scenario) was een belangrijk deel van de controverse, de vermeende misogynie van de schrijver, alvast geëlimineerd. Harron koos ervoor vooral de sociale-satirische elementen uit American Psycho te belichten. De schokkend gedetailleerde martelscènes die met

[p. 19]

deze gladde screwball-achtige passages in de roman zo doeltreffend contrasteren laat ze achterwege. Die paar geweldscènes die ze wel opneemt, voorziet ze, anders dan Ellis deed, van dezelfde komische knipoog als de rest van het verhaal. Ook houdt ze de gruwelen zo veel mogelijk off camera. De producers konden tevreden zijn: Harron heeft American Psycho ongevaarlijk gemaakt.

Voor de liefhebbers van de roman is dat natuurlijk een jereinste misdaad. Toch hebben de fans voor de rest weinig reden tot klagen. Het hele scenario bestaat 1:1, met dialogen en al, uit passages uit het boek. Zij het dat Harron hier en daar personages heeft samengevoegd, maar daar zal niemand over vallen, want behalve hoofdpersoon Patrick Bateman zijn alle personages, in het boek én in de film, van bordkarton. Wat wil je anders in een verhaal dat handelt om ‘buitenkant, buitenkant, buitenkant’. Niet dat Harron nu zoveel lof verdient dat ze zich volledig aan letterlijke scènes uit de roman heeft gehouden. American Psycho is een plotloos boek; het ‘verhaal’ wordt verteld als een diashow van min of meer op zichzelf staande momenten in het leven van Patrick Bateman tussen 1987-1989. Voor de regisseur was het dus slechts een kwestie van de meest sprekende fragmenten selecteren, die in ruim negentig minuten een beeld moeten schetsen van Patrick Bateman, tegelijk gevangen en krampachtig schuilend in een oppervlakkig designerbestaan. De film telt uiteindelijk zo'n twintig van de ruim tweehonderd scènes waaruit de roman is opgebouwd en mist daardoor natuurlijk veel van de uitvoerige new-journalismachtige reportage van de yuppiekudde. Dat de film uiteindelijk toch geen fletse schets blijft, is vooral te danken aan Christian Bale in zijn bij wijlen hilarische en hysterische vertolking van Bateman, steeds één halcium verwijderd van complete helter-skelter.

(RD)

American Psycho (2000) Lion's Gate Films

Regie: Mary Harron

Scenario: Mary Harron en Guinevere Turner

Duur: 98 minuten

Gebaseerd op het gelijknamige boek (1991) van Bret Easton Ellis

‘Deal with it, rock'n'roll’

Dit lijkt het motto van Sean, een van de hoofdpersonen vanuit wie het studentenleven op een campus in de VS van begin jaren negentig wordt getoond. Net als het boek biedt de film een caleidoscopische blik in het leven van een groep jongeren die hun dagen voornamelijk stoned, dronken en high doorbrengt met steeds wisselende bedpartners. Ze bewegen zich van feest naar feest en lijken voor niets echt gevoelig.

Perspectief speelt een belangrijke rol in de film. Meerdere scènes worden aan het einde teruggespoeld en vervolgens getoond door de ogen van een ander persoon. De film begint aan het einde van het verhaal. Op dat moment vindt de ‘Dressed to get screwed party’ plaats. De kijker beleeft deze drie maal, door de ogen van hoofdpersonen Sean, Lauren en Paul. Deze truc geeft een bizar inzicht in de afzonderlijke karakters en de (mis)communicaties onderling en stelt de vraag of mensen überhaupt in staat zijn elkaar te begrijpen.

De sfeer van leegte en doelloosheid die Ellis in het boek (hij baseerde het op herinneringen uit zijn eigen collegetijd) schetst, heeft regisseur Avary uitgewerkt in een ‘sleutelscène’. Deze staat in contrast met de rest van de film, aangezien het de enige keer lijkt dat er sprake is van ‘echt’ contact tussen personages, namelijk tussen Sean en Lauren. Het camerabeeld is gedurende een aantal minuten gesplitst met enerzijds Sean en anderzijds Lauren onderweg naar een college. Wanneer hij aankomt loopt zij net terug (het college is vervallen) door een lange gang. Het beeld blijft gesplitst als ze tegenover elkaar staan en er een dialoog ontstaat. Nadat Lauren Seans zonnebril heeft afgedaan en er oogcontact is geweest, draaien de camera's en worden de twee beelden één. Filmtechnisch gezien is dit een kunst. De acteurs spreken los van elkaar hun tekst uit in een camera, waarna de scène



zo gemonteerd is, dat de hoogte van de camera en de gezichtspunten van de acteurs precies op elkaar aansluiten. Inhoudelijk gezien benadrukt Avary hier het gevoel van leegte waarin de hoofdpersonen zich bewegen en dat ze wanhopig trachten op te vullen.

Aan het einde van de film (tegelijk het begin van het verhaal) is de cirkel rond; op het zoveelste feest blijkt genoegen nemen met de regels van de schone schijn nog steeds het motto om te overleven. Hiermee is de juiste toon gezet; Avary geeft zijn kijkers hetzelfde frustrerende gevoel als waarmee Ellis zijn lezers achterlaat.

(MT)

The Rules of attraction (2002) Lion's Gate Films

Regie: Roger Avary

Scenario: Roger Avary en Bret Easton Ellis

Duur: 106 minuten

Gebaseerd op het gelijknamige boek (1987) van Bret Easton Ellis