Passionate. Jaargang 8

[p. 48]

Ingmar Heytze en de willekeur van het pessimisme
Harold Kerkhof

Als ik een boek lees, ben ik me er te allen tijde van bewust welke pagina ik heb bereikt, hoeveel ik er nog moet, hoe lang dat ongeveer gaat duren en hoe snel ik dus een nieuwe titel op mijn leesoeuvre heb staan. Een aanzienlijke leeslijst draagt bij aan mijn status en mijn prestige, net als dat voor een ander gedeelte van de bevolking geldt voor Mercedes en BMW. Niet alleen kan ik er op feestjes en recepties mee pronken, waarbij ik natuurlijk een niet gelezen boek met het nodige zondebesef soms toch opvoer, maar ik slaap ook rustiger in de wetenschap dat ik heb voldaan aan mijn niet geringe intellectuele eisen. Het mag duidelijk zijn dat het hier niet enkel gaat om domme leesproductie. Zo lees ik Der Zauberberg uiteraard in het Duits en deze klassieker krijgt een prominente plaats op mijn literatuurlijst. Maarten 't Hart heb ik met veel ander oud-Hollands zelfbeklag inmiddels ver weggemoffeld, want deze boeken genieten weinig prestige meer. Natuurlijk heb ik ze niet verwijderd, want het gaat immers ook om de cijfers. Als ik een week, een maand, een kwartaal niet heb gelezen -

Hoort

Hoort

Harold Kerkhof heeft een kwartaal niet gelezen

jawel jawel jawel ik zeg het u een kwartaal
versta-je geen nederlands mijn heer

- dan mis ik niet het lezen, maar maak ik me zorgen over de status van mijn gezwollen trots. In de duisternis van deze schaamte zie ik mijn verworvenheden verkleinen en verslappen.

Wellicht is mijn goddeloze benadering van de schone letteren niet herkenbaar voor anderen en dat zou alleen maar een goede zaak zijn. Als lezen voor iedereen enkel een kwestie van prestige was, zou dat slecht zijn voor het Nederlandse voetbal... pardon de Nederlandse literatuur.

Voor mij persoonlijk zou het jammer zijn als mijn leespraktijk geen enkele herkenbaarheid oproept. Ik had er een succesvolle column over kunnen schrijven. Een vluchtige blik op de hedendaagse letteren leert mij namelijk dat herkenbaarheid van gevoelens en gedachten, juist van die waar je je eigenlijk voor zou moeten schamen, nog het enige criterium is. In dat geval spreek ik met Tom Lanoye:

Het zijn slechte tijden voor de
poëzie. De mensen zijn gelukkig.
Zij leven niet voor woorden (...)

Nu kunt u zeggen dat zelfs in deze tijden van economische en emotionele voorspoed de mensen het slachtoffer zullen blijven van zwaarmoedigheid en angsten, en Lucebert verwoordde in 1948 al ons huidig collectief bewustzijn over poëzie: ‘verzen worden alleen geschreven door gedesequilibreerden. Dezen toch beleven dagelijks het wonder van het pessimisme. En zoals het leven uit chaos ontstaat, zo komt poëzie uit pessimisme voort.’

Dit pessimisme lijkt in deze tijden veeleer een modeverschijnsel, iets willekeurigs. Overdag bevolken horden hoogopgeleide twintigers en dertigers de stations en de autowegen. Ze storten zich op hun carrière, maar 's avonds en in het weekend kunnen deze mensen met dezelfde overtuiging ten behoeve van de muziek en de poëzie en ten nadele van hun relatie een melancholie uitstralen, alsof ze opeens tot het besef komen dat het allemaal nergens over gaat. De (maandag) ochtend rennen ze echter weer.

Een mij bekende advocaat heeft inmiddels al gewerkt voor kantoren met namen als De Braauw en Derks, Star en Busman. Die namen zeggen ons wellicht niks, maar in de hele grote wereld van de rechtenstudent genieten ze meer prestige dan een lange literatuurlijst bij ons... pardon bij mij. 's Avonds komt deze man die de absolute blijheid uitstraalt tot rust bij muziek met een tegenovergestelde levensvisie: Kurt Cobains vertolking van het gelijknamige antidepressivum lithium- ‘I'm so ugly/ that's okay 'cause so are you; I'm so unhappy/ that's okay, it's in my head’ en zielenuitbarstingen als ‘No Future’. Net als Acda &

[p. 49]

De Munnik is hij zichzelf niet of al die jaren nooit geweest, wat ze daar dan ook mee bedoelen, en in het weekend laat deze carrièretijger zich nog weleens verleiden om met een vette knipoog te gaan doemdansen op ‘I'm a loser baby’-achtige muziek. Dit pessimisme lijkt voor hem niets meer dan een pose, een mechanisme met een functie. Het mechanisme is die van de dertiger die aan de ziekte lijdt van de te vroeg ingetreden nostalgie. Wat hiervan de functie is, is in deze context niet relevant.

