Parmentier. Jaargang 7

[p. 1]

[Nummer 1]

Hans Vandevoorde
Dé marges

Kopwit

Sinds ik bij een uitgeverij werk, merk ik nog beter dan vroeger waar de poëzie zich bevindt: in de marge. Daar waar men niet mag schrijven, wordt ze geschreven.

De poëzie heeft geen plaats, tenzij aan de binnenzijde van de buitenkant.

Bonnefoy en Vennberg hebben al goede vertalers gevonden, maar nog geen uitgever. Uitgave te betalen met het geld van alle geflopte overijld vertaalde prozadebuten.

De vierdubbele marge van wat eens avant-garde was: marge van de poëzie, die al marginaal is binnen de literatuur, die al in de marge staat van de kunst, die al aan de rand staat van de cultuur, die zich in het maatschappelijke leven aan de zijlijn ophoudt.

Zijwit

Marc Kregting vindt in De Gezel (1994) aansluiting bij een avant-garde die men verloren waande: niet alleen door de afbraak van syntactische regels of de semantische verglijdingen, maar vooral door zijn streven naar het onpersoonlijke gedicht. De dichter trekt zich uit het gedicht terug niet omdat hij zoals Van Ostaijen streeft naar de ontlediging van het dichterlijke ik als voorwaarde voor het (mystieke) visioen, maar omdat hij alle woorden gelijk wil behandelen in de hoop dat ze op die manier zo dicht mogelijk bij de objecten geraken.

De dichter zoekt niet het onpersoonlijke van een nieuwsbericht, maar van de jazzband die zich bij zijn improvisatie door het muzikale materiaal laat leiden.

Dit is geen aantrekkelijke poëzie, maar poëzie die bewust afstoot. Er staan nauwelijks ‘mooie regels’ in de bundel, zowat eentje per cyclus. En toch is dit heel verzorgde, uitgekiende poëzie: elk woord zoekt het gezelschap van andere woorden omwille van een taalmuziek, een ritme. Deze combinaties vragen vaak om een ‘verkeerde’ lezing: dan wordt de gezel een gesel.

[p. 2]

Het is materiepoëzie, maar andere dan welke de dichters van Change ooit bedreven en die nog door Jan H. Mysjkin wordt gepraktizeerd. Aan Mysjkins Verlangen, Eksplozie (1994) ligt de ondertussen bekende gelijkstelling van lichaam en taal ten grondslag. De taal is een lichaam dat door ‘het verlangen tot barsten’ wordt gebracht, wordt uiteengereten. Het lichaam wordt een veld voor inscripties, ‘gegrifte sporen’, littekens. Als reactie op deze erotiek van de versplintering wordt gezocht naar samenhang via de herinnering. Maar het lichaam kan niet meer samengeraapt worden. Dit vindt zijn equivalent in de groeiende (typografische) fragmentering van de verzen. De woorden worden uiteengerukt als lichaamsdelen.

Daarentegen verbreekt Kregting de taal niet typografisch. Ze wordt ook nauwelijks expliciet gethematiseerd. De dichter beschrijft en vervormt kleine anekdotische tafereeltjes, een picknick bij voorbeeld, die men kan reconstrueren door woorden uit hetzelfde veld te volgen.

Kregting keert terug naar de avant-garde, maar via vandaag. Hij kent de parlandopoëzie en heeft zijn Faverey en Kouwenaar gelezen. Maar bij hem leeft toch nog het lustig verlangen om opnieuw te beginnen. Aan het begin staat de afbraak en aan het einde de woordpartituur.

Alleen schuilt er in dit soort van poëzie, waar de taal uit elkaar is gehaald en weer in elkaar is gezet, soms teveel vertrouwen in het woord. Dan wordt de samenhang willekeurig: ‘Licht beschroomd zette de raadpensionaris / hem aan aren, want ondervoed gebiedt / van een geronnen arsenaal het allengs laakbare’.

Materiepoëzie is vaak nogal ideeënloze poëzie en gelooft vooral in de klank en betekenis van woorden. Maar er is nog een andere soort van poëzie waar een denkende activiteit huwt met muzikaliteit (Juarroz). Dit denken kan nooit zonder individuele moraal zijn, omdat het de mens voor de verantwoordelijkheid stelt te midden van het sprakeloos makende maatschappelijke onrecht zijn plaats te bepalen, in het leven van alledag. Het gedicht als vorm van individuele ethiek.

Rugwit

De zelfgekozen autonomisering van de kunst heeft geleid tot haar ongewilde marginalisering. Aangezien de kunst nooit meer in dienst van een ideologie of een moraal kan staan, is deze marginalisering definitief. Wanneer ideologie en moraal buiten de kunst afgebroken worden, wordt de kunst een brokstuk ónder de brokstukken, onderaan het puin.

De evolutie van het gedicht: het klassieke gedicht, het experimentele gedicht, het spreektaalgedicht. En wat is het gedicht van de toekomst? Het gedicht dat niet meespeelt op de buis, niet meesurft op het internet,

[p. 3]

niet meeloopt in de grachtengordel. Het tegengedicht. Tegen de commercie, tegen de cultuurkaternpausen, tegen het journaal. Het tegenzanggedicht van de marge.

En toch is het niet meer mogelijk te geloven in de poëzie als vrijplaats, als laatste bastion van de menselijkheid. Zij wordt bedreven door lui die even onverbiddelijk streven naar erkenning als de witteboordmanager. Dichters worden best vergeten. Er zijn er overigens die eerst gestorven moeten zijn (Nolens) voor hun gedichten volop genietbaar worden, zo in de weg zit hun ‘mens’.

Peter van Lier, Marc Kregting, Paul Bogaert. Dat is de poëzie van de toekomst. (Hoor de profetie in de marge!)