Over Multatuli. Delen 14-15

[p. 45]

Jan J. van Herpen
Een lijdensweg in staties
De Multatuliprijsvraag 1931-1935

Het begon allemaal in mei 1931. In het notulenboek van de Vereeniging ‘Het Multatuli Museum’ noteert secretaris W.A. Groennou uit de bestuursvergadering van 27 mei:

Brief van A. Rünckel te de Bilt, waarin schrijver zegt het te betreuren dat het tegenwoordige geslacht zoo weinig belangstelling koestert voor Multatuli, zijn werken en ideeën. Schrijver vraagt of het niet mogelijk en gewenscht zou zijn meer de aandacht op Multatuli te vestigen door het uitgeven van een modern uitgevoerd boekje waarin nog niet gepubliceerde stof wordt opgenomen. De Heer Rünckel is bereid met ons bestuur te komen praten om te trachten tot een goed plan te komen. (...) Terugkomend op den brief van den Heer Rünckel, is spreker (de voorzitter J.G. Götze, vH) van oordeel dat onze Vereeniging zich helaas niet kan bemoeien met uitgeverij; immers wij missen de kennis en de kunde op dit terrein en mogen ten slotte geen risico dragen. Waar de bedoeling van den Heer Rünckel alleszins te waardeeren is, komt het spreker gewenscht voor om den Heer R. uit te noodigen eens te komen praten en wel op de e.v. bestuursbijeenkomst van 15 juni.

Aldus geschiedt.

Bestuursvergadering op Maandag 15 juni, s' avonds 8 uur in de U.B. Aanwezig alle bestuursleden, zoomede de Heer A. Rünckel te De Bilt. De voorzitter opent de vergadering en heet in 't bijzonder den Heer Rünckel welkom. (...)
De Heer Rünckel (...) is van meening dat aansluiting moet worden gezocht met de groote massa door de uitgave van een boekje dat de aroma bevat van datgene wat Multatuli heeft geboden. Hij weet echter niet of er een uitgever te vinden is die bereid zal zijn zich met de uitgave daarvan te belasten omdat er kans bestaat van verlies.
De Heer Götze merkt op dat voor een dergelijk geschrift zeer zeker belangstelling zal bestaan, doch hij moet den Heer Rünckel reeds bij voorbaat iedere illusie ontnemen dat het Museum zich met de uitgave zal kunnen belasten. Onze Vereeniging heeft het destijds reeds beproefd met de uitgave van ‘De Wouter-Multatuli-Ziel’ (door Ikink^1.), doch die onderneming heeft geld gekost. Wij hebben nòch geld, noch tijd, maar nog minder verstand in deze materie. Doch (...) zou de Heer Rünckel niet genegen zijn om het risico op zich te nemen? De uitgave zou eventueel kunnen geschieden onder auspiciën van ons Museum.
De Heer Rünckel toont zich daartoe in principe niet ongenegen. Er moet

1. C.A. Ikink: De Wouter-Multatuli-ziel, uitgave van het Multatuli-Museum, 1920 (Amsterdam).

[p. 46]

