Passionate. Jaargang 7

[p. 10]

Een mens leeft niet bij neuken en drinken alleen of hoe Paul Verhoeven Bukowski moet verfilmen

Paul Verhoeven

Charles Bukowski met een van de vrouwen van zijn leven

[p. 11]

In een interview naar aanleiding van de Nederlandse première van zijn nieuwste film Hollow man, vertelt Paul Verhoeven realisme in alle gevallen eerlijker te vinden. Ook in expliciete (lees seks-) scènes. Helemaal zonder risico is dat niet, want zulke realistische beelden worden volgens de regisseur al snel komisch of pornografisch. In Hollow man wordt een vrouw verkracht door de onzichtbaar geworden hoofdpersoon, maar het publiek krijgt daar niets van te zien. Los van het feit dat de studio het beter vond als de kijker zelf zijn invulling aan de gebeurtenis gaf, zou een verkrachting door een onzichtbare man waarschijnlijk een merkwaardige vertoning worden. Aan de regisseur heeft het niet gelegen. Verhoeven heeft in eerdere films als Keetje Tippel (1975) en Spetters (1980) vertoon van erecties en verkrachtingsscènes niet gemeden en gaf daarmee toen al blijk van zijn voorkeur voor realistische beelden.

Interessant is daarom de vraag hoe hij het boek Women van Charles Bukowski zou verfilmen. Voor zover bekend zijn er geen plannen, maar de filmrechten op het boek zitten in Verhoevens zak en daarmee zou het er ooit van kunnen komen. Als hij zijn voorkeur voor realisme volgt levert dit, wanneer hij trouw aan het boek blijft, een schier oneindige reeks van pijp-, befen neukscènes op. Verder zal er praktisch geen scène zijn waarin er niet zwaar gedronken wordt. In het beste geval zou het een cultpornofilm kunnen worden, een groot publiek bereik je er niet mee. En dat laatste is wel wat Verhoeven wil en waarin hij vooral met films als Robocop, Total recall en Basic instinct is geslaagd. Afgezien daarvan zal geen Amerikaanse studio bereid zijn veel geld te steken in een geile kruistocht van een nihilistische, alcoholische schrijver. En dan is er nog het probleem van de casting; zouden Robert de Niro of Harvey Keitel - acteurs die Bukowski's hoofdpersoon perfect kunnen neerzetten - bereid zijn zich te laten pijpen door Cameron Diaz, Elisabeth Shue of Sharon Stone? In de privacy van hun slaapkamer zeker, maar met een camera, belichting en een crew erom heen? Genoemde actrices zullen er zeker geen zin in hebben.

Opbouw

Dit alles betekent niet dat Verhoeven er dan maar vanaf moet zien. De verfilming van De vierde man van Gerard Reve is het bewijs dat de regisseur heel goed in staat is een literair werk in pakkende beelden om te zetten. Maar vergeleken bij de handelingen die Bukowski in Women beschrijft, zijn de tongzoenende Jeroen Krabbé en Thom Hoffman aandoenlijk onschuldig. Belangrijker zijn het ontbreken van ontwikkeling en plot in de Amerikaanse roman. In De vierde man wordt de spanning opgebouwd rond een weduwe wiens echtgenoten op gruwelijke wijze om het leven komen en de bange verwachting van de hoofdpersoon dat hij het volgende slachtoffer zal worden.

In het boek van Bukowski ontbreekt een dergelijke opbouw. Women is eigenlijk een bijna driehonderd pagina's lang verslag van de onmacht van de schrijver Henry Chinaski om zijn lul in zijn broek te houden en een constructieve relatie met een vrouw aan te gaan. Het feit dat hij continu dronken is en een voorkeur lijkt te hebben voor vrouwen met een psychiatrisch verleden maakt het er allemaal niet beter op. ‘I was 50 years old and hadn't been to bed with a woman for four years. I had no women friends. I looked at them as I passed them on the streets or wherever I saw them, but I looked at them without yearning and with a sense of futility. I masturbated regularly, but the idea of having a relationship with a woman - even on non-sexual terms - was beyond my imagination.’

