Passionate. Jaargang 6

[p. 52]

Poëzie en rap

[p. 53]

Sinds het prille begin heeft rapmuziek in het algemeen en hebben rappers in het bijzonder te kampen gehad met onbegrip. Tegelijkertijd zijn er vele stemmen opgekomen die zowel de muziek als de artiesten verdedigen, en vaststellen dat de muziek een vorm van communicatie is waarvan de teksten niet alleen uit het leven gegrepen zijn, maar ook nog van een literaire, poëtische kwaliteit getuigen. Dit laatste krijgt de laatste jaren gestaag meer weerklank. Zijn rappers hedendaagse dichters die door middel van muziek hun boodschap kracht bijzetten en zo een groter publiek bereiken, of is dit slechts de mythe rondom een ondoorgrondelijke muziekstijl?

Het ontstaan van rap

In de jaren zeventig bracht de zwarte en Latino-jeugd op de straten en in de parken van New York al rappend en scratchend de tijd door. De DJ's bespeelden bestaande lp's en creëerden zo nieuwe ritmes en beats terwijl de MC (Master of Ceremony, de rapper) op de toon van de muziek rijmde. In 1979 brak de Sugar Hill Gang door met de eerste grote raphit, ‘Rapper's Delight’. Dit succes gaf vrij baan aan nieuwe artiesten die een kans kregen hun raps op plaat vast te leggen. In 1982 scoorde Grandmaster Flash een wereldhit met het klassieke ‘The Message’. Op bijzonder beeldende wijze illustreerde de tekst de frustratie en het onleefbare klimaat in de vervallen buurten van New York.

Na ‘The Message’ gingen meer rappers zich toeleggen op serieuze teksten, en werd rap een venster op het andere Amerika. Geen rozengeur en maneschijn, maar de stank van verval en politielichten bleken de Amerikaanse Droom uit te maken voor de zwarten en andere minderheden in De Nieuwe Wereld. Pijn, angst, woede en uitzichtloosheid werden verwerkt in teksten die het blanke establishment angst aanjaagden, en die de veelal zwarte luisteraars een gevoel van eigenwaarde gaven en hen meer inzicht verschaften in het leven zoals dat zich afspeelde in de rest van het land, buiten de eigen stad. Niet voor niets noemde Chuck D, voorman van de legendarische rapgroep Public Enemy, rap het zwarte CNN.

Het uiten van gevoelens in rapmuziek is hetgeen de muziek verbindt met de vroegere zwarte muziekstijlen, en wat menigeen heeft doen inzien dat er meer schuilt achter de harde teksten en vrijmoedige artiesten. De invloed van zwarte muziekstijlen als jazz, blues, reggae en zelfs de slavenliedjes is terug te vinden in de hedendaagse rap. Optredens van mensen als Pigmeat Markham en Slim Galliard in de eerste helft van de eeuw kunnen zonder meer als rap avant-la-lettre beschouwd worden. In de jaren 60 kwamen de Last Poets op; ex-gedetineerden die rijm met jazz combineerden en later van directe invloed waren op de rappers. Een belangrijke inspiratiebron was ook Mohammed Ali, die al rijmend de pers te woord stond en zich zo ook intellectueel wist te onderscheiden van zijn tegenstanders.

Rap als poëzie

Het metrum van de rapliedjes is een veel bestudeerd onderwerp en men is het er in het algemeen over eens dat de rap in die zin een nieuwe dimensie heeft gegeven aan de poëzie. Rappers voegen woorden samen of korten deze in om tot het gewenste rijmeffect te komen. Het samenvoegen of inkor-

[p. 54]

ten van woorden dient voor het synchroon verlopen met de beat. Het verschil in metrum van poëzie en rapteksten kan vergeleken worden met het verschil tussen rap en zang. De zangtekst gaat vloeiend in elkaar over en maakt gebruik van verschillende toonhoogten, bij rap is dit anders. Ice-T beschreef het verschil tussen rap en zang, als het verschil tussen een viool en een drum.

