Passionate. Jaargang 8

[p. 18]

[Esther Gerritsen]

Voor ik u toespreek wil ik alvast zeggen dat u niets verkeerd heeft gedaan. En als u er toch van overtuigd bent dat u dat wel heeft gedaan, zeg ik nu reeds: het geeft niet. U kunt mij dus zonder gevaar aanhoren. Ik kom niets aan de kaak stellen. Niets hoeft u te spijten.

Ik besef dat het gemakkelijk gezegd is. Zeker omdat het gevoel van spijt mij geheel onbekend is.

Laat ik een mogelijk misverstand vast uit de weg helpen. Ik weet dat men bij een ‘mens zonder spijt’ visioenen krijgt van iemand die het leven ten volle heeft geleefd. Die elke kans heeft aangegrepen, elke liefde heeft geconsumeerd. Ik weet ook dat het onder hele bevolkingsgroepen een geaccepteerde filosofie is, dat men slechts spijt krijgt van de dingen die men níét heeft gedaan. Welnu, zo'n mens ben ik niet.

Het is ook niet zo dat ik mij veel heb voorgenomen maar niets gedaan. Het is zo dat ik mij niets heb voorgenomen. Dat is niet uit wijsheid, het is geen misplaatst taoïsme of zenboeddhisme of hoe het ook mag heten. Ja ik beken, ik haal de dingen door elkaar.

De Oosterse wijsheden behoren tot de vele dingen waarin ik mij niet heb verdiept. Behalve dat ik mij niet heb verdiept in Oosterse wijsheden, heb ik mij ook niet verdiept in de Nederlandse literatuur. Dat was geen statement want ook in de wereldklassiekers heb ik mij niet verdiept.

Noch heb ik mij verdiept in een persoonlijke fascinatie. Niet in wijn. Niet in Argentijnse tango. Niet in ‘de vrouw’. De werking van de hersenen. Situatie op de Balkan. Niet in de opkomst van de kenniseconomie. Niet in de werken van Pessoa. Niet in bloemencorso's of oude ambachten. Ik heb de klok horen luiden en daar heb ik het bij gelaten.

Ik heb gelezen dat de voornaamste klokkenmaker van de wereld een Nederlander is. Een man die voorheen horlogemaker was, maar zijn kans schoon zag na de oorlog toen alle klokken gesmolten waren om er wapens van te maken, en zich onmiddellijk toelegde op de klokkenbusiness.

Dat heb ik gelezen, maar dat was geen interesse. Dat was toeval. De ochtendkrant in komkommertijd. Ik heb het gelezen en er verder niet over nagedacht. Ik ben mij sindsdien niet meer voor klokken gaan interesseren. Ik wacht op de krant van morgen en ik lees weer over klokkenmakers, of over de slechte economische situatie van de Chinese gemeenschap in ons land. Het zal mij om het even zijn.

En ik benadruk: het is níét uit overtuiging dat ik in het zogenaamde ‘hier en nu’ leef. Daarvoor moet je geloven in het hier en nu. Dat geloof mis ik. Ook de interesse daarin mis ik. Dat is geen zwaarmoedigheid of chronische somberheid want ik mis ook de interesse in de zwaarmoedigheid.

Ik bezit niet de gave om alles zinloos te vinden. Dat de dingen zinvol zouden zijn, is voor mij even geloofwaardig als de zinloosheid. En als men mij vraagt: is er een leven na de dood? is het enige antwoord dat ik hartgrondig kan geven: ik weet het niet. Ik neig noch naar het één, noch naar het ander, en daar voel ik mij niet ellendig onder.

En de dag dat een dronken automobiliste mijn hond doodreed, veranderde daar niets aan. Als normaal mens met een gezond gevoelsleven ervoer ik natuurlijk een gevoel van groot gemis en een verdriet dat haast lichamelijk leek, maar als verstandig mens wist ik ook dat deze gevoelens van tijdelijke aard zouden zijn.

Wat diepe indruk maakte was iets anders. Wat indruk maakte was de vrouw die haar excuses aanbood. Keer op keer. De vrouw die mij bezocht, die niet meer van mij afkwam, die mij nodig had om vergeven te worden. En het korte ogenblik waarop zij mijn vergeving leek te accepteren. Het ogenblik waarop ik haar oprecht zei: het geeft niet. En hoe ik haar zag denken: als ik deze woorden accepteer, voor waar aanneem, is er niets aan de hand, en ik herhaalde: het geeft niet. Want in die ogen die mij geloofden, vond ook ik verlossing.

Jarenlang heb ik mij afgevraagd of er dan werkelijk niets was wat mij aangreep. En het enige wat ik na lang zoeken kon vinden, was: dat het wel eens aan mij knaagde - ik weet niet of ik het zo erg zou willen noemen - dat er in mij geen extreme gevoelens huisden. Want natuurlijk begreep ik wat er van een mens verwacht wordt, en ik wist al vroeg dat iedereen een groot verdriet hoort te hebben of een immense woede. Iets waar je warm voor loopt, dat bezit van je kan nemen, innerlijke drijfveren! En ik begreep: ‘het-niet-zo-erg-vinden-allemaal’, behoort niet tot de mogelijkheden.