Met deze opening schetst Bukowski de moeizame verhouding van de hoofdpersoon tot vrouwen, overigens zonder uitleg waar dat vandaan komt. Vervolgens schakelt hij in de versnelling waar hij het gehele boek niet meer uit komt. Nog op de eerste pagina wordt beeldend kunstenaar Lydia Vance aangekondigd, die Chinaski ontmoet als hij voor het eerst poëzie voordraagt voor publiek. De twintig jaar jongere Lydia valt meteen voor de schrijver en vraagt hem of ze zijn hoofd mag vastleggen in klei. Dat mag en terwijl Chinaski model zit en zij zijn hoofd uit een homp klei probeert te boetseren,

[p. 12]

ontspint zich de eerste absurdistische dialoog van de vele die het boek telt.

‘I know your tragedy.’

‘What do you mean?’

‘Listen, just forget it.’

‘I want to know.’

‘I don't want to hurt your feelings.’

‘I want to know what the hell you're talking about.’

‘O.K., if you give me another drink I'll tell you.’

(Lydia schenkt hem een glas in.)

‘Well?’

‘Hell, you know.’

‘Know what?’

‘You've got a big pussy.’

‘What?’

‘It's not uncommon. You've had two children.’

De meeste vrouwen zouden waarschijnlijk met klei gaan gooien als je ze vertelde dat ze een grote kut hebben, maar Lydia heeft meteen zin om de schrijver te bespringen teneinde te bewijzen dat hij ongelijk heeft. Met deze actie is de toon gezet. Waar Chinaski ook komt en hoe lelijk hij met zijn uitgezakte, alcoholische voorkomen oak is, altijd is er wel een knap, jong, fris gewassen meisje dat meteen met hem naar bed wil. Na een lezing in Arkansas geeft de organisator een feestje en is het weer raak. ‘I want to fuck you,’ zegt een negentienjarige, ‘it's your face.’

‘What about my face?’

‘It's magnificent. I want to destroy your face with my cunt.’

‘It might be the other way around.’

‘Don't bet on it.’

‘Your right. Cunts are indestructible.’

Spiritualiteit

Halverwege het boek waren er al zo veel meisjes aan Chinaski's schrijverslat geregen dat ik de tel kwijt was. De vermoeidheid begon toe te slaan toen een vroegere vriendin van Chinaski, die nota bene net enkele dagen getrouwd was, bij de schrijver langskwam en zich door hem in haar kont liet neuken. Dat heeft een wel erg hoog jaren zeventig kijk-mij-eens-de-kunstenaar-zijn gehalte.

Nee, als het tot een verfilming komt lijkt het mij beter als de scenario-schrijver minstens de helft van het boek schrapt en zich concentreert op het onvermogen van de hoofdpersoon enige spiritualiteit in zijn leven te brengen. Natuurlijk moet er in het eerste half uur van de film flink gezopen en genaaid worden, opdat we als kijker goed weten hoe leeg het leven van de schrijver is. Laat duizend geile bloemen bloeien! Maar daarna gaan we de diepte in. Een aantal, weliswaar korte, passages in Women biedt mogelijkheden tot reflectie op het op eerste gezicht tamelijk zinloze bestaan van Chinaski. Het zijn gebeurtenissen die in zichzelf weinig opzienbarend zijn, maar in de context van de sleur van dranken seks de wanhoop van de schrijver dieper inwrijven.

Als de relatie met Lydia al weer op de klippen is gelopen, brengen Chinaski en zijn nieuwe vriendin Dee Dee Bronson een bezoek aan een begraafplaats in Hollywood. Ik zie de schrijver hand in hand met Dee Dee voor het graf van Rudolph Valentino. Al die vrouwen, gebroken harten en verschoten zaad. Daar ligt hij, jong gestorven. Terwijl de camera via een over-shouldershot daalt naar de grafsteen, horen we de voice-over: ‘Dead 1926. Didn't live long. I decided to live to be 80 and fucking an 18 year old girl. If there was any way to cheat the game of death, that was it.’

Chinaski/Bukowski wil niet alleen de dood ontlopen, eigenlijk zou hij ook het liefst alle vrouwen afzweren omdat hij doodsbang voor ze is. Een laag camerastandpunt. Het is zomer, we zien een aaneenschakeling van beelden van wiegende strakke damesbillen, gestoken in hotpants of net zichtbaar onder korte rokjes, liefst geaccentueerd door jarretelles. Daarna komt het gefascineerde gezicht van Chinaski close in beeld en we horen zijn stem. ‘Since I had been born a man, I craved women constantly, the lower the better. And yet women - good women - frightened me because they eventually wanted your soul, and what was left of mine, I wanted to keep. Basically I craved prostitutes, base women, because they were deadly and hard and made no personal demands. Nothing was lost when they left. Yet at the same time I yearned for a gentle, good woman, despite the overwhelming price. Either way I was lost. A strong man would give up both. I wasn't strong. So I continued to struggle with women, with the idea of women.’

