Passionate. Jaargang 6

[p. 50]

Ten slotte

In zijn Kellendonk-lezing van begin dit jaar pleitte schrijver Marcel Möring voor een duidelijke scheiding tussen literatuur en werkelijkheid. Möring signaleert een toegenomen neiging van de kant van lezers en critici om ‘het ware, het echte te zien in wat de schrijver als pure fictie presenteert’. Het gevolg is dat bij de beoordeling van boeken allerlei aspecten meegewogen worden die buiten het boek op zich staan: de persoon van de schrijver, zijn publiekelijk uitgesproken opvattingen, en maatschappelijke omstandigheden die al dan niet op gespannen voet staan met de fictieve gebeurtenissen in het boek. Het resultaat is, zoals Möring het verwoordt, een gewelddadige penetratie van de gesloten wereld van het boek. Een boek behoort naar zijn mening alleen beoordeeld te worden op strict literaire criteria als vorm, structuur en stijl - criteria die in zijn ogen niets met de werkelijkheid te maken hebben.

Hoewel nogal wat lezers en recensenten daar anders over denken, is de ‘realistische literatuur’ volgens Möring tegenwoordig in hoge mate overbodig. Waarom zou hij een fictief verslag lezen van de actuele werkelijkheid als deze hem al dagelijks via de media bereikt? ‘Ik wil geen roman die mij het verrotte leven van een incestslachtoffer in al zijn kale harde werkelijkheid beschrijft. Daarvoor wend ik mij graag tot de journalistiek.’ Möring verwacht van een roman vorm, melodie, vragen en geen antwoorden, onzekerheden in plaats van feiten.

Möring gaat er blijkbaar van uit dat journalistiek antwoorden geeft en literatuur vragen stelt. Daarbij is journalistiek het domein van de werkelijkheid, en literatuur die van de verbeelding. Hij vergeet dat juist de vermenging van literatuur en journalistiek geweldige resultaten heeft opgeleverd, al is het niet binnen ons eigen taalgebied - denk aan Hemingway, Capote, Mailer. Met zijn pleidooi voor een strikte scheiding tussen de twee lijkt Möring echter een tegenwicht te willen bieden tegen de kwade ontwikkeling die de lezers en recensenten in

[p. 51]

gang gezet hebben. Zij zijn het immers die met hun bedenkelijke voorkeuren het gesloten systeem van het boek opengebroken hebben en de werkelijkheid binnen hebben gelaten.

Merkwaardig aan Mörings betoog is dat hij voorbijgaat aan de verantwoordelijkheid van de auteurs zelf in de geschetste literaire ontwikkeling. Een auteur als Connie Palmen, die Möring in zijn betoog nota bene zegt te bewonderen, heeft er een missie van gemaakt de scheidslijn tussen werkelijkheid en literatuur op te heffen. Aan literaire aspecten als vorm en structuur, waar Möring juist voor pleit, heeft zij in haar werk een broertje dood. Haar jongste roman is een vormeloze opeenhoping van nauwelijks verhulde episodes uit haar persoonlijke leven. Waarbij ze zich bovendien van uitgekiende marketingstrategieën bedient en zich als een glamour-persoonlijkheid in de media profileert: precies datgene wat Möring zegt te verafschuwen. Dat het publiek er in groten getale in trapt, betekent niet dat het publiek aansprakelijk gesteld kan worden voor een fenomeen als Palmen.

Vreemd is ook Mörings aanname dat het binnenhalen van de actuele werkelijkheid onvermijdelijk schade toebrengt aan het literaire gehalte van een literair werk. In het geval van Palmen gaat het niet mis omdat zij haar persoonlijke leven binnenhaalt, maar omdat zij beroerd schrijft. Möring gaat er wel erg gemakkelijk van uit dat de onmiddellijke werkelijkheid plat en vormeloos is. Het is aan de schrijver om aan de werkelijkheid met literaire middelen verdieping en inzicht te geven; niet door zich erboven te verheffen, maar door er midden in te staan en de realiteit te verhevigen. Wat mij betreft kan de werkelijkheid in een roman niet alledaags genoeg zijn. Mörings eigen werk zou er, gekunsteld als het vaak is, beter van worden. Bovendien, wie de werkelijkheid wil buitensluiten, maakt zich in feite schuldig aan het euvel dat hij bestrijdt: het aanleggen van criteria die niets met literaire kwaliteit van doen hebben.

Erik Brus