Passionate. Jaargang 7

[p. 20]

Stripvoetballers zijn ploeteraars, geen godenzonen

Roel Dijkstra, met commentaar van Willem van Hanegem

[p. 21]

De meeste stripfiguren zijn helden. Ze behalen onwaarschijnlijke successen en bieden de lezers de mogelijkheid een beetje weg te dromen. Strips waarin voetballers centraal staan en een groot deel van de actie zich afspeelt op het voetbalveld vormen echter een apart genre. Stripvoetballers moeten het vooral hebben van hun doorzettingsvermogen.

Billie Turf en Sjor en Sjimmie spelen een wedstrijdje. Geheim agent 327 belandt bij een speciale opdracht tussen de krijtlijnen. Zelfs heer van stand Oliver B. Bommel hult zich wel eens in voetbaltenue. In heel wat stripverhalen wordt een balletje getrapt. Er zijn echter ook strips waarin het voetbal geen bij- maar hoofdzaak is. In Nederland verscheen de eerste in de jaren vijftig, het begin van een traditie die nog steeds bestaat, al is de behoefte eraan teruggelopen door het bombardement van voetbalbeelden op televisie en gameconsole.

De voetbalstrip neemt een unieke plaats in binnen de stripwereld door de manier van verhalen vertellen. De hoofdpersonen zijn geen Kuifjes die in een onwerkelijke wereld leven en daar allerleid avonturen beleven. De lezer kan zich identificeren met de stripvoetballers omdat zij geen superhelden zijn, maar gewone jongens, die het niet altijd mee zit, maar die doorzetten. Van alle strips sluiten zij het meest aan bij de dagelijkse werkelijkheid.

Veel voetbalstrips komen uit Engeland. Daar werd voetbal al snel een profsport, en geven fans ook nu nog veel geld uit aan accessoires. In Engeland bestaan weekbladen met uitsluitend voetbalstrips, al zijn de meeste in zwart-wit. Vanaf de jaren zeventig verschijnt een aantal reeksen in vertaling, vaak eerst in afleveringen in stripweekbladen. In de reeks Rob van de Rovers staan de gebeurtenissen op het veld centraal. Het verhaaltje eromheen stelt weinig voor, het dient uitsluitend als overgang naar de volgende match.

Wedstrijden, wedstrijden en nog eens wedstrijden, biedt ook De Wondersloffen van Sjakie. Elk verhaal lijkt dan ook op het vorige. Gevaarlijk spel is net verschenen en al album nummer 30. Hoofdfiguur is een ouwelijk getekende, eeuwige scholier. Hij voetbalt altijd, terwijl hij dat helemaal niet kan en er zelfs niet van houdt. De wondersloffen van Voltreffer Vick, een vroegere ster, maken dat Sjakie Meuleman altijd de juiste positie kiest en hattrick na hattrick scoort. Natuurlijk worden zijn wondersloffen steeds gestolen, of gaan ze stuk. Zonder zijn hulpmiddelen bakt Sjakie er niets van. Uiteindelijk kan de loser weer zijn kicks aantrekken om matchwinnaar te worden.

Ronnie Hansen heeft veel meer te bieden. De verhalen spelen zich af in decors die ontleend zijn aan de werkelijkheid. Tekenaar Raymond Reding documenteert zich tot in het detail. Hij reist de wereld af, bezoekt de grote stadions en spreekt met bekende voetballers en invloedrijke bestuurders. In de verhalen neemt de jeugdopleiding een centrale plaats in en komen ook de minder aantrekkelijke kanten van een loopbaan als voetballer ter sprake. Als prof kan het na een blessure snel afgelopen zijn. Ronnie Hansen bevat veel voetbalscènes en steekt qua tekst én beeld met kop en schouders uit boven de andere strips uit de Engelse voetbalfabriek.

Kick Wilstra

Henk Sprenger is de vader van alle Nederlandse voetbalstrips. In 1952 creëert deze reclametekenaar, die eerder al een populaire pilotenstrip maakte, de voetbalstrip: Kick Wilstra. De naam van deze wonder-midvoor is een combinatie van Kick Smit, Faas Wilkes en Abe Lenstra, de vedetten van de jaren vijftig. In die tijd voetballen jongens op straat, een pleintje of veldje en lezen ze graag stripverhalen. Veel meer vormen van vermaak zijn er nog niet. De voetbalstrip van Sprenger wordt razend populair, jongens kunnen zich gemakkelijk met Kick identificeren. De strip start in Rotterdam in de gratis Ketelbinkie Krant, en in Amsterdam in Rob's vrienden. Al snel worden de avonturen als boekjes uitgegeven en in 1958 duikt de voetbalstrip op in Het Parool. Sprengers' realistische voetbalstrip geeft een aardige kijk in de Hollandse binnenkeuken. Opvoedkundig is de boodschap verantwoord: eerst huiswerk dan voetballen.