echter iemand aangezocht worden die met hart en ziel iets kan samenstellen; Multatuli moet z.i. belicht worden in den geest van onzen tijd. Wat denkt men er van (...) indien er een Commissie benoemd werd? (...)
Spreker zal een begrooting maken en overwegen of hij het risico van de uitgave op zich kan nemen.
De Heer Götze (...) meent dat onze Vereeniging ook wel iets kan doen, nl. de kosten van het manuscript ten hare laste te boeken. Wij weten dan waar wij aan toe zijn. (...)
De Heer Rünckel oppert het denkbeeld om een prijsvraag uit te schrijven. Spreker wil even tijd nemen om te denken over de formule van een oproep en zal die spoedig mededeelen. Hij zou aan het bestuur willen overlaten een Commissie te benoemen waarin een man van gezag en invloed zitting moet nemen.
De Heer Götze zegt dat (...) het een en ander zou kunnen geschieden onder auspiciën en onder aanbeveling van het Multatuli Museum.
De Heer Schutte: (...) De Commissie zal z.i. slechts een adviserend karakter dragen terwijl het bestuur aansprakelijk is en blijft. De Heer Rünckel zegt dat alles moet geschieden in overleg met bestuur, hetgeen niet uitsluit dat een lid van het bestuur zitting kan nemen in die Commissie.
De Heer Götze repliceert dat, wat de Commissie kan, kan het bestuur ook! Derhalve is een Commissie overbodig. Waarom niet een bekend persoon aangezocht die een voorwoord schrijft? Dat is toch ook een aanbeveling? Spreker is er voor om in de pers een oproep te plaatseń. Voor een vergoeding van een paar honderd gulden zal men toch wel iemand kunnen vinden.
De Heer Rünckel denkt dat voor het gekozen manuscript moet worden uitgeloofd:
als Ie prijs f 100,-
als IIe prijs f 100,-
terwijl de uitverkorene een aandeel krijgt in de eventueel te maken winst. De andere manuscripten blijven het bezit der Vereeniging en worden in het Museum opgeborgen.
De Heer Götze acht het gewenscht dat de Commissie-leden niet alleen literatoren zijn doch ook personen die bekend zijn met den geest van Multatuli, en overigens geen onbekende zijn op wijsgeerig en maatschappelijk gebied, dus geen uitgesproken ultra-literatoren. In dit verband zou spreker den naam willen noemen van b.v. Ed. Polak^2., K. ter Laan^3., v.d. Berg-Eijzinga^4..
De Heer Schutte dringt er op aan dat de Commissie een adviseerende en geen beslissende stem zal hebben, waarmede de vergadering accoord gaat. (...) De Heer Rünckel verlaat de vergadering onder toezegging dat hij een gedetailleerd ontwerp zal samenstellen en opzenden.

Twee dagen later komt hij zijn belofte al na:

Mijne Heeren,
Hierbij ingesloten gelieve U aan te treffen het ontwerp voor een prijsvraag,

2. Hij bedoelde waarschijnlijk Leo Polak. Deze werd in 1880 in Steenwijk geboren. Hij doorliep het gymnasium in Zwolle en studeerde vervolgens rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werd er in 1912 privaatdocent in de kennisleer. In 1921 promoveerde hij op het proefschrift ‘De zin der vergelding’. Zijn privaatdocentschap werd uitgebreid met de metafysica en de ethica. De Rijksuniversiteit in Groningen verleende hem in 1922 een eredoctoraat in de letteren en wijsbegeerte. Polak werd in 1925 in Leiden benoemd tot bijzonder hoogleraar in de wijsbegeerte van het recht en in 1928 tot gewoon hoogleraar in de logica, de metafysica en de geschiedenis van de wijsbegeerte in Groningen als opvolger van G. Heymans. Eind 1940 werd hij, als Jood, ontslagen. Op 15 februari 1941 werd hij gearresteerd en naar de strafgevangenis te Leeuwarden gebracht. Op 7 mei van dat jaar is hij op transport gesteld naar Duitsland. Hij overleed op 9 december 1941 in Sachsenhausen. Leo Polak was lid van de vrijdenkersvereniging De Dageraad.

3. K. ter Laan (1871-1963) was van 1901 tot 1937 lid van de Tweede Kamer voor de SDAP en de eerste socialistische burgemeester in ons land, namelijk van Zaandam (1914-1937).

4. Welhaast zeker mevrouw J. van den Bergh van Eysinga-Elias, Multatuli-kenner.

[p. 47]

zooals ik het mij dacht en waarbij rekening is gehouden met de besprekingen in Uw laatste bestuursvergadering. Wanneer deze voorwaarden worden voorgelegd aan de Juryleden en deze worden aanvaard, is het bezwaar ondervangen, dat, een werkje zou kunnen verschijnen, waarmede het bestuur het niet eens zou zijn. Laten die heeren nu maar naar hartelust bekronen het ontwerp dat de meeste letterkundige waarde heeft, het bestuur kan het met deze heeren volmaakt eens zijn en om andere reden toch een ontwerp kiezen voor een uitgave. Wij stooten die letterkundige heeren daarmee niet voor het hoofd. De inzender die niet bekroond wordt en verneemt dat zijn werk toch zal worden uitgegeven, zal dit zeker verheugen vanwege de populariteit die zijn naam zal krijgen.

