Over Multatuli. Delen 32-33

[p. 50]

Nop Maas en Paul Post
Portfolio: sporen van Vorstenschool

Vorstenschool van Multatuli is in de loop van de jaren heel wat keren opgevoerd. Van al die voorstellingen is uiteraard maar heel weinig tastbaars overgeleverd: er zijn natuurlijk recensies, maar die geven al met al slechts een vaag beeld van wat zich op het toneel afspeelde.

Het meest levend zijn nog de foto's die van verschillende voorstellingen bewaard zijn. Uit het fotomateriaal dat beschikbaar is hebben wij een selectie gemaakt. Beschikbaar zijn vooral veel koningin Louises, maar soms treft men ook enkele spelscènes aan.

We zijn zo vertrouwd met de gedachte aan Mina Krüseman (afb. 1) als Louise en Elize Baart (afb. 3 en 4) als Hanna in de première van Vorstenschool in 1875, dat we geneigd zijn te vergeten, dat ook andere actrices deze rollen in 1875 vertolkten. Bij het gezelschap van Legras, Van Zuylen en Haspels werd Louise ook vertolkt door de dames J.S. ten Hagen en Catharina Beersmans (afb. 2) en Hanna door mevrouw Larondelle-Bouwmeester. Beersmans speelde ook Louise bij het Zuid-Nederlandse gezelschap van Victor Driessens.¹ Helaas zijn alleen van Krüseman, Baart en Beersmans foto's in deze rollen bekend. De NRC van 25 september 1875 schreef over de verschillende interpretaties van de rol van Louise: ‘Mej. Beersmans maakte van Louise eene eenigszins melancholieke koningin. Over den ellendigen toestand, waarin het volk verkeert, de gebrekkige staatsinrichting, de laagheid van hen, die in hoogheid zijn gezeten, spreekt zij niet sarcastisch en spottend als mej. Kruseman, ook niet met de verontwaardiging welke mevr. Ten Hagen aan den dag legde, maar op bedroefden, meewarigen toon.’

Opmerkelijk is overigens wel, dat zich in de collectie programma's van het Nederlands Theater Instituut een exemplaar bevindt van een Vorstenschool-voorstelling die bij ons weten in de literatuur niet vermeld wordt. Het gaat om een voorstelling die op 18 en 19 april 1875 in Amsterdam gespeeld werd door het gezelschap van Jacqui en De Boer (afb. 5).

Julia van Lier-Cuypers vertolkte koningin Louise in 1907 (afb. 6).

Alida Tartaud-Klein speelde de hoofdrolrol van Vorstenschool enkele decennia lang vanaf de jaren negentig. De eerste foto is van een voorstelling uit 1907 (afb. 7). Vervolgens zijn er twee spelscènes van een voorstelling uit 1925. Afb. 8 toont links Kitty Perin-Kluppell als de hofdame De Walbourg naast Alida

1 Gegevens ontleend aan Henri A. Ett, De opvoeringen van Multatuli's Vorstenschool door de Nieuwe Rotterdamsche Schouwburg-Vereeniging gedurende het tijdvak van 1 maart 1875 tot 23 mei 1879. Z. pl. 1967.

[p. 51]

Tartaud-Klein; rechts staat Jopie Felten-Steenbergen als Hanna; naast haar de werkman Herman die vertolkt werd door Jaap van der Poll. Op afb. 9 zien we geknield voor koningin Louise de figuur van Van Huisde (Henri Morrien); links van hem staat Hanna's verloofde Albert (Jacques Snoek), rechts de werkman Herman. Geheel rechts staat El. van de Poll-Hamakers als koningin-moeder.

Bij de Multatuli-herdenking van 1947 werd Louise gespeeld door Fie Carelsen. Ze wordt op afb. 10 geflankeerd door De Walbourg (Diny Spronck) en Puf (Gerard Hartkamp). Maar het stuk heeft de oorlog niet overleefd. Jeanne van Schaik-Willing oordeelt vernietigend. Zij vindt dat het stuk gedrenkt is ‘in edelaardigheid en een negentiende eeuwsche burgerlijke fatsoensmoraal, die het bloed onder de nagels doet kruipen, wanneer je niet schaterlacht’. Ze acht het heel begrijpelijk, dat het hele Residentie Tooneel (op Fie Carelsen na) een verzoekschrift tot de directie gericht had om tegen de opvoering van het stuk te protesteren.²

De afbeeldingen 1, 2, 5, 6, 7, 8 en 9 zijn afkomstig uit het Theater Instituut Nederland, de afbeeldingen 3, 4, en 6 uit het Multatuli Museum, afbeelding 10 uit het Maria Austria archief.

2 Groene Amsterdammer 22 maart 1947.

[p. 52]

1

2

3

4

[p. 53]

5

[p. 54]

6

[p. 55]

7

[p. 56]

9

10

[p. 57]

11