Passionate. Jaargang 5

[p. 28]

jamie mckendrick

poetry international '98

[p. 29]

Tijdens Poetry International '98 trad een groot aantal jonge en onbekende dichters op. Van twee van hen, de Braziliaanse Cláudia Ahimsa en de Noorse Gro Dahle, vindt u in deze Passionate een aantal gedichten in vertaling. Het werk van twee andere dichters die voor het eerst op Poetry te gast waren, de Braziliaan Nelson Ascher en de Engelsman Jamie McKendrick, wordt belicht in twee korte bijdragen van Peter Swanborn. Het artikel over Nelson Ascher vindt U op pagina 44.

Jamie McKendrick is een in 1955 geboren dichter die vorig jaar zijn derde bundel heeft uitgebracht, The Marble Fly. Voor deze indrukwekkende verzameling kreeg McKendrick de Forward Prize, een van de belangrijkste poëzieprijzen in Engeland.

De thematiek van The Marble Fly wijkt niet veel af van die van andere, actuele Engelse poëzie. Het historisch bewustzijn van de dichter speelt een grote rols, en zowel de klassieke mythologie als op feiten gebaseerde verhalen uit de geschiedenis van de wetenschap vormen een belangrijk motief. Verder wordt er veel gereisd, met name door Italië (waar McKendrick heeft gewoond) en regelmatig wandelt de ik-figuur door landschappen die, zo niet per regel dan toch per strofe, volledig van karakter veranderen. De gedichten zijn kleurrijk, esthetisch, muzikaal en in de goede zin des woords anekdotisch. McKendrick vertoont hierin bij voorbeeld verwantschap met de eveneens uit Engeland afkomstige Lavinia Greenlaw die vorig jaar op Poetry International te gast was.

De aantrekkingskracht van een dichter ligt echter nooit zozeer in zijn overeenkomsten met tijdgenoten, alswel in de mate waarop hij zich van hen weet te onderscheiden. Voor McKendrick geldt dat hij zich ontwikkeld heeft tot een meester in het spel met het perspectief. In veel van zijn gedichten denkt de ik-figuur iets te ondernemen, maar in de loop van het verhaal neemt dit ‘iets’ de controle over. Ongevraagd verheft het zichzelf tot onderwerp en reduceert vervolgens de hoofdpersoon tot een (al of niet) meewerkend voorwerp.

Zo maakt in het wrange en geestige gedicht ‘Ultima Thule’ een familie in een rubberboot een uitje to the final island. Althans, men probeert het eiland te bereiken regardless of the waves chilled from world's end. De golven hebben echter andere plannen en ook de vader van het gezelschap blijkt niet ervaren genoeg in de nobele kunst van het roeien. In de laatste strofe zijn de rollen dan ook omgekeerd: the island rowed itself away from us/ towering at the edge of time forever.

In een gedicht met als titel ‘Flying Colours’ gebeurt iets soortgelijks. De hoofdpersoon wil samen met een klein Spaans jongetje een ‘kite’, d.w.z. een vlieger oplaten though neither of us has a notion how/ it's meant to work. Binnen de kortste keren neemt de vlieger het touw in handen, happily going nowhere. Het gevolg is dat de man en de jongen niet langer richting of snelheid kunnen bepalen: he and I are nothing but the place the kite/ has chosen us to anchor on.

Niet alleen de overgave aan onverwachte krachten is een in veel gedichten terugkerend thema, ook een fascinatie voor transportmiddelen en voor iedere vorm van reizen is kenmerkend voor McKendricks poëzie. Titels als ‘Vehicle’, ‘Flight’ en ‘Banana Boat’ zeggen genoeg. Eén gedicht, ‘Boneshaker’, is zelfs geheel gewijd aan de diefstal van een fiets.

In zekere zin verbeeldt elk van de 40 gedichten in The Marble Fly een reis. Een reis waarbij niet zozeer het reisdoel van belang is, maar des te

[p. 30]

meer het reizen zelf. Het eindpunt is vaak onduidelijk of onvindbaar en misschien is er zelfs in het geheel geen sprake van een eindpunt. Als het bestaat is het in ieder geval anders dan verwacht.

