Passionate. Jaargang 8

[p. 50]

Ten slotte
Interview met Menno Wigman

Foto: Rob Overmeer

Met afstand de beste dichter van onze generatie - zo noemde Ingmar Heytze hem in een interview in Passionate enkele maanden geleden. En terecht. Menno Wigman schrijft intense, bezwerende poëzie die iedere vrijblijvendheid en ironie voorbij is. Zijn gedichten, die rauw en muzikaal tegelijk zijn, gaan over liefde, genot, vervreemding en de huidige cultuur. In januari verschijnt zijn tweede bundel: Zwart als kaviaar.

Menno Wigman (1966) is dichter, vertaler en samensteller van diverse bloemlezingen. Zijn eerste publicaties gaf hij uit in eigen beheer. Wigman: ‘Rond mijn zestiende begon ik met een punkblad: Oorpijn. Dat blad was niet alleen tegen muziekkrant Oor gericht, het stond vol anti-maatschappelijke stukken. Mijn moeder vergeleek me wel eens met Lenin die tot diep in de nacht artikelen zat te schrijven om “het volk op te hitsen”. Ik schreef dat blad grotendeels zelf vol, en ik nam er ook mijn eerste gedichten in op. Al snel legde ik me alleen op het schrijven van gedichten toe en publiceerde ik een aantal dichtbundels in eigen beheer. Pas een jaar of vijf geleden begon ik met het opsturen van mijn werk naar literaire tijdschriften.’

Wigmans werk werd snel opgemerkt, en in 1997 verscheen zijn eerste bundel bij een grote uitgever: 's Zomers stinken alle steden (uitg. Bert Bakker). Liefde, begeerte, afscheid en het voorbijgaan van de jeugd zijn hierin terugkerende thema's. Wigman schrikt niet terug voor grote woorden en hij giet zijn gedichten in een harde en sterk ritmische taal - niet bepaald typisch Nederlandse poëzie. Zou je hem een romantischdecadent dichter kunnen noemen, de term die Gerard Reve gebruikte om zijn eigen, unieke plaats in de Nederlandse literatuur te omschrijven? Wigman: ‘Er valt wel iets voor te zeggen, alleen is het woord “decadent” een uitgehold begrip geworden dat de vreemdste associaties oproept. Je kunt beter van zwarte romantiek spreken. Het is waar dat ik lange tijd gefascineerd ben geweest door Franse “decadente” dichters uit de negentiende eeuw, zoals Jean Lorrain, Jules Laforgue en met name Charles Baudelaire. Ik heb ook een bundel samengesteld met Franse decadente poëzie: Wees altijd dronken! (Voetnoot, 1998). Die fascinatie is nog steeds niet helemaal weg.

‘Ik denk dat ik eenzelfde soort gevoel heb over deze periode als de Franse dichters toen: het gevoel in een eindtijd te leven. Er is weinig nieuws, veel dingen van vroeger worden gekopiëerd, dat zie je vooral in de muziek. Het is een ongekend snelle tijd, maar niet een erg rijke. Alhoewel: de meest uiteenlopende vormen van genot zijn overal voorhanden en het is niet makkelijk je daar aan te onttrekken. Veel van mijn gedichten gaan over genot en de uiteindelijke consequenties daarvan. Het glas is tot op de bodem leeggedronken, en wat hou je over? In mijn gedichten wordt vaak teruggekeken op genotvolle nachten. Je kunt het ook zien als een strijd tegen de sleur die het leven steeds dreigt te worden. Van die claustrofobische angst voor verveling was de negentiende-eeuwse poëzie doordrenkt.’