Angst

Het zijn zinnen als deze die in een mooi ingesproken voice-over te horen moeten zijn als Chinaski zich weer eens mee heeft laten slepen naar een afgelegen kamertje om zich voor twintig dollar te laten pijpen en hij, met zijn broek op zijn knieën, wordt overvallen door de paranoïde gedachte dat elk moment de ‘7-foot basketball-ass brother’ met een mes binnen kan komen.

Angst is in Chinaski's leven de grote drijfveer en misschien daarmee het grootste obstakel voor enige spiritualiteit. Vrouwen, drank en paardenraces zijn alles waar hij zich mee bezig kan houden, behoudens de gedichten die hij zo nu en dan schrijft.

Wat er gebeurt als je een echt stadsmens uit zijn vertrouwde omgeving haalt, beschijft Bukowski prachtig als de hoofdpersoon met twee vrouwen de natuur in gaat, een scène die Verhoeven zeker niet mag laten liggen. Chinaski heeft zich door Lydia laten overhalen om met haar en haar zus in de bergen van Utah te kamperen. Hij verveelt zich al snel en besluit een wandeling te maken. Als hij onderweg moet kakken en zijn billen met bladeren afveegt, is dit voor hem het eerste teken dat hij Los Angeles nooit had moeten verlaten. Maar het wordt nog erger als hij de natuurmens gaat uithangen.

We zien hem in het koude water van een meertje liggen. Een close-up van zijn voeten, dan verder naar zijn witte, dikke buik en vervolgens een shot van zijn ongelukkige gezicht waar spijt en afgrijzen op te lezen staan. Hij besluit via een kortere weg terug te keren naar de zusjes, maar ontdekt al snel dat hij verdwaald is en ziet de krantenkoppen reeds voor zich: HENRY CHINASKI, MINOR POET, FOUND DEAD IN UTAH WOODS. ‘I felt fear, real fear. Why had I let them take me out of my city, my Los Angeles? A man could call a cab there, he could telephone. There were reasonable solutions to reasonable problems.’

[p. 13]

Naast seks, drank en drama moet er natuurlijk ook wat te lachen zijn in de film van Verhoeven. Ik stel daarom voor de scène - weer zeer close - te draaien waarin Lydia de puisten van Chinaski uitknijpt. De puisten moeten groot zijn en de pus mag gerust op de lens spuiten, wat niet moeilijk moet zijn voor een regisseur die mensen onzichtbaar kan maken. ‘Oooh, there's a good one! It shot out! It hit me in the eye!’ De scène waarin Lydia door het dolle heen is omdat Chinaski een ander heeft en daarom het huis van de schrijver sloopt is ook de moeite van het verfilmen waard. Krijsend - ‘DON'T TELL ME ABOUT YOUR WOMEN’ - gooit ze zijn schrijfmachine op straat, tilt het apparaat weer op en smijt het weer tegen de grond, zo hard dat de stukken er vanaf vliegen.

Donker

Het is om een aantal bovengenoemde redenen de vraag of Verhoeven ooit een film van Women zal maken. Aan de andere kant is zijn keuze voor de rechten op het boek ook weer niet onlogisch. Waar het de visie op het leven betreft zijn er wel overeenkomsten te vinden tussen de schrijver en de regisseur. Om te beginnen is er bij beide kunstenaars een grote behoefte aan realisme. Veel aardse elementen die je in het boek bij Bukowski vindt, zie je terug in de films van Verhoeven; de hoofdpersonen in Spetters, Keetje Tippel en later in de film Showgirls hebben elke romantische verwachting laten varen en handelen voornamelijk pragmatisch. Wat je vandaag kan pakken, pak je, morgen kan het misschien niet meer. In een onlangs uitgezonden documentaire over leven en werk van Verhoeven vertelt de regisseur, na ruim vijftig jaar terug in zijn jongenskamer, dat de zomeravonden in zijn jeugd vervuld waren van beloften als het begon te schemeren en hij de vogels hoorde kwetteren. Om er daarna direct enigszins droevig aan toe te voegen dat zulke beloften helaas niet bestaan.