Een goed voorbeeld hiervan is het gedicht ‘Matador’, een hedendaagse versie van de mythe van Theseus, de Griekse held die in het hart van het labyrinth op Kreta de Minotaurus versloeg en vervolgens alleen de weg terug kon vinden dankzij de draad van Ariadne, the brute's half-sister, the mistress who'd/ masterminded his escape. For reward/ he took her off to Naxos, and there he dumped her.

In het tweede deel van het gedicht bevindt Theseus zich op zee en ziet hij, wanneer zijn schip de kust nadert, een figuur aan de kliffen hangen. Volgens de mythe zou Theseus in zijn latere leven door toedoen van Hades, god van de onderwereld, aan een rots vastgroeien, maar het gedicht vermeldt dit niet. Er staat alleen dat Theseus iemand aan de rotsen ziet hangen en: Only then did the thought come home/ that the death of the monster in the maze/ was never the real object of his voyage.

Wat het doel wel is blijft onduidelijk maar zeker is dat de reis voortgezet dient te worden. Misschien moet Theseus zijn carrière als held voortzetten, misschien moet hij zijn eigen dood onder ogen zien, misschien hoeft hij alleen maar weg te lopen uit het verhaal.

McKendricks fascinaties voor enerzijds het omkeren van het perspectief en anderzijds het voortdurend onderweg zijn, lijken in zijn voorkeur voor mythologie samen te komen. Mythen stijgen boven het tijdelijke en het incidentele uit, ze zijn onpersoonlijk maar laten wel zien welke krachten in mensen werkzaam zijn. Net zoals het happily going nowhere in ‘Flying Colours’ is voor een mythe het doel minder belangrijk dan het onderweg zijn en heeft het verhaal meer betekenis dan de psychologische ontwikkeling van een bepaald personage.

McKendricks spel met het perspectief beperkt zich niet tot het verwisselen van object en subject. Een soortgelijk vervreemdend effect weet hij ook te bereiken door aan het eind van een gedicht terug te keren naar het begin. De slotregel laat hij aansluiten bij de beginregel, soms zijn ze zelfs bijna gelijk. Zo begint het gedicht ‘The One-Star’ met een taxi die wegrijdt en eindigt met een taxi die klaarstaat. De dagdroom die in de tussenliggende strofen wordt beschreven, is in wezen een reis terug in de tijd.

Als de tijd omgekeerd kan worden, is herhaling van de tijd ook mogelijk. De incidentele gebeurtenis wordt op deze manier een symbool, het gedicht als geheel een metafoor. Op zo'n moment dient zich de paradox aan die stelt dat herhaling weliswaar mogelijk (om niet te zeggen onvermijdelijk) is, maar dat uiteindelijk niets hetzelfde blijft. Bij terugkeer wordt het beginpunt anders ervaren en wat bekend werd geacht, blijkt dit toch niet te zijn.

Een van de meest grappige gedichten in The Marble Fly is ‘Six Characters in Search of Something’. In dit gedicht blijft niet alleen onduidelijk wat het ‘something’ is waar de zes karakters naar op zoek zijn, ook de betekenis van het gedicht houdt het midden tussen nonsens en tragedie. Kort samengevat gebeurt er het volgende: een vriend van de dichter ontmoet de zoon van een man die door een op IJsland verdwaalde ijsbeer is opgegeten. Deze zoon vertelt dat zijn vader op de vlucht sloeg toen hij de ijsbeer zag. Onderweg kwam hij echter een andere man tegen die recht op de beer afliep. Aan deze man gaf hij zijn wandelstok ter verdediging, niet wetende dat de ijsbeer zijn route had veranderd and reap-

[p. 31]

peared on the path ahead/ of the man who now was unprotected. De tragische afloop van het verhaal is reeds aan het begin van het gedicht verteld en in dit geval keert de dichter niet terug:

There may be a moral in this story
for the man, his son, the man he met,
for my friend, for me, or even for the bear,
but if there is it's better left unsaid.

Jamie McKendrick, The Sirocco Room, 1991 The Kiosk on the Brink, 1993 The Marble Fly, 1997

Peter Swanborn