Kick is een begenadigd voetballer, vlijtig leerling en later ingenieur en echtgenoot. In de Tweede Wereldoorlog vertrekt hij met een aantal vrienden naar Engeland. Kick krijgt de kans als amateur tussen de profs te voetballen. En hij wint zelfs de FA cup op het heilige gras van Wembley. Na de oorlog keert hij terug naar Nederland. Maar het amateurvoetbal loopt op zijn laatste benen. Net als Faas Wilkes vertrekt ook Kick Wilstra naar een profclub in Italië. Er verschijnen 18 verhalen, de serie eindigt in 1975, met de geboorte van Kicks derde kind, een dochter. Op de Europese velden hebben Feyenoord en Ajax dan al furore gemaakt.

Roel Dijkstra is een oorspronkelijk Nederlandse voetbalstrip, die na een tiental avonturen aan een Engelse tekenaar werd overgedaan. De reeks houdt het midden tussen een voetbal- en een avonturenstrip. Dijkstra bereist de wereld en beleeft talrijke spannende avonturen. Op en buiten het veld stuit hij op snode en geduchte tegenstanders. De verhalen zijn goed opgebouwd en hebben een duidelijke plot. De strip met Roel Dijkstra start in 1975 in het eerste nummer van stripweekblad Eppo. Het verhaal wordt onderbroken door pagina's waarop Willem van Hanegem commentaar geeft op de wedstrijdsituaties. Later neemt stripheld Roel zijn rol over. Van hem kunnen lezers de kneepjes van het vak leren, bijvoorbeeld hoe je de bal afschermt. Roel vertelt waarom dat belangrijk is en in een viertal plaatjes laat hij zien hoe je dat in de praktijk kunt doen.

Dijkstra voetbalt overigens in een Neder-land waar Surinamers en Afrikanen een bijrolletje vervullen. Een Gullitkloon gaat als Boy door het leven. In de verhalen van Dijkstra zijn Italianen mafkezen, Fransen knoflookvreters, Afrikanen dictatoriaal wreed of zielig en Brazilianen zwakkelingen, al kunnen ze wel goed voetballen. Dergelijke stereotiepen ontbreken in de van oorsprong Engelse voetbalstrips. Daar kan een Argentijn eigengereid zijn, maar is dat geen karaktertrek van een volk. Als supporters provoceren of de spelers sarren roepen ze minachtend: ‘Ga terug

[p. 22]

naar de wei stomme koe.’ Wilstra was een product van de jaren vijftig, maar Dijkstra is veel provincialer. Wanneer het Nederlands elftal van Wilstra een belangrijk resultaat boekt, omhelzen de spelers ‘elkaar op zijn Frans’.

Instructie

Er verschenen al eerder instructieve voetbalstrips, met Johan Cruijff of Piet Keizer als instructeur. De jonge voetballer die droomde van een carrière als prof kreeg een kans de finesses van het spel te leren van de meesters zelf. Leer voetbal met Cruyff is gebaseerd op heldenverering. Het hoofd van de voetballer duikt sprekend op boven de spelscènes die hij in tekstwolkjes van commentaar voorziet. De tekst is bovendien echt Cruijffiaans: ‘Een eerste geslaagde passeerbeweging geeft een aanvaller zelfvertrouwen. Dat hoor je vaak zeggen. Ik zeg: Elk duel is weer een nieuw duel, juist als de eerste confrontatie mislukt.’ Henk Sprenger gebruikt voor de instructiestrip Leer 't van Piet Keizer alleen een foto van de geniale Ajax-linksbuiten in de kop van de strip. Zijn strip is veel afstandelijker, bovendien was Keizer al in zijn nadagen als voetballer. Instructie is een serieus onderwerp, voor humor is in dit genre geen plaats. Des te verrassender is dat de KNVB Dik Bruynesteyn allerlei grappige situaties laat tekenen in Spelenderwijs, een instructief spelregelboekje.