Rünckel manipuleert. Zijn ontwerp luidt:

PRIJSVRAAG AI
Uitgeschreven door de vereeniging ‘Het Multatuli-Museum’ secretariaat: Brederodestraat 101, Amsterdam.
(Doorgestreept: Jonge) schrijvers(sters) worden uitgenoodigd een boekwerkje te schrijven in de omvang van plus minus acht vel druks (128 pagina's in lettercorps 10, compres gezet).
Het werkje moet geheel gewijd zijn aan Multatuli als mensch, (toegevoegd: hervormer), als schrijver en als denker. Zijn werken en ideeën moeten daarin uitgebeeld en verklaard worden in de belichting van uit deze moderne tijd. Het werkje moet spreken tot de jongeren, deze nieuwe generatie en hen opwekken de groote beteekenis en invloed van Multatuli op de moderne samenleving te leeren verstaan.
Voor de bekroonde inzending stelt voornoemde vereeniging een bedrag beschikbaar van 200 gulden welk bedrag direct zal worden uitbetaald aan den auteur(trice) na de keuze der jury.
De jury wordt samengesteld uit (doorgestreept: twee) 3 literatoren, een uitgever en het Bestuur van de vereeniging ‘Het Multatuli-Museum’.
Inzendingen moeten voor 1 September 1931 aan het secretariaat der vereeniging aanwezig zijn en voorzien van een motto. Het manuscript mag niet onderteekend zijn en geen enkele aanwijzing bevatten van de naam van den auteur(trice). In een bijgevoegde couvert moet zich een verklaring bevinden van den auteur(trice) waarbij het volle auteursrecht ter publicatie aan de vereeniging wordt afgestaan. Deze verklaring moet worden onderteekend en van een duidelijk adres voorzien. Die couvert moet gesloten zijn en van buiten van het zelfde motto zijn voorzien.
Alle inzendingen, ook de niet bekroonden, blijven het eigendom van de vereeniging en zullen met de naam van den auteur(trice) onder de geldende bepalingen in het Multatuli-Museum permanent worden geexposeerd. Het bestuur behoudt het recht voor één of meer anderen dan het bekroonde te doen uitgeven.

[p. 48]

Het bestuur vestigt er de aandacht op dat deelnemers aan deze prijsvraag in het Multatuli-Museum in het gebouw van de Universiteits Bibliotheek, Singel 421 te Amsterdam, de meest uitgebreide gegevens kunnen vinden voor hun studie. Het gebouw is geopend van...tot...
(In rood machineschrift:)
(Hoewel het aanbeveling verdient de namen van de Jury-leden-literatoren in de oproep te noemen laat ik dit gaarne aan Uw bestuur over. Als candidaten zou ik willen noemen A.M. de Jong^5. en Dr. Ritter^6.. Ik meen dat het ook wel goed zal zijn daarin een uitgever op te nemen).
(In rode inkt:)
Met de taalkundige opstelling van deze prijsvraag is rekening gehouden met de laatste wijzigingen door minister Terpstra^7. op de scholen voorgeschreven. Acht u het beter het mannelijk en vrouwelijk daarin te houden dan is het mij goed dit te veranderen.
AR
(Weer normaal getikt:)
Wijze van publicatie van de prijsvraag.
De in A1 en A2 ontworpen prijsvraag-voorwaarden te plaatsen in de groote en locale dagbladpers, benevens in week- en maandbladen die hiervoor in aanmerking komen. Gaarne ben ik bereid U hiervoor een staatje te geven. Deze voorwaarden doen vergezeld gaan van een vriendelijk schrijven aan de redactie, waarin verzocht wordt voor dit doel de medewerking te willen verkenen. Tevens kan daarbij de belofte worden gedaan de resultaten van die prijsvraag uitvoerig te zullen mededeelen met de naam van den berkoonden inzender.
Verder kan aan de A.V.R.O. en V.A.R.A. gevraagd worden om deze prijsvraag in het letterkundig halfuurtje te laten omroepen, in het belang van de cultureele waarde die van dit werkje zal uitgaan.
Dan zal het goed zijn in enkele localen van de vier Universiteiten te Leiden, Utrecht, Groningen en Amsterdam de prijsvraag-voorwaarden te laten aanplakken. Met een vriendelijk verzoek daartoe zal men, hopen wij, geen bezwaar maken. Dit is zeer gewenscht met het oog op literaire studenten en het is niet uitgesloten dat men dit denkbeeld zal willen benutten om het als proefschrift te gebruiken. Dat zou zeer belangrijk kunnen worden.