De landschappen van Verhoeven en Bukowski zijn donker; op elke hoek ligt het gevaar te wachten op een slachtoffer en hoe de mens zich ook tracht te verzetten, uiteindelijk ontkomt hij niet aan de duizelingwekkende hoeveelheid verleidingen, absurditeiten en (ogenschijnlijke) toevalligheden die zijn pad kruisen. Chinaski weet heus wel dat al dat rondneuken en zuipen hem geen geluk zal brengen. Maar hij heeft geen verweer. Als er een vrouw uit een bestelbusje wordt gegooid, gebeurt dat uitgerekend naast zijn auto en voor hij het weet heeft hij de aanbieding zich voor twintig dollar te laten pijpen aangenomen en zit de vrouw naast hem.

De aardse elementen in het werk van Bukowski en Verhoeven hebben denk ik wel een spirituele tegenhanger; de makers zelf. Het is natuurlijk moeilijk te bepalen hoe spiritueel Charles Bukowski in het dagelijks leven was. Iemand die zoveel boeken heeft geschreven waarin de hoofdpersonen worstelen met het dagelijks bestaan, kan niet alleen bezig geweest zijn met drank en seks. Van Paul Verhoeven is bekend dat hij in de jaren zestig, weliswaar kort, diensten van de Pinkstergemeente bijwoonde toen hij een geestelijke crisis doormaakte. En hoewel hij zich daar al snel weer los van maakte en als antwoord op die periode fel realistisch begon te filmen, hebben mythe, religie en magisch realisme zijn films nooit meer verlaten. Veel personages in de films van Verhoeven zijn verlossers. Arnold Schwarzenegger stelt orde op zaken op Mars in Total recall, de robot in Robocop (die over water kan lopen!) doet hetzelfde in Detroit en Floris spande zich eeuwen geleden al in voor hetzelfde doel.

Een mogelijke reden voor Verhoeven om Women te verfilmen kan de rol van de vrouw zijn. De vrouwen in de films zijn vaak keihard en meedogenloos. Zowel René Soutendijk in De vierde man als Sharon Stone in Basic instinct spelen een subtiel maar dodelijk spel met mannen. Actrice Monique van de Ven zegt in Rob van Scheers' biografie over Verhoeven (Paul Verhoeven, '96) dat de regisseur onder de indruk is van sterke vrouwen en misschien zelfs wel bang voor ze is. Achter de montagetafel zou hij deze angst kunnen bezweren en de vrouwen alsnog de baas zijn. Het is de vraag in hoeverre we deze theorie serieus moeten nemen. Maar als Verhoeven een film wil maken waarin vrouwen een sterke rol spelen, zal het niet moeilijk zijn uit de enorme hoeveelheid meisjes in het boek enkele sterke karakters te destilleren. Mocht Verhoeven werkelijk angst voor sterke vrouwen hebben, dan is hij bij Bukowski in ieder geval aan het juiste adres.

Moralistisch

Het slot van de film wordt hoe dan ook een probleem. Zoals gezegd kent Women weinig ontwikkeling en nauwelijks een plot. Chinaski, die het hele boek door niets anders doet dan zijn lul achterna lopen, komt twee pagina's voor het einde tot de conclusie dat een man zijn identiteit kan verliezen door al dat rondneuken en dat het tijd wordt zich te beperken tot de vrouw die echt van hem houdt. Een wijs maar nogal moralistisch slot, je hoort de violen van Mantovani al aanzwellen. De schrijver al neukend te laten sterven is weer erg dramatisch en bovendien al gedaan in de film Leaving Las Vegas. Het liefst zou ik zien dat Lydia aan het einde van de film langzaam Chinaski's hoofd afzaagt terwijl hij vastgebonden op bed ligt.

Wat Paul Verhoeven met Women gaat doen weet ik niet, maar ik ben benieuwd. Het kan in ieder geval geen film als Barfly (1987) - naar een scenario van Bukowski, regie Barbet Schroeder - worden, al was het alleen maar omdat er praktisch geen bar in Women voorkomt. Men drinkt thuis. Het boek mist ook de tragiek van Leaving Las Vegas, waarin Nicolas Cage zich dooddrinkt omdat hij zijn gezin bij een ongeluk heeft verloren. Nee, Henry Chinaski is er nu eenmaal. Hij is bang voor mensen in het algemeen en voor vrouwen in het bijzonder. Drank en eindeloze seks moeten de demonen bezweren. Ingrediënten waar Verhoeven wat mee kan.

Paul van der Schoor