Passionate. Jaargang 8

[p. 52]

ten slotte
Michelle van Dijk

Vijf onderuitgezakte schrijvers op een rij die onopvallend, maar snel een aantal glaasjes witte wijn wegwerken en beurtelings braaf antwoord geven op de zo voorspelbare vragen over de boeken die zij hebben geschreven terwijl de rest verveeld de andere kant opkijkt. Is het boek autobiografisch? Is het boek een projectie van de problemen in de wereld die u persoonlijk bezighouden? Hoe komt u aan het verhaal? Het zal wel weer een prijsuitreiking zijn. Live op tv natuurlijk. Schrijver nummer zes is niet eens komen opdagen; hij doet niet mee aan de vercommercialisering van de literatuur, zegt hij, of vindt dat literatuurprijzen niets meer waard zijn nu er jaarlijks een stuk of veertig worden uitgereikt. (Gelukkig niet allemaal op televisie, dat zou bijna een wekelijkse uitzending betekenen!)

Met het toenemen van de literaire televisieprogramma's en de te winnen literatuurprijzen, kiezen meer schrijvers ervoor thuis te blijven of zelfs de prijs te weigeren. En geef ze eens ongelijk: de hele verzameling aan literatuurprijzen heeft iets weg van het prijzencircus bij de V&D, alles in de uitverkoop, niets is nog waard wat het waard was, en een tv-presentator mag de clown spelen die de prijzen uitreikt en zo zijn literaire imago opvijzelen. Er zijn zoveel prijzen dat een boek schrijven zoiets is als de avondvierdaagse: als je hem uitloopt, krijg je al een medaille.

Minder op televisie, maar net zo toegenomen, is het aantal schrijfwedstrijden. Het enige verschil tussen een schrijfwedstrijd en een literatuurprijs is het aantal boeken dat de deelnemer op zijn naam heeft staan: voor een literatuurprijs moet je minstens één boek hebben geschreven, voor een schrijfwedstrijd liever juist geen. In de jury van een literatuurprijs zit bijvoorbeeld Winnie Sorgdrager, en in de jury van een schrijfwedstrijd kun je nog wel eens redactieleden van Passionate tegenkomen. Maar verder gaat het uiteindelijk om hetzelfde: welk verhaal sluit het meest aan bij de voorkeuren van de jury?

Toen ik 15 was, deed ik voor het eerst aan een schrijfwedstrijd mee. Ik kreeg een eervolle vermelding (Steven Verhelst won de eerste prijs) en won daarmee een bijzonder slecht boek van Yvonne Kroonenberg, ook zo iemand die je steeds weer op tv ziet, en een mooi certificaat (computeruitdraai op mintgroen papier) dat drie jaar lang in een standaard op mijn bureau stond. Als die schrijfwedstrijd iets nuttigs tot resultaat heeft gehad, behalve mijn afkeer van Yvonne Kroonenberg, dan is dat wel een motivatie om vooral door te gaan.

In de zesde klas ontdekte ik dat er veel meer schrijfwedstrijden waren, en op een zeker moment deed ik aan zes wedstrijden tegelijk mee, waarvan de deadlines onhandig genoeg samenvielen met mijn examen wiskunde. Maar ook toen al wist ik dat je prioriteiten moet stellen, wat resulteerde in een boekenbon van ƒ25,- (en een 4 voor wiskunde). Toen ik, een jaar later weer, hoorde dat ik Write Now! gewonnen had, danste ik ondanks een hardnekkige kater en het feit dat ik m'n bed was uitgebeld door iemand die ik helemaal niet kende (Erik Brus) m'n hele kamer rond en schreeuwde ik naar al m'n huisgenoten dat ik geweldig was. Nu kwam de eeuwige roem. Of in ieder geval veel optredens, wat publicaties, een KRO-tv-portret en uiteindelijk heb ik het zelfs tot redacteur geschopt.

Dat de schrijfwedstrijden zo in aantal zijn toegenomen, en waar ze nou eigenlijk goed voor zijn, is makkelijk te verklaren: uitgevers worden bedolven onder manuscripten, die met een standaard afwijzingsbrief teruggestuurd worden. Onder de 300.000 manuscripten die er in Nederland zijn, moet vast wel iets goeds zitten. De makkelijkste manier om dat te ontdekken, is via een schrijfwedstrijd. Je hoeft geen heel manuscript te lezen, want je stelt een maximum aantal woorden vast. En de uitgevers zelf hoeven niks te lezen, dat doen de juryleden. Redacteuren van Passionate bijvoorbeeld. Met een beetje mazzel haal je als uitgeverij een schrijver binnen (van Said el Haji verscheen binnen een jaar na het winnen van de El Hizjra schrijfwedstrijd zijn roman De dagen van Sjaitan), of als tijdschrift een redacteur.