Maar op het ogenblik dat deze vrouw mijn ‘niet-erg-vinden’ accepteerde, wist ik dat ik een grote gave bezat. En dat gevoel dat niet tot de mogelijkheden behoorde, nam bezit van mij.

Sindsdien groeit er in mij een groot verlangen. Een onmogelijk verlangen.

Iets wat ik u zou willen vragen.

[p. 19]

Ik zou willen dat ik het was die alle ellende is overkomen.

Ik zou willen dat ik degene ben die jij gekwetst hebt, die jij verwaarloosd hebt, die jij verlaten hebt. Degene die jij bedrogen hebt, waar jij kwaad over spreekt. Degene die jij benijdt, die jij een vreselijk lot hebt toegewenst. Laat mij al die mensen zijn en laat mij dan zeggen: het is niet erg. Het geeft niet.

Dat is godverdomme het enige wat ik vraag! Laat mij degene zijn die alles is aangedaan. Laat mij de vluchteling zijn, de overlevende, de gewonde, de gekwetste, de verminkte. Geef mij alle schuldenaren, geef mij de daders, de hypocrieten, de leugenaars. Geef mij de verlossing! Geef mij de mogelijkheid om keer op keer te zeggen: het geeft niet, geeft niks, is goed zo, laat maar, is oké, is goed zo, nee niet nodig, zand erover, nee ssssh, wil ik niets van horen, nee is over, is verleden, is voorbij, fffff weg, is voorbij, weg, zand erover, even goeie vrienden, nou ophouden, hou d'r over op! 'k wil d'r niks meer over horen, ik heb gezegd: het is goed zo, vergeven, vergeten, het is niet erg en het kan me niks schelen, ga weg, rot op! flikker op met je schuldgevoel, het interesseert me niet, ja zal vreselijk zijn wat je iedereen hebt aangedaan, ja geloof ik graag dat het niet eens goede bedoelingen waren, maar het raakt me niet, het maakt me niet uit. Wat me uitmaakt is dat je me niet gelooft.

Wat me uitmaakt is dat ik zeg: het geeft niet, dat ik zeg: het is niet erg, maar dat jij je blijft verontschuldigen. Dat je spijt houdt. En zolang jij spijt houdt, accepteer je mijn woorden niet. Jij ontneemt me het recht om het niet erg te vinden. Jij bent pas tevreden als ik ongelukkig ben. Dan besta jij. Dan hebben jouw daden effect. Maar jouw daden hebben geen effect. Jouw daden interesseren ons niet. Ons, ja, ons. Ik ben niet alleen.

Wij... wij zullen straks opstaan. Wij mensen die niet lijden, wij staan op. Wij, de mensen die jij alles hebt aangedaan, wij staan op en wij vinden het niet erg. En waar blijf jij dan met je goeie gedrag? Met je spijtbetuigingen en je schuldgevoelens? Waar blijf jij dan?

Dan blijf jij nergens. Dan zal jij degene zijn met emoties die niet tot de mogelijkheden behoren.

Dan zal jij lijden onder dat wat je ons hebt aangedaan, terwijl wij zijn vergeten wat het was.

Jullie zullen stil staan na elke stap, omdat jullie bij elke stap duizend micro-organismen hebben vermoord. En na elke stap zal jullie dat berouwen, maar God wat zullen jullie veel voelen. Terwijl wij met zevenmijlslaarzen de wereld door zullen gaan, en ongetwijfeld de dingen onder ons verpletteren. We zullen het zien, maar het zal ons niet aangrijpen. Niet zoals jullie vinden dat het ons zou moeten aangrijpen.

Wij zullen ons ongenuanceerde denkbeelden veroorloven, omdat wij ons nergens in hebben verdiept. Wij zullen ons in vreemde landen begeven, omdat de trein daar toevallig heen zal gaan, of omdat het leven daar goedkoop is. Terwijl jullie thuis zullen blijven, omdat jullie motieven om weg te gaan niet deugen.

In die vreemde landen zullen wij ons als westerling gedragen, omdat wij niet beter weten. Terwijl jullie zullen lijden, omdat jullie zijn wie jullie zijn. Terwijl jullie zullen lijden, omdat jullie bedden te zacht zijn, jullie huizen te groot en jullie eten overdadig.

Wij zullen jullie vorige liefde zijn, die jullie hebben verlaten. Jullie vorige liefde, die jullie uitvoerig met elkaar evalueren. Terwijl wij jullie namen zijn vergeten.

Esther Gerritsen
Het geeft niet
een toespraak

(geschreven voor theatergroep Victoria)