Jaarboek Multatuli 2016

[p. 7]

Redactioneel

Een slag op de tafel bewyst meer, bewerkt meer althans, dan duizend phrases. (Max Havelaar aan Multatuli - vw i, p. 455)

Dit nummer opent met een nog ongepubliceerde brief van Multatuli, bezorgd door Ivan Vanlerberghe en Philip Vermoortel. Een originele tekst van de meester zelf blijft de onbetwiste manier om zijn boodschap over het voetlicht te brengen, of niet? Velen hebben zich afgelopen jaar weer gebogen over die vraag, die even zovele antwoorden opleverde en die de rode draad vormt van het themadeel. Multatuli verscheen op tv, maar liefst driemaal op het toneel, in een romanbewerking, en hij stond ook nog en plein public op van zijn sterfbed om zijn Ideën te declameren. Hoe doe je dat op een geloofwaardige, overtuigende manier? Hoe zorg je dat nieuwe generaties gegrepen raken?

Een belangrijke vraag, ook voor Multatuli zelf. Want al had hij niet zoveel op met zijn fans, ‘Publiek ik veracht u’, hij raakte ervan overtuigd dat hij het van publiciteit moest hebben: ‘Vier lange, vier moeilyke jaren had ik doorgeworsteld - en vruchteloos verloren, helaas! - in pogingen om zonder publiciteit, zonder opzien, zonder schandaal vooral, iets te bewerken dat tot verbetering zou kunnen leiden van den toestand waaronder de Javaan gebukt gaat.’

Schandaal en ophef kon hij krijgen. In zijn eigen tijd had hij te maken met Willem Bosch (1798-1874), een concurrent die heel andere opvattingen had over het redden van de Javanen. Historica Maartje Janse hield over hem een boeiende lezing, waarvan u de tekst hierna kunt lezen. En in onze tijd keken honderdduizenden mensen naar de Wereld Draait Door, waarin cultuurhistoricus Herman Pleij een prachtig pleidooi hield voor de originele Max Havelaar. Lees zijn oproep! Het is een voorrecht om kennis te maken met onze beroemdste klassieker, zo zei hij, en we ‘moeten niet op onze knieën voor scholieren’. Daarna volgt docent Nederlands van het Dominicus-college Peter Altena met waardevolle suggesties in ‘de Slag om de Havelaar’. Zo roept hij u, lezer(s), op om ‘met een aan arrogantie grenzend snobisme te verwijzen naar namen en plaatsen uit het werk van Multatuli: Droogstoppel, Lauriergracht, juffrouw Laps. We citeren Multatuli. Politici

[p. 8]

die hun Multatuli niet kennen, worden publiekelijk belachelijk gemaakt. Bijscholing voor Kamerleden.’ Zijn ambtgenoot in Indonesië, Ubaidilah Muchtar, pakt het anders aan. Hij staat met zijn voeten in de Lebakse modder. Misschien wel de beste manier om leerlingen het Havelaarverhaal te laten invoelen is om ze niet in de schoolbanken te zetten - de meester zelf schreef immers al ‘over het tegennatuurlyke van School-Inrichtingen’ (vw i, p.39) - maar om ze het zelf te laten spelen: Muchtars leerlingen voeren Saïdjah en Adinda uit op toneel, compleet met echte buffels. Zo gemakkelijk is dat overigens niet. In Nederland zijn dit jaar drie pogingen gedaan om Multatuli ten tonele te voeren, waarvan u hier een weerslag kunt lezen: de Ideën door 't Barre land/Discordia, Max Havelaar door Natuurtheater Kersouwe, en de geschiedenis van de weduwe Pruimers door Stichting Suus. Daarna volgt een artikel van Roselinde Bouwman over de totstandkoming van een nieuwe, gewaagde Havelaarbewerking in romanvorm, Max Havelaar met zombies. Dat is eveneens een uitgelezen manier om weer een ander publiek te bereiken en Multatuli's boodschap te verspreiden. Want het is misschien wel een schandaal... Tot slot van het themadeel een recensie van datzelfde werk.

In het Terzydedeel betoogt David Hollanders dat Multatuli's optreden begrensd werd door politiek-literaire regels die specifiek waren voor ons land. Voorts wordt in de bijdrage van Pepijn de Groot duidelijk dat het ‘multatulianum’ het pak van Sjaalman veelvuldig en graag in de media wordt hergebruikt vanaf 2000 tot nu. Dan volgt de vertaling van het voorwoord van de Russische Max Havelaar uit 1927, door Marien Jacobs. Deze biedt een mooi inkijkje in de wijze waarop de Russische vertaler M.I. Tubjanski de Havelaar aan zijn landgenoten wilde presenteren. Daarna van de hand van Dik van der Meulen een waardig I.M. voor Cees Fasseur, in wie we een gedreven Multatuliaan verloren hebben. In de reeks ‘schrijvers over Multatuli’ dit keer een bijdrage van Aukje van Hout over Johan de Meester. Behalve in het historische, het letterkundige en actueel-maatschappelijke debat speelt Multatuli ook in het theologische debat nog een rol getuige het boek van de oud-testamenticus, gerecenseerd door Vincent Stolk. Tot slot de rubrieken Multatuli in de media en Kroniek.

Nu rest nog ons nieuwe redactielid aan u voor te stellen: Annelies Dirkse. Ze is neerlandica en was in 1988 assistent-conservator van het Multatuli Museum. Zij schreef eerder over Multatuli, De Genestet, Maria Dermoût en Clare Lennart.

Namens de redactie,

Klaartje Groot