Wanneer het aankomt op de inhoud en dus de kwaliteit van de teksten, verschillen de meningen aanzienlijk. Sommigen zien in rappers hedendaagse dichters, anderen zeggen dat rapteksten te simpel en onzinnig zijn en dus niet met de echte dichtkunst vergeleken mogen worden.

Eenvoud is echter geen criterium waaraan afgemeten mag worden of een ‘rijm’ voor poëzie kan doorgaan. De mooiste, klassieke gedichten van meesters als A.E. Housman en Thomas Hardy imponeren en onderscheiden zich juist door hun eenvoud. Rapteksten bestempelen als onzinnig is ook discutabel; het is de lezer die dat bepaalt. Ieder schrijven is persoonlijk en in de ogen van de schrijver van belang. Een lezer zal het interessant vinden wanneer de schrijver hem met de woordkeuze weet te fascineren.

In dit laatste zijn rappers geslaagd. Zij hebben een miljoenenpubliek weten te bereiken met teksten die - hoewel ze op het eerste gehoor moeilijk toegankelijk zijn, en gaan over een wereld waar de gemiddelde luisteraar geen weet van heeft - toch de aandacht trekken en vasthouden. Uiteraard speelt de muziek daarbij een essentiële rol, maar het verdient aandacht dat de meest gerespecteerde rappers in de eerste plaats vermaard zijn om hun ingenieuze en betekenisvolle teksten. Goede muziek is aardig, maar in de combinatie van de twee - goede muziek en dito teksten - ligt de kracht en kwaliteit van rap.

Het is daarbij van belang te weten dat rap is begonnen als een competitie op het podium. De rappers probeerden elkaar al rijmend af te troeven om het grootste applaus te ontvangen. Dit leidde tot een kwalitatieve ontwikkeling en verbetering van de teksten. Het competitieaspect van rap heeft zich gehandhaafd in die zin dat de rappers zich zijn blijven concentreren op het schrijven van goede of in ieder geval originele teksten; of deze nu maatschappijkritisch zijn of het publiek simpelweg vermaken en tot dansen aanzetten.

De mening van enkele insiders

Blijft de vraag of rap inderdaad als een serieuze vorm van dichten beschouwd kan worden. Emerald Beryl, organisator van het jaarlijkse rap- en poëziefestival Double Talk, en Performania (beide te Paradiso, Amsterdam) lijkt daar heilig van overtuigd. Hij weet tijdens die gelegenheden dichters en rappers bijeen te brengen en laat zo een gemêleerd publiek ontdekken dat beide kunstvormen inderdaad heel dicht tot elkaar kunnen staan. Rappers zelf zijn er onderling over verdeeld, zo zien DMC (van Run-DMC), Rha Goddess en Snoop Dogg rappers wel degelijk als dichters.

Dichter bij huis ziet Extince, een Nederlandstalige rapper die al enkele grote hits scoorde, wel een relatie tussen de twee vormen. Toch beschouwt hij zichzelf niet als dichter. Daarvoor is volgens hem het verschil te groot; rap steunt veel op muziek, terwijl poëzie dit niet doet. Dit argument is zeker valide, maar het neemt niet weg dat vele rapteksten zonder muziek niets aan kracht en kwaliteit inboeten, integendeel zelfs. ‘Language of violence’

[p. 55]

van de Disposable Heroes of HipHoprisy is een van de prachtigste rapteksten. Het lied is geschreven door Michael Franti, nu van Spearhead, en doet zowel inhoudelijk als metrisch niet onder voor welk ‘regulier’ gedicht dan ook. Het lied verhaalt over een jongetje dat door gewelddadige leeftijdgenoten wordt doodgemept, waarna één van hen als volwassene wordt berecht en in de gevangenis dezelfde behandeling krijgt waarmee hij eerder zijn slachtoffer terroriseerde. Ice-T's ‘The night the shit hit the fan’ is zonder muziek zelfs aanzienlijk indrukwekkender, en is als ode aan de vrouw, in een jaren negentig context, zo mooi als Hardy's ‘On the departure platform’; beide vieren namelijk de onvergetelijke indruk die een vrouw heeft gemaakt. En ook Extince's ‘Moeder de vrouw’ komt in gelezen vorm anders over dan wanneer hij het rapt. In geschreven vorm is het een lieve hommage aan de vrouwen (moeder, schoonmoeder en vroegere geliefde) in zijn leven; de tekst heeft de muziek geenszins nodig om het publiek te raken.