Ton Swelheim van Nuon stak tientallen miljoenen in Vitesse om de naam van het energiebedrijf bekend te maken. Dat lijkt modern, maar is het niet. Al in de jaren zeventig sponsort Simon S. Smakeloos een voetbalclub, om zijn firma in tuinkabouters te promoten. Door Trainen Triomferen heet voortaan De Taaie Tijgers en begint onder nieuwe coach meneer Michappels aan een tweede leven. Ster van de Taaie Tijgers is een wat boerse, bonkige Hollandse jongen. Appie Happie is een creatie van tekenaar Dick Bruynesteyn die het voetbalwereldje door en door kent. De strip biedt een karikaturale blik op de voetbalwereld en vooral op de commercialisering van die sport. Bobo's en sponsors worden voortdurend in hun hemd gezet. Zo wordt tuinkabouterfabrikant Smakeloos tot sponsoring overgehaald door hem optredens in populaire tv-programma's als De Knuist en Mies Timpman in het vooruitzicht te stellen. Door dit soort verwijzingen naar de realiteit (De Vuist van Willem Duys en Mies Bouwman, de echtgenote van Leen Timp) kunnen lezers die niets met voetbal hebben meegenieten. De voetballers zelf zijn ook karikaturen. Om de tegenstander schrik aan te jagen zijn ze gehuld in tijgerpakjes en Appie Happie is een snacker die zweert bij bananen. Voor voetballiefhebbers bevat de strip nog meer verwijzingen. Verdedigers dragen namen als De Knoest of De Schaver en Casanova en Pietje Pele zijn de buitenlanders in het team. Meneer Michappels verenigt in zijn naam de kwaliteiten var de toptrainers Rinus Michels en Ernst Happel en spreekt ook Nederlands zoals de succesvolle Oostenrijkse trainer dat deed. En linksbuiten Henri Buitenzorg ontleent zijn naam aan een in die dagen succesvol renpaard, maar is ook de draver van Oranje, René van de Kerkhof. Appie Happie is een geslaagd voorbeeld van de humoristische voetbalstrip.

Feesttoeters

De Macaroni's wordt met hetzelfde doel opgezet. De eerste verhalen verschijnen begin jaren zeventig in stripweekblad Pep en zijn wel aardig. Het verhaal draait om een Italiaanse maffiabaas Guillermo Macaroni, die alle onoorbare middelen inzet om de voetbalclub uit zijn Siciliaanse geboortedorp naar de top te krijgen. Al snel wordt de serie helaas onleesbaar. Wanneer raketten de doelpalen doormidden schieten, is de humor ver te zoeken.

Toon van Driel bewijst dat absurde humor wel degelijk past bij een voetbalstrip. FC Knudde is de enige Nederlandse voetbalstrip die tot in Japan met rode oortjes wordt gelezen. Van Driel slaagt erin van de geboren underdogs Jaap en Dirk, met hun eeuwige variant op het tikkie terug, stripfiguren te maken die je koestert. De klungelende spelers van de FC Knudde lijken voor het ongeluk geboren stumpers. De spelers van de FC zijn van goede wil, maar nemen de aanwijzingen van hun trainer vaak te letterlijk en dat leidt tot hilarische taferelen. De voorzitter weet gelukkig altijd wel de hand te leggen op ‘een sponsor die een groter gebied wil afzetten’. Met zo'n bekwaam bestuurder aan de top kan niemand het sponsor Heike Fopma, fabrikant in feestartikelen, kwalijk nemen dat hij zijn jongens helpt, door de tegenstander te bestoken met lachgas of door de scheidsrechter om te kopen met dozen feesttoeters.

Gerrit de Jager maakte als striptekenaar naam met De familie Doorzon. In die strip zitten regelmatig verwijzingen naar voetbal. Zo laat De Jager de dirigent in een concertzaal in gejuich uitbarsten als Van Basten scoort. Deze dirigent luistert namelijk, net als John Doorzon, die tegen zijn wil in de zaal zit, namelijk via een oortelefoontje naar een wedstrijdverslag. De Jager speelt altijd in op de actualiteit, maar heeft ook iets met voetbal. In Hard Gras, een voetbaltijdschrift voor lezers, tekent hij vanaf het eerste nummer ‘een ongewone voetbalstrip’. Sinds een aantal jaren is dat Overpeinzingen van een krijter. In deze tweepagina zwart-wits-trip filosofeert de terreinknecht bijvoorbeeld over de beweegredenen van Cruijff om geen bondscoach van Oranje te willen worden. Daarbij trekt hij dan schots en scheef lijnen over het veld. Symbolisch voor de vaak onnavolgbare gedachten van Cruijff.

Voetbalstrips liften mee met de opwaardering die voetbal in het algemeen beleeft. Halverwege de jaren tachtig worden de Kick Wilstra-boekjes opnieuw uitgegeven. En in 1999 wijdt stripwinkel Lambiek een expositie aan voetbalstrips en Kick Wilstra in het bijzonder. De strip van Henk Sprenger is vooral jeugdsentiment voor jonge opa's. Voetbalstrips zijn er nu voor alle soorten liefhebbers: lezers die voetbalplaatjes willen, lezers die op zoek zijn naar spannende avonturen, lezers die humor en absurde humor waarderen en zelfs lezers die willen lezen.

[p. 23]

Erik van der Hoeven