Rünckel is niet alleen voortvarend te werk gegaan, hij heeft ook alle kanten van de zaak goed overwogen. Secretaris Groennou stuurt het concept aan voorzitter J.G. Götze die op 22 juni 1931 antwoordt:

Het ontwerp prijsvraag heb ik ingezien en kan ik mij met de opzet wel vereenigen. Bij ‘AI’ had ik dit bezwaar: het woord ‘jonge’ zou ik willen weglaten, dus alleen schrijven: Schrijvers(schrijfsters).
Bij de samenstelling der jury, dacht ik beter drie literatoren, een uitgever en het Bestuur. Het Bestuur dacht ik als een één heid.
Ik ben er voor de namen der jury-leden-literatoren te noemen. Als candi-

5. A.M. de Jong (1888-1943), auteur en boekbespreker bij de VARA.

6. Dr. P.H. Ritter Jr. (1882-1962), boekbespreker bij de AVRO.

7. In 1930 waren er door minister Terpstra vereenvoudigingen in de Nederlandse spelling aangebracht.

[p. 49]

daten zou ik willen noemen A.M. de Jong, Prof. Dr. Mr. Leo Polak en Prof. L. (?) M. (?) Princen^8..

Op 7 juli 1931 komt het bestuur weer bijeen:

Besproken wordt (...) de door den Heer Rünckel samengestelde en ingezonden Prijsvraag. Na ampele bespreking wordt het volgende besloten:

1.	de prijsvraag samen te stellen in gangbare spelling.
2.	den termijn van inzending niet te bepalen op 1 September '31 doch uiterlijk op 1 Maart 1932.
3.	Als juryleden te benoemen en aan te schrijven Prof. Leo Polak, A.H. Gerhard^9. en J. de Gruijter^10., terwijl als reservist achtereenvolgens worden genoemd: Dr. Ritter, A.M. de Jong en Prof. Prinsen.
4.	De vergoeding aan den bekroonden inzender te bepalen op f 300,- inplaats van f 200,-.
5.	Het bestuur en bloc, zoomede de Heer Rünckel, uitgever, zitting nemen in de jury-commissie.
6.	De woorden ‘jonge schrijvers’ te doen vervangen door het woord ‘schrijvers’.

De Heer Götze zou gaarne zien dat in het uit te geven werk een ‘Voorwoord’, door een bekend literator, werd opgenomen, hetgeen later onder de oogen zal worden gezien.