Nieuwe generatie

De gedichten van Menno Wigman staan nogal op zichzelf binnen de huidige Nederlandse poëzie. Toch werd zijn werk vorig jaar opgenomen

[p. 51]

in Sprong naar de sterren, de verzamelbundel waarmee samensteller Ruben van Gogh de verwantschap van de nieuwe generatie Nederlandstalige dichters probeerde aan te tonen. Volgens Van Gogh heeft deze generatie - o.a. Ingmar Heytze, Mustafa Stitou en Hagar Peeters - gemeenschappelijk dat men ‘gebeurende’ poëzie schrijft. Poëzie die niet naar binnen gekeerd is maar liever - soms letterlijk - de ruimte opzoekt. Poëzie die snel is, en die beïnvloed is door de film- en clipcultuur. Wigman: ‘Ik weet niet zeker waarom mijn werk in die bundel is opgenomen. Misschien vanwege het grootsteedse karakter ervan, het naar buiten gerichte. Maar eigenlijk is er bij deze generatie weinig nieuws onder de zon. Die fascinatie voor de ruimte is er al lang, je ziet het bij Marsman en ook bij iemand als J.K. Rensburg. De invloed van videoclips vind ik ook een vreemd argument, want dat grillige en snelle vind je net zo goed terug in de prozagedichten van Arthur Rimbaud. Het enige wat deze dichters in mijn ogen verbindt is dat ze stuk voor stuk goede performers zijn: dat geldt voor Stitou en Peeters, en ook voor Van Gogh.

‘Er is bij dichters meer aandacht voor de voordracht, en je ziet ook dat poëzieavonden steeds beter bezocht worden. Toch ben ik bang dat het de verkoop van dichtbundels niet erg bevordert. Het is blijkbaar toch een ander publiek. Maar dichtbundels werden nooit erg goed verkocht. Ik beschouw de uitzonderingen - Jean-Pierre Rawie, Anna Enquist - als toevalstreffers. Dat vind ik ook het mooie ervan: poëzie kan bijna niet commercieel zijn. Je kunt je in allerlei bochten wringen, je verkoopt er nauwelijks meer door.’

Uitgediende dandy

Een opvallend kenmerk van Wigmans gedichten is dat ze erg ritmisch zijn. Wigman: ‘Ik ben bezeten van metrum. “Jij dicht met een drumstel in je hoofd,” heeft Frank Starik (ooit één van de Maximalen-dichters, EB) eens tegen me gezegd. Goed gebruik van metrum heeft een zuigende werking, het sleept de lezer als het ware door het gedicht heen. Juist omdat ik veel aandacht aan de vorm hecht en duidelijk vanuit een traditie werk, dacht ik dat mijn gedichten vooral “erudiete” ouderen zou aanspreken. Maar ik krijg voornamelijk bijval van leeftijdsgenoten. Oudere mensen zeggen mijn werk niet goed te begrijpen, de onderwerpkeuze staat blijkbaar te ver van ze af. Waar ik het over heb leeft waarschijnlijk meer onder twintigers en dertigers.’

De onderwerpen die Wigmans werk vanaf het begin typeerden, komen terug in Zwart als kaviaar, zijn tweede bundel die in januari uitkomt. Net als 's Zomers stinken alle steden bevat Zwart als kaviaar veel liefdesgedichten, veel gedichten over het voorbijgaan van de jeugd en ook gedichten over de huidige consumptiecultuur. ‘Ik kan me behoorlijk storen aan het recht op geluk dat overal gepredikt wordt. Reclames en affiches op straat suggereren dat alles voorradig is, je hebt het maar voor het grijpen. Het is bijna een plicht om gelukkig te zijn, wat dodelijk is voor al die mensen die dat niet zijn.

‘Europa is een warenhuis geworden. Het vervult me soms met weerzin, maar die koopgekte fascineert me ook. Je kunt je niet losmaken van de cultuur waarin je leeft, je wordt erdoor opgezogen - of door omlaaggehaald, het is maar hoe je het bekijkt. Het gedicht “Burger King” gaat daarover: Was er een tijd dat ik hier boven stond, / mijn mond vol Proust en Bloem, mij hoor je niet, / niet meer. (zie p. 48) Aanvankelijk heette dit gedicht nog “Uitgediende dandy in de Burger King”. Dat is precies hoe ik me de laatste tijd voel: een uitgediende dandy. Vroeger zou ik me boven de meeste mensen verheven voelen. Nu denk ik: is er wel zo'n groot verschil? Op een drukke zaterdagmiddag in de stad lopen anderen zich net zo goed te ergeren als ik. Je komt er steeds meer achter dat je helemaal niet zo verschilt van andere mensen.’

Erik Brus