Def P van de Osdorp Posse vindt de verhouding tussen poëzie en rap vrij ambigu:

‘Ik vind de relatie vaag, omdat het toch twee hele verschillende dingen zijn. Maar ik kan wel snappen waarom ze het tot elkaar willen brengen, want de poëzie is natuurlijk een beetje duf, ouwe mannenwereldje, met allemaal stoffige kerels met grijze pakken; poëzie spreekt die jongeren helemaal niet meer aan. Ik denk dat al die ouwe mannen vrezen dat als het zo doorgaat poëzie uitsterft, terwijl de rap zo levendig is als de pest. Alleen wordt de rap door heel veel van diezelfde oude mannen niet serieus genomen, omdat ze het toch zien als platvloerse straattaal. Ik denk dat degenen die rap en poëzie samenbrengen, willen bereiken dat de rap iets serieuzer genomen wordt, omdat het met poëzie geassocieerd wordt. Tegelijkertijd wordt de poëzie weer wat flitser en wat hipper gevonden door de jeugd, omdat ze dat weer met rap associëren. Het werkt dus naar twee kanten toe positief. Ik heb zo'n idee dat dat de achterliggende gedachte is.’

Def P onderschat met bovenstaande echter zijn eigen potentiële kwaliteiten als ‘serieuze’ dichter. Hoewel zijn teksten bij de eerste kennismaking als simpel en nietszeggend bestempeld kunnen worden, zal het geoefende oor daar toch door heen weten te prikken en kennis nemen van weldoordachte teksten waarbij veel aandacht is gegeven aan de continuïteit, opbouw en inhoud van het lied. ‘Moordenaars’, bijvoorbeeld, klinkt aanvankelijk als één grote scheldpartij, maar ondertussen ontvouwen zich voor het oog alle gebeurtenissen die de twee hoofdpersonen meemaken terwijl ze dood en verderf zaaien. Het lied is inderdaad zeer extreem en de taal zou platvloers genoemd kunnen worden, maar tegelijkertijd weerspiegelt het lied het taalgebruik van de straat en heeft het ook een komisch effect. De inhoud van het lied is zo radicaal dat het haast een karikatuur wordt en deze stijl wordt gedurende het hele lied vastgehouden en verder uitgewerkt. Het is juist Def P's vastberadenheid die zo'n bewondering oproept. Achter het schelden gaat een verhaal schuil over twee jongens die helemaal doorslaan en er nog van genieten ook.

De ontvangst van rap en poëzie bij het publiek

Hoewel Def P's standpunt aangaande de traditionele poëzie begrijpelijk is,

[p. 56]

moet er toch een kanttekening geplaatst worden. De ‘traditionele’ poëzie is verre van sterfelijk; deze heeft slechts een ander publiek dat wellicht niet zo snel naar een hiphop-optreden zal gaan. De associatie tussen poëzie en rap dient er inderdaad toe rap wat toegankelijker te maken en serieuzer te benaderen. Het slaan van een brug tussen de beide stromingen kan er toe leiden dat beider publiek open komt te staan voor de andere dichtstijl; jongeren voor de poëzie en ouderen voor de rap.