De volgende dag, 8 juli, begint secretaris W.A. Groennou aan een correspondentie met de juryleden. Blijmoedig, mogen we aannemen. Hij weet dan echter nog niet dat het 130 brieven, 31 bestuursvergaderingen en precies drie jaren zal gaan duren eer de trage en soms weifelende heren hun huiswerk tenslotte gedaan hebben. Hij nodigt uit: J. de Gruyter in Amersfoort, Prof. Mr. Dr. Leo Polak in Groningen en A.H. Gerhard in Den Haag. Gerhard aanvaardt het jurylidmaatschap. De Gruyter wijst het verzoek wegens ziekte af. Polak is in beginsel bereid maar wil graag nog nader vernemen wie de andere juryleden zijn. Op 25 juli schrijft Rünckel op papier met als briefhoofd ‘Uitgevers-comp. “De Branding” De Bilt’:

Het verheugd (sic) mij te lezen dat U met mijn voorstellen accoord kan gaan, behoudens enkele wijzigingen en aanvullingen.
Dat ik de uitdrukking stelde ‘jonge schrijvers’ kwam voort uit de wensch, om de figuur Multatuli in het geschrift te zien belicht VAN UIT DIT TIJDPERK. Ik vrees anders dat wij een compositie krijgen, waarbij men het Multatuli-tijdperk zal gaan bespiegelen aan deze tijd en dat toch is de bedoeling niet.
Dr. Ritter en A.M. de Jong gaf ik in overweging omdat deze beide heeren het literair-half-uurtje van de A.V.R.O. en V.A.R.A. verzorgen, hetgeen een groote kans biedt, dat alle berichten betreffende de Prijsvraag, per radio worden gepubliceerd.

In een brief van diezelfde 25ste juli nodigt Groennou Ritter in Utrecht uit zit-

8. Waarschijnlijk de Amsterdamse hoogleraar J. Prinsen J.Lzn. (1866-1935). Hij publiceerde in 1908 Multatuli en de romantiek.

9. A.H. Gerhard werd in 1858 in Lausanne geboren. Hij werd in 1882 schoolhoofd in Amsterdam, was in 1894 een van de zogenaamde Twaalf Apostelen die de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij oprichtten, was van 1913 tot 1929 lid van de Tweede Kamer en van 1916 tot 1935 lid van Gedeputeerde Staten in Noord-Holland. De vrijdenker Gerhard overleed in 1948.

10. J. de Gruyter: Het Leven en de Werken van Eduard Douwes Dekker (Multatuli) (2 delen, Amsterdam, 1920).

[p. 50]

ting in de jury te nemen. Ritter antwoordt net als Polak met de mededeling dat hij er in beginsel veel voor voelt maar graag even wil vernemen wie zijn medejuryleden zullen zijn.

afb. 1 Dr. F.M. Wibaut overhandigt aan de voorzitter van het Multatuli-museum de opbrengst van een inzameling voor een Multatuli-monument (1931). V.l. n.r. Wibaut, Th. Ketelaar, W.A. Groennou, Klaas de Vries, mevr. dr. J. van den Bergh van Eysinga-Elias, J.G. Götze en A.H. Gerhard. Achteraan, links van Multatuli-buste, waarschijnlijk A.C. Beekhof.

Op 7 september kan een perscommuniqué verzonden worden. Men volgt grotendeels Rünckels tekst. Vier zaken vallen op. Ten eerst het lelijke en overigens ook niet bestaande woord autrice. Ten tweede de niet helemaal behoorlijke bepaling betreffende het afstaan van het auteursrecht (met als gelukje dat de vijf ingezonden manuscripten zich nu nog in het bezit van het Multatuli-Genootschap bevinden). Ten derde de door Rünckel bedachte bepaling dat de Vereniging kan afwijken van de uitslag van de jury en ook een ander dan het bekroonde manuscript kan uitgeven. En ten vierde de permanente expositie van de handschriften, waar niet de hand aan gehouden is, althans niet in het huidige museum, maar wat in een van de vitrines best tijdelijk eens zou kunnen gebeuren. In elk geval: de auteurs (een ‘autrice’ was er niet bij) hebben hun manuscript nooit terug ontvangen.

Op 15 september komt het bestuur bijeen. De notulen vermelden dat de jury nu geformeerd is, dat er drie brieven binnengekomen zijn met het verzoek om inlichtingen en dat de secretaris aan 150 dagbladen in Nederland en Nederlands-Oost-Indië het communiqué gezonden heeft.

