Over Multatuli. Delen 26-27

[p. 5]

Jaap van der Does
Wat rest van Multatuli - en waar?

Menig Nederlander kan de as van Multatuli gestolen worden, maar hij die werkelijk tot deze misdaad vervallen wil, zal op z'n minst moeten weten waar de as zich bevindt. Dit te achterhalen lijkt eenvoudiger dan het is. Zo had ik tegenstrijdige informatie na verschillende bronnen te hebben geraadpleegd, met goede bedoelingen overigens.

Nadat Multatuli in het Duitse Gotha werd gecremeerd (23 februari 1887), heeft zijn as geen vaste verblijfplaats gekend. Tot haar dood op 25 september 1930 te 's-Gravenhage heeft Mimi hem bewaard. Daarna was hij, als deel van Mimi's nalatenschap, in het Multatuli-Museum te vinden, toen niet meer dan een zolder van de Universiteitsbibliotheek aan het Singel (Amsterdam). Hier werd ook de urn met de stoffelijke resten van Mimi geplaatst.

In het Museum - inmiddels naar de Korstjespoortsteeg verhuisd - zijn de urnen nog steeds, maar niet de as. Omdat Multatuli de eerste Nederlander is die gecremeerd werd, nam kort na de Tweede Wereldoorlog de Vereniging voor Facultatieve Lijkverbranding het initiatief een Multatulimonument te laten ontwerpen. Het resultaat was een bescheiden gedenkteken dat op 6 maart 1948 in de urnentuin van het Crematorium Velsen werd onthuld. Tijdens deze plechtigheid zijn de blikken bussen met de as van Mimi en Eduard door Prof. G. Stuiveling in de voet van het monument geplaatst.

Bovenstaande gegevens zijn te vinden in W.F. Hermans' prachtboek ‘De raadselachtige Multatuli’ en in het archief van het Multatuli-Genootschap. Er is echter een bron die, voor zover ik weet, niet eerder is geraadpleegd: de administratie van het Crematorium Velsen. Wat is daar te vinden?

Dat de as van Multatuli in het monument werd bijgezet vermeldt ook de kaart van Eduard Douwes Dekker; dit zou echter op 29 mei 1948 zijn gebeurd en niet op 6 maart van dat jaar. Op de kaart van Mimi is te lezen: ‘Asch afgegeven met machtiging aan het Multatuli Museum 19.4.31.’, een terugkeer in 1948 vermeldt de kaart niet.

In dit verband is het van belang dat Multatuli's kaart niet betrouwbaar oogt, zij is nagenoeg leeg en bevat alleen het hoogst noodzakelijke:

Naam: DOUWES DEKKER (Multatuli)

Voornamen: Eduard

Gehuwd met: M.F.C. Hammink Schepel

[p. 6]

Ontv. 29.5.1948

Bijgezet in Monument Urnentuin

De kaart van Mimi daarentegen is geheel ingevuld, wat verklaard wordt uit het feit dat haar crematie, anders dan die van Eduard, ter plaatse is verzorgd. Op Mimi's kaart is ondermeer te lezen dat zij bij haar overlijden zonder beroep was en niet verbonden aan een kerkgenootschap; dat zij in de Archimedesstraat 11 te 's-Gravenhage woonde; dat de uitvaart plaats had op maandag 29 september 1930 te Driehuis, waar haar lichaam rond half twaalf per auto werd gebracht.

De informatie op de kaart van Multatuli is zeker in één opzicht onjuist: de as van Eduard en Mimi is wel degelijk op 6 maart 1948 in het Monument bijgezet. Dit bericht namelijk het Algemeen Handelsblad van twee dagen later waarin de plechtigheid rond de onthulling van het monument beschreven is. Na een gesprek met de beheerder van de urnentuin deed zich echter de vraag voor of de overblijfselen zich daar nog steeds bevonden. Het personeel van het crematorium bleek al vele jaren in de overtuiging te leven dat het monument leeg was. De overblijfselen zouden naar een letterkundig museum zijn overgebracht, maar welk museum dat wist men niet. Jammer genoeg was dit door hun voorgangers nergens genoteerd.