Het ‘ordinaire’ taalgebruik waarnaar Def P refereert in bovenstaand citaat, mag overigens niet als criterium gelden bij de vaststelling of rap nu wel of geen poëzie is. Het is de betekenis van een woord die maakt dat iemand een woord afkeurt, niet het woord zelf. Wanneer een woord zo wordt gebruikt dat het een positieve connotatie krijgt, zal de ontvangst ervan ook wijzigen. Zo hebben woorden als ‘shit’ en ‘fuck’ zowel negatieve als positieve connotaties. Dergelijke woorden zijn een geaccepteerd onderdeel van slang (straattaal) en worden gebruikt om allerlei zaken en gevoelens te verwoorden. Wanneer een buitenstaander het woord fuck hoort kan deze dit aanstootgevend vinden, terwijl de rapper er iets positiefs mee bedoelt. Frequent gebruik van woorden helpt ook in het proces van acceptatie. Verder is het van belang de teksten in een bredere, sociale context te plaatsen om te begrijpen wat er precies mee bedoeld wordt.

[p. 57]

De eenvoud, het taalgebruik, en het gebruik van muziek mogen derhalve niet gebruikt worden om aan te tonen dat rap geen echte poëzie is; wat overblijft zijn de eigenlijke teksten, en deze spreken voor zich. Er zijn hele goede rapteksten en hele foute, maar dit geldt ook voor de gevestigde dichtkunst. Literatuur valt niet onder één noemer te vangen. Vaststellen of iets literair is, is bijzonder persoonlijk, daar een ieder andere criteria gebruikt. De reden waarom rap met dit stigma te maken heeft, heeft te maken met het uiterlijk vertoon van rap. Mensen zien - voornamelijk - zwarte mannen (voor sommigen is dit al aanstootgevend genoeg) die een beetje hard staan te schreeuwen in de camera. Voeg daaraan toe de veelal negatieve media-projectie en het resultaat is dat mensen rap verwerpen als zijnde een simpele, agressieve muziekvorm. Niets is minder waar; als stroming binnen de poëzie heeft rap de literatuur bijzonder verrijkt met nieuwe metaforen, apart taalgebruik en een verfrissende kijk op de wereld.

De ontwikkeling van rap

Ondanks het negatieve imago heeft de muziek zich weten te ontwikkelen en maakt ze thans een belangrijk deel uit van vele vormen van popmuziek. Gevestigde, maar vastgeroeste artiesten schakelen rappers in om hun werk en imago wat nieuw leven in te blazen. De roem, en vooral het geld, heeft de rapmuziek zelf ook niet ongemoeid gelaten. Terwijl in de eerste jaren de artiesten uit overtuiging rapten, rapt een groot aantal van de nieuwe lichting rappers met dollartekens in de ogen. De overtuiging en de liefde voor de kunst hebben, zoals dat zo vaak gaat, plaats gemaakt voor geld. Dit heeft zijn neerslag op de kwaliteit en originaliteit van het uiteindelijke resultaat; deze is - uitzonderingen daar gelaten - minimaal. Echter, net zoals de vroegere rapteksten de werkelijkheid weerspiegelden, geven ook deze teksten de tijdgeest weer. Mensen hebben in rap een manier gevonden om de armoede te ontvluchten; sommigen kunnen hiermee goed overweg, anderen verliezen zichzelf en dit is terug te vinden in hun muziek.

In Europa is de rap nog altijd in volle ontwikkeling en rappen artiesten uit liefde voor de muziek en niet zozeer gedreven door de commercie. Amerika is het ‘thuis’ van de rap, maar de Europese rappers worden van steeds groter belang voor het genre. Ook de Europese rapteksten weerspiegelen het leven zoals dat beleefd wordt door de artiesten, en hun stijl en taalgebruik voegen een nieuwe dimensie toe aan zowel de muziek als de poëzie.

Zoals teksten uit vroegere tijden ons thans inzicht geven in de wereld zoals die toentertijd was, zo zullen rapteksten in de toekomst een schat van waarde blijken voor hen die het einde van de twintigste eeuw willen begrijpen. Meer dan welke andere muziekvorm ook schetst rap een accuraat beeld van het leven zoals het in werkelijkheid is. Geen opsmuk, geen eufemismen, maar expliciete teksten die de realiteit zowel in al haar lelijkheid als schoonheid weerspiegelen.

Hassnae Bouazza