Begin 1932 moeten langzamerhand de manuscripten binnenkomen. De

[p. 51]

sluitingsdatum is immers 1 maart. Op 19 februari zendt Willem Horsman onder het motto ‘Gedenk te denken’ zijn studie in. Vier andere manuscripten volgen. Door een brief van 1 maart van Heiko W.J. Wijnholds is het duidelijk dat hij een van de inzenders is. Hij vraagt:

Zou u mij willen melden, daar de inzending heden wordt gesloten, hoeveel manuscripten, en onder welke motto's, zijn binnengekomen, en wanneer de uitslag kan worden verwacht?

Groennou antwoordt op 7 maart:

dat bij ons bestuur tot op heden 5 inzendingen zijn binnengekomen. (...) De pakketten bevinden zich nog in den oorspronkelijken staat, en zullen door de jury worden geopend. Voor zoover ik kan nagaan, dragen zij de volgende motto's:

‘Ik Multatuli’, afkomstig uit Amsterdam

‘Aanbevolen’, afkomstig uit Brussel

‘Gedenk te denken’, afkomstig uit Amsterdam

‘Manoscritta’, afkomstig uit Diano Marina

‘Prijsvraag’, afkomstig uit Utrecht.

Na de eerstvolgende bestuursvergadering, (...) zullen de pakketten naar de leden van de jury ter bestudeering worden toegezonden; deze leden wonen resp. in Groningen, Utrecht, De Bilt en Amsterdam, zoodat met het opmaken van een rapport der Jury naar mijn meening nog wel enkele maanden zullen zijn gemoeid. In ieder geval, wordt van onzen kant in deze den meest mogelijken spoed betracht, en U kunt er van verzekerd zijn dat, zoodra de uitslag bekend is, U daarvan onverwijld in kennis zal worden gesteld.

Groennou weet dan nog niet dan door het talmen van de juryleden de zaak zal blijven slepen tot 1 juli 1934. De notulen van de bestuursvergadering van 11 maart vermelden:

Besloten wordt om aan de 4 jury-leden te schrijven en te vragen wanneer zij meenen den tijd te hebben om de 5 manuscripten door te lezen, opdat de ingekomen inzendingen met de minste vertraging door de handen van de jury kunnen circuleeren.

De volgende dag al richt de secretaris zich tot de vier juryleden met de vraag: Wanneer kunt u tijd vinden de vijf manuscripten door te lezen en uw oordeel vast te leggen? Na uw antwoord zullen wij de stukken laten circuleren.

In de bestuursvergadering van 22 maart wordt meegedeeld dat voorzitter en secretaris besloten hebben het pakket met de vijf manuscripten rond te sturen en dat elk bestuurslid ze t.z.t. zal doorlezen teneinde waarderingscijfers te geven. Op 16 maart is het pakket al overhandigd aan Ritter die zijn huiswerk slecht doet en op 25 april aan Groennou schrijft:

Ik heb de lectuur van de geschriften over Multatuli nog niet geheel beeindigd, maar ben thans zoo druk aan het werk, dat het mij beter voorkomt de geheele copie aan den heer Gerhard te zenden. Wanneer U den heer Gerhard wilt

[p. 52]

verzoeken de manuscripten aan den Heer Rünckel te sturen en ze dan vlak voordat de vergadering gehouden wordt wederom naar mij toe te zenden, dan kan ik alsdan mijn oordeel gereed maken. Thans valt mij dat door zeer drukke bezigheden zeer moeilijk. Ik zal heden de manuscripten aan den heer Gerhard doen toekomen.

Op 8 mei vindt de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging plaats. Voorzitter Götze deelt mee dat men op de prijsvraag vijf inzendingen ontvangen heeft.

