Over Multatuli. Jaargang 23. Delen 46-47

[p. 42]

Oskar Wellens
B.C. Seemann (1825-1871) recenseert Max Havelaar (1868)

Het duurde geruime tijd voor Max Havelaar, gepubliceerd in 1860, in het buitenland in vertaling werd aangeboden. Pas in 1868 werd het boek in een Engelse versie van de hand van Alphonse Nahuys in Edinburgh uitgegeven. Kritische commentaren in Engelse literaire tijdschriften en kranten lieten niet lang op zich wachten. De eerste recensie van Max Havelaar; or the Coffee Auctions of the Dutch Trading Company verscheen in The Daily News van 10 februari 1868, gevolgd door besprekingen in The Evening Star (14 februari), The British Quarterly Review (1 april), The Westminster and Foreign Quarterly Review (1 april), The Contemporary Review (1 april), The Scotsman (11 juni) en tenslotte The Athenaeum (8 augustus)¹, het gerenommeerde literaire weekblad dat sedert zijn oprichting in 1828 de kritiek in Engeland tot zijn heengaan in 1921 domineerde.²

Zoals gebruikelijk in de negentiende-eeuwse professionele kritiek waren al deze recensies anoniem, waardoor we dus niets weten over het caliber van deze recensenten. Maar dankzij het bestaan van een volledig geannoteerde redactionele serie van The Athenaeum - de zogenaamde ‘marked file’ -, waarin onder iedere bijdrage de naam van de auteur in potlood of inkt werd genoteerd, kunnen alle medewerkers aan dit tijdschrift worden geïdentificeerd.³ Uit een inspectie van de jaargang voor 1868 blijkt dat ‘Seemann’ Multatuli's werk recenseerde. Dit is Berthold Carl Seemann (1825-1871), een bekend Victoriaans botanicus en wereldreiziger, die in deze periode bijdragen leverde over zijn exploraties en recensies over reisverslagen schreef voor The Athenaeum. Seemann was van Duitse oorsprong, maar bracht het grootste deel van zijn leven door op Engelse schepen die wereldwijd werden uitgezonden ter verkenning van geografie en botanica. Wegens zijn vele verdiensten op het terrein van de plantkunde werd hij lid van de vermaarde Linnean Society en de Royal Geographical Society. Seemann schreef een indrukwekkend aantal boeken en artikels in verscheidene talen over naturalistische onderwerpen.⁴

1 Deze recensies werden herdrukt in Multatuli. Volledige Werken, xii en xiii.

2 Over The Athenaeum zie Leslie A. Marchand, The Athenaeum: A Minor of Victorian Culture (Chapel Hill, 1940), en O. Wellens and Marysa De Moor, ‘The Athenaeum Indexing Project: a Progress Report’, Victorian Periodical Review (Winter 1989), 28-30, en O. Wellens, ‘“The Brief and Brilliant Life of The Athenaeum under Mr. Middleton Murry” (T.S. Eliot)’, verschijnt in Neophilologus.

3 Deze ‘set’ wordt bewaard in de bibliotheek van de City University, Londen.

4 Voor meer gegevens over Seemann, zie Dictionary of National Biography.

[p. 43]

In het artikel over Max Havelaar ontpopt Seemann zich als een competent recensent die met veel aandacht het boek heeft gelezen en met een kritische afstandelijkheid de intrige en strekking van Multatuli's werk presenteert. Zonder zich uit te spreken over het waarheidsgehalte van Multatuli's beschuldigingen aan het adres van het Hollands bewind in Java, beklemtoont hij toch dat het werk geschreven is door een man ‘who knows his subject thoroughly. It will naturally provoke a good deal of discussion, as containing charges of a most compromising nature against the administration of the Dutch Indian possessions - not made, be it remembered, by a foreigner jealous of Holland's properity, but by a Dutchman to the backbone, anxious to remove what he considers foul blots from the national escutcheon.’

Dat The Athenaeum zijn lezers op de hoogte hield van de perikelen rond de Max Havelaar affaire in Nederland blijkt uit een mededeling in het nummer van 26 februari 1870 (p. 293), waarin de redactie een ingezonden brief van Nahuys publiceert. Omdat, voor zover ik weet, dit bericht onopgemerkt bleef in de literatuur rond Multatuli, druk ik het hier volledig af.

Max Havelaar
We have received a letter from M. Alphonse Nahuÿs, now at Pernambuco, in which he brings forward arguments to show that the Dutch press was not justified in attacking the ‘facts’ upon which M.E.D. Dekker's attack upon the Dutch Government for its maladministration of Java was based. He says ‘In the Nieuwe Rotterdamsche Courant (the New Rotterdam Newspaper) of the 13^th of November, I find intelligence from the Dutch Indies, copied from three different Batavian papers, of different political opinions (viz., the Conservative Javabode, the Liberal Nieuwe Bataviasche Handelsblad, and the Official Javasche Courant) who all acknowledge that the condition of the province of Bantam and of the division of Gebak, where Havelaar was at the head of the administration, is such - that is to say is still - as Multatuli depicted it.
The Javabode (The Java Messenger) calls this country ‘because of the incredible extortions which happen there - since many years - an Augeas-Stable,’ and adds that the Government is so convinced of this that it charged the newly-appointed Resident, Mr. Van de Palm, with the special mission to clean this stable.
Moreover from these same tidings it appears that the native Regent of Gebak had been already discharged for abuses of the same kind as those of which Havelaar accused him.
The truth of my statement that the pusillanimous leaders of the Dutch people try to smother Multatuli's great individuality - a crime in the eyes of narrow-minded men - by silence, is proved by this: that no mention is made of his name by the papers which publish the ‘facts’ by which that name is made so honourable.”

[p. 44]

Bij het overlijden van D. Dekker op 19 februari 1887 was The Athenaeum het enige Britse tijdschrift dat een bericht plaatste waarin Dekkers leven summier werd geschetst alsook zijn kwaliteiten als schrijver werden opgesomd. Hier is het slot van deze mededeling: ‘His style is unique; he excels in pathos, humour, and argument. His individuality impressed itself so strongly on his readers that he left no one indifferent. Some have an admiration for his genius and character which has no bounds: others he inspired with a feeling of aversion by his self-assertion and tone of authority.’⁵

5 Dit doodsbericht werd eerst herdrukt in Multatuliana, ed. A.S. Kok en L.D. Petit (Baarn, 1903), p. 160, en ook opgenomen in Multatuli. Volledige Werken, xxiv, pp. 359-60.