In het Letterkundig museum te Den Haag waren de asresten niet te vinden, en in het monument moest men volgens de beheerder niet zoeken. Had men soms Multatuli's as en die van Mimi verstrooid zonder daarvan aantekening te houden? Om zekerheid te verkrijgen besloot de beheerder het monument te openen. Daar vond hij tot zijn verbazing twee blikken, sterk geoxydeerd en nodig aan vervanging toe.

Zo bracht het einde van deze verwarring de gelegenheid met zich mee ‘het gerucht over de sigareas’ te ontzenuwen, een verhaal dat Age Bijkaart zestien jaar geleden opnieuw in herinnering bracht (Zie: W.F. Hermans, Boze brieven van Bijkaart). Hij schreef te hebben gelezen dat tijdens de Tweede Wereldoorlog een werkster van Van der Bijll, toen conservator van het Multatuli-Museum, getroffen werd door de schoonheid van een bloemenvaas die bij hem op de schoorsteen stond. De vaas, van binnen smerig, moest voor gebruik nodig worden gereinigd. Zo deed haar properheid, kenmerk van Neêrlands burgerdom, Multatuli's as van een rijk geornamenteerde urn in een vuilnisbak belanden. De erudiete conservator, die een paar dagen op reis was en thuis kwam nadat de vuilophaaldienst zijn plicht had gedaan, mompelde geschokt enkele regels Focquenbroch:

Wat meent gij, lezer, dat gij in dat graf zult vinden?
Niet als wat as van een schoon uitgeblazen pijp.

[p. 7]

De oude asbussen van Multatuli en Mimi

Geopende oude bussen. De rechter bus, die van Mimi, bevat een gebroken aardewerken plaatje met daarop het nummer van haar kaart in de administratie. Multatuli's bus bevat geen plaatje, waarschijnlijk omdat hij te Gotha gecremeerd is.

[p. 8]

Laatste hand: overbrengen as Mimi.

De as van Eduard Douwes Dekker

[p. 9]

en besloot vervolgens de urn met sigareas te vullen. ‘Niet de slechtste soort as die hij kon kiezen’, aldus Bijkaart, ‘want Multatuli hield van een goede sigaar’.

W.F. Hermans schreef mij dat de heer P. Spigt beweerde het verhaal te hebben verzonnen. Verklaart dit zijn felheid tijdens een bestuursvergadering van het Multatuli-Genootschap, zoals mevrouw Roelfsema-Tenge zich herinnert, toen bleek dat zijn geesteskind door sommigen voor waarheid gehouden werd? Hoe dan ook, het dankt zijn bestaan aan beperkte feitenkennis, want mensenas is vaak met het blote oog te onderscheiden van andere assoorten. Er blijven bijvoorbeeld kleine stukjes bot zichtbaar, vooral wanneer de verbranding heeft plaatsgevonden in een tijd dat men, anders dan nu, verbrandingsresten niet verder verpulverde. Toen onlangs de stoffelijke resten van Mimi en Eduard in nieuwe zinken blikken werden gedaan, kon men eenvoudig constateren dat het de as van mensen betrof.

De biograaf die zijn taak weet te beëindigen (misschien H. Brandt Corstius, al blijkt hij veel meer tijd nodig te hebben dan het ene jaar waarover hij blufte), zal een voetnoot willen wijden aan de volgende gegevens: het monument is op woensdag 23 mei 1990 geopend; het verbussen vond plaats op dinsdag 29 mei 1990; op donderdag 31 mei 1990 is de as van Mimi en Eduard opnieuw bijgezet. De oude blikken zijn thans in het bezit van het Multatuli-Museum. Op het deksel van Multatuli 's bus staat te lezen:

CREMATORIUM TE VELSEN
EDUARD
DOUWES DEKKER
1820-1887
CREM. 23.2.1887
TE GOTHA
VER. V. FAC. LIJK-VERBRANDING

Hieruit is op te maken dat zijn as al eerder is verbust, vermoedelijk om Prof. G. Stuiveling bij de onthulling van het monument twee gelijk ogende bussen ter hand te stellen.

Ik dank drs. B. Dongelmans, dr. W.F. Hermans, de heer H.M. Peelen, en mevrouw Roelfsema-Tenge voor de verstrekte gegevens.

[p. 10]

De oude en de nieuwe asbussen

De nieuwe bussen in het monument.
Foto's: Jaap van der Does, Soest.