Indien alles vlot van stapel loopt, hoopt de Jury nog dit jaar met haar betrekkelijk omvangrijk werk klaar te komen. Onmiddellijk na de keuze zal tot het uitgeven van het bekroonde werk worden overgegaan. (...) De voorzitter deelt (...) mee dat het (...) gewenscht is met uitgifte van boeken de noodige voorzichtigheid te betrachten. In dat geval is er van risico voor onze Vereeniging geen sprake, omdat niet zij, doch de Heer A. Rünckel te de Bilt, belast is met de uitgave voor zijn rekening. Mocht t.z.t. een winst geboekt kunnen worden, dan zal onze Vereeniging gaarne stappen doen om te trachten in de event. winst te deelen.

De actieve Rünckel wordt ongeduldig. Hij schrijft op 28 mei dat hij nog steeds de manuscripten niet heeft ontvangen. Als het zo doorgaat wordt het te laat de uitgave nog dit jaar te laten verschijnen. De eerste tekenen van teleurstelling zijn te lezen in de brief die Groennou hem op 30 mei schrijft. Hij vertelt van zijn poging de circulatie vlot te doen verlopen, ‘maar het werk is omvattender dan wij vermoedden’. P.v.d. Berg in Delft stuurt op 1 juni de eerste ‘komt-er-nog-wat-van?-brief’. Hij vraagt: Is er al een bekroonde inzending en zo ja wanneer en voor welk bedrag kan ik dat werkje krijgen? Groennou antwoordt dat vijf manuscripten onderworpen worden aan het oordeel van de jury die zorgvuldig bezig is. U krijgt bericht zodra het bekroonde werk in druk is verschenen.

Eindelijk laat nu ook Polak iets van zich horen. Hij schrijft op 13 juni dat hij geen tijd kan opgeven voor het doorlezen van de studies. Dat zal juli, augustus en september worden.

In de bestuursvergadering van 14 juni doet Groennou verslag over de circulatie der geschriften. Hij zal Gerhard die nu alles in huis heeft porren.

Inmiddels blijkt Gerhard het pakket naar de vlijtiger Rünckel gezonden te hebben want die schrijft op 12 juli dat hij alles doorgewerkt en naar Ritter gezonden heeft. Kunnen we half augustus een vergadering van de jury hebben?

Op 1 oktober schrijft Groennou Ritter die de stukken dan al sinds 11 juli in huis heeft. Ritter antwoordt:

Ik zou het zeer op prijs stellen de manuscripten tot 1 November a.s. in mijn bezit te mogen houden. Na dien datum liggen ze gereed om afgehaald te worden.

[p. 53]

Tijdens de bestuursvergadering van 10 oktober neemt Groennou op zich Polak te verzoeken de geschriften in november door te werken. Hij schrijft Polak op 12 oktober en klaagt in de bestuursvergadering van 24 oktober dat deze niet antwoordt. Prompt op 31 oktober meldt de secretaris Ritter

zoo vrij te zullen zijn om op Donderdag ochtend a.s. circa 11 uur, iemand ten Uwent te zenden teneinde de 5 manuscripten in ontvangst te nemen.

De ongeduldige Wijnholds (een van de inzenders) informeert op 8 november: heeft de jury al vorderingen gemaakt? waarop Groennou jokt: Begin januari komen de juryleden bijeen.

In de bestuursvergadering van 6 januari 1933 wordt een reglement vastgesteld voor de handelwijze na lezing van de manuscripten door de bestuursleden:

1.	Ieder bestuurslid zal een kaartje met de volgorde zijner keuze op tafel deponeeren met recht van wijziging.
2.	Ieder bestuurslid zal eventueel zijn keuze nader toelichten.
3.	Daarna zal bij meerderheid van stemmen de keuze van het bestuur volgens rangnummer bepaald worden.