De literair onderlegde equivalent van deze advocaat gniffelt een beetje superieur om deze praktijken om zich vervolgens te wenden tot de poëtische evenknie van Acda & De Munnik: de onvermijdelijke Ingmar Heytze. Sinds deze Utrechtse dichter is poëzie weer leuk en toegankelijk, vertelt ons de achterflap van één van zijn bundels. Alvorens daarin te gaan lezen hoeven we dus niet eerst een dag te vasten, een bad te nemen in koel helder water en ons vervolgens te steken in een gewaad van het fijnste witte linnen. Of toch? Na me neergeploft te hebben op de bank om eens lekker ordinair te zappen tussen zijn gedichten kom ik voorbij de gedichten ‘Hypochonder’ en ‘Dilettant’. Met een beetje pijn in mijn rug sta ik op en raadpleeg ik De Dikke van Dale, want wat betekenen deze woorden ook al weer? Hmm, waarom geeft hij deze gedichten niet de titels ‘Zwaarmoedig’ en ‘Liefhebber’? De eerste regels van ‘Hypochonder’ geven mij antwoord, want Ingmar komt uit de hemel gevallen en gevallen engelen zijn niet zwaarmoedig en liefhebber: zij zijn poëtisch en dus hypochonder en dilettant. Hier spreek ik dan over de willekeur van zijn woordkeuze, maar daar is ook nog de willekeur van zijn emoties.

Heytze is een schrijver in cafés, maar het liefst is hij daar onzichtbaar en hij voelt dat de gezelligheid pas echt losbarst als hij de zaak heeft verlaten. Volgens mij is deze angst slechts een momentopname en is het leven van Heytze niet zo zwaar. Hij doet me zelfs een beetje aan mezelf denken. Vaak heb ik het naar mijn zin in cafés, lopen de gesprekken in de door mij gewenste richting en sta ik in het middelpunt van de belangstelling, vooral van dat ene meisje. Soms ook wil zo'n avond niet vlotten, vind ik geen toegang in de gesprekken, kijkt dat meisje niet naar mij (maar naar Ingmar) en blaas ik heel vroeg en verdrietig de aftocht. Het liefst bel ik dan mijn moeder, maar ja... dat doe je nu eenmaal niet, dus begin ik met het schrijven van versjes. Die momenten ben ik daadwerkelijk onder de indruk van mijn eigen kunnen. Na twee uurtjes is het tijd om te slapen; voor de volgende dag neem ik me voor de gedichten weer ter hand te nemen en ze verder te sublimeren. Maar als ik dan wakker word en een blik werp op mijn pennenvruchten, dan blijken ze niets meer dan Heytze-achtige niemendalletjes, enkel leuk voor adolescenten, want ze zijn zo lekker herkenbaar en gevat. Ze gaan bovendien over seks en bevatten soms een lastig poëtisch woord. In de overtuiging dat poëzie zo zeker niet moet zijn, gooi ik ze in een oude schoenendoos, misschien wel een leuke herinnering voor later.

Zelfs in deze voorspoedige tijden zou poëzie moeten spreken van het verlangen van zijn maker, te zijn wat Ingmar Heytze en ik beiden (nog) niet zijn: een symbool

van grootse tijden, een
sterveling die blijft,
een engel met een pen
(Lanoye)

Na twee uur bladeren door twee bundels van de tweede nachtburgemeester in Nederland blijk ik alle gedichten gelezen en begrepen te hebben. Nu na twee maanden ben ik ze allemaal weer vergeten en ik leef in het besef dat het niets anders was dan een Hollandse nieuwe op het terre in van zelfbeklag, maar ik profiteer: totdat zijn ster zal vallen, zijn twee prominente plaatsen op mijn literatuurlijst gevuld en in dat licht zie ik mijn Zeugnis fier overeind.