Maar dan ook nog eens al die literatuurprijzen?

[p. 53]

Waar zijn die nou goed voor? Oudere schrijvers beklagen het, en zeggen herhaaldelijk in interviews (en tv-optredens) dat vroeger, toen er nog maar één grote literatuurprijs te winnen was, alles beter was, vroeger, toen moeder nog karnemelksepap maakte en je vader op zondag het vlees sneed. Zoals de gehele maatschappij, is nu ook de literatuur niets meer waard. We zullen het de oude mannen niet kwalijk nemen; het is hun functie het glorieuze van het verleden te herhalen tot ze dement zijn en het echt niet meer beter weten. Bovendien, iemand moet toch roepen dat de literatuur verloedert anders kan niemand terugroepen dat het niet zo is.

In plaats van meteen maar te roepen dat alles minder waard is en dat de literatuur vroeger beter was en van een groter (maatschappelijk) belang, kortom dat er een neerwaartse spiraal is die zal resulteren in een Libris Literatuurprijs voor een doktersroman, kun je ook wat positiever spreken van een verschuiving. Een verschuiving die het de afgelopen tien jaar mogelijk heeft gemaakt dat iedere jandoedel een boek kan schrijven, dat het meest simpele vermaak resulteert in bestsellers en dat de ‘grote literatuur’ niet meer wordt verkocht, niet meer wordt gelezen en volgens sommigen ook niet meer geschreven. Maar ook een verschuiving die als resultaat heeft gehad dat meer mensen zijn gaan lezen.

In de Middeleeuwen kostte het letterlijk een kudde schapen om een boek uit te geven. In onze termen kostte een boek toen zoveel als een Formule 1-wagen nu. Je moest dus wel heel goed schrijven, of heel veel geld hebben, om een boek te mogen schrijven en wie ook maar één boek in de kast had staan, was wel bijzonder vermogend. Nu heeft iedereen de mogelijkheid om te schrijven of te lezen, wat heeft geresulteerd in een uitbreiding van de lezersgroep, wat op zich een positieve ontwikkeling is. Maar de grote vraag heeft ook geresulteerd in een te groot aanbod, en dus veel rommel. Boeken die voor de helft geschreven zijn door de redacteuren van de uitgeverij (of nog erger: waar een goede redactie achterwege is gebleven), vrouwenboeken die alleen maar op de markt verschijnen omdat een uitgever nu eenmaal ook vrouwen een kans moet geven, of omdat vrouwenboeken het nu eenmaal goed doen bij vrouwen van boven de 40 - de grootste lezersgroep in Nederland -, boeken waarvan het boeiendste verhaal de biografie op de achterkant is (en stom genoeg verkoopt dat nog ook). En zo rond Sinterklaas blijken ook vele cabaretiers en columnisten schrijver. Wie weet wat de markt wil, kan dat de markt aanbieden, producten worden in elkaar geflanst als broodjes hamburger bij McDonald's, als de makkelijke hits van Starmaker.

Dat iedereen de mogelijkheid heeft om te schrijven, betekent niet dat iedereen het ook kan. Het verschil tussen een grote schrijver en een schrijver die goed scoort blijft. Er is een top 40 van singles en albums die goed verkopen, maar muzikaal gezien niets voorstellen, en daarbuiten zijn tal van andere muzikanten die geweldige muziek maken, maar daarnaast nog een fulltime baan moeten hebben om zichzelf te onderhouden. Zo heb je ook top 40 boeken en schrijvers die makkelijk scoren en goed verkopen met simpel vermaak en daarnaast geweldige schrijvers die nooit erkend worden, hooguit als ze dood zijn.

Met veertig literatuurprijzen per jaar is de waarde van een literatuurprijs in de vorm van literaire erkenning aanzienlijk gedaald. In ruil daarvoor wint de schrijver, die als aanzienlijk betere schrijver niet tot de Vengaboys en Starmakers van de literatuur behoort, alsnog een top 40-hit, met behulp van zijn uitgever die de volgende dag al op alle exemplaren van de winnende roman stickertjes heeft geplakt met: ‘Winnaar van de ... Literatuurprijs’. Dan kun je beter Write Now! winnen. Daar word je nog zo blij van, dat je rondjes in je kamer danst.