De manuscripten circuleren nu onder de bestuursleden en worden daarna successievelijk naar Polak gezonden bij wie zich op 24 maart alle stukken bevinden. Op 5 april zendt Groennou de volgende brief aan Gerhard, Polak, Ritter en Rünckel (ik citeer die aan Ritter, vH):

De 5 manuscripten met betrekking tot de Multatuli-prijsvraag zijn (...) in 't bezit van Prof. Mr. Dr. Leo Polak te Groningen, zoodat de betreffende geschriften zeer binnenkort de handen van alle juryleden zullen hebben gepasseerd.
Het bestuur onzer Vereeniging veroorlooft zich tot U, en trouwens tegelijkertijd tot de andere juryleden te wenden, met de vraag of het U gewenscht voorkomt dat bij de beoordeeling der boekwerken, een bijeenkomst wordt gehouden, dan wel, U er de voorkeur aan geeft om Uw bevinding, dus ook Uwe keuze, in schriftelijke vorm in te dienen.
Wij stellen ons voor ons neer te leggen bij de meening van de meerderheid der juryleden, en komen dus op deze ‘enquête’ ten spoedigste terug.

Ritter antwoordt op 6 april:

Het komt mij voor, dat het schriftelijk uitbrengen van advies (...) voldoende is. Mocht het besluit van meerderheid der jury hiermede niet overeenkomen, dan leg ik mij natuurlijk bij de andere meening neer.

In de laatste zin van zijn brief daagt een nieuwe vertraging op:

Wanneer Prof. Polak de manuscripten niet meer noodig heeft zou ik het op prijs stellen ze nog even te mogen doorzien.

Rünckel schrijft eveneens op 6 april. Hij stelt voor dat de juryleden een résumé geven van hun beoordelingen en dat naar de secretaris zenden die de résu-

[p. 54]

mé's rondstuurt. Dan kan een eindbespreking volgen van de gehele jury.

Volgens de notulen van de bestuursvergadering van 12 april is van Gerhard en Polak nog géen bericht ontvangen. De voorzitter stelt voor een aangetekende brief te zenden.

De Heer Groennou vindt dat eenigszins hatelijk en stelt voor liever te telefoneeren.

Het bestuur komt op 24 april opnieuw bijeen. Groennou heeft getelefoneerd. Polak deelde mee pas twee van de manuscripten doorgelezen te hebben. Ritter en Gerhard willen de manuscripten nog eens zien maar men zal schrijven: niet mogelijk. Besloten wordt op de eventuele gecombineerde bijeenkomst van jury en bestuur thee te serveren. Op 18 mei zendt de gekwelde Groennou een toch nog hoffelijk rappel aan Polak:

Intusschen vliedt de tijd voort en enkele inzenders (...) worden, zeer terecht, ongeduldig. Het bestuur (...) komt daardoor min of meer in een moeielijk parket te staan. Acht U het, wanneer de tijd tot doorlezen (...) in extenso U ontbreekt, misschien niet wenschelijk om ze verder even vluchtig in te zien? Mogelijk kan een korte blik (...) U al reeds een indruk geven, waardoor U in staat zijt Uw opinie, die wij overigens op hoogen prijs stellen, te bepalen? Wij hopen gaarne dat U Uwe medewerking in deze materie kunt verleenen op zoodanige wijze dat eindelijk eens een uitspraak door de jury kan worden gedaan.

Intussen vindt op 21 mei 1933 de 23ste Algemene Ledenvergadering plaats. Er wordt met geen woord over de prijsvraag gerept. Een dag later schrijft Polak dat hij zeer tot zijn spijt

door overlading met haastwerk nog niet de tijd heeft kunnen vinden de manuscripten voldoende door te nemen. Inderdaad zal ik een en ander wat vluchtiger afwerken en u binnen niet al te lange tijd een en ander meedelen.

Op 28 juli herinnert Groennou hem aan diens brief: Zendt ons de manuscripten s.v.p. uiterlijk 15 augustus terug. Op 1 augustus komt er een brief met:

deel ik u uit naam van Prof. Polak mede, dat u de manuscripten tussen 15 en 20 Aug. beslist in uw bezit zult hebben. Prof. gaat morgen met vacantie en is dan in de gelegenheid een en ander te lezen.

Het bestuur bespreekt in de vergadering van 28 augustus of de bestuursleden mondeling of schriftelijk zullen stemmen. Met 3 tegen 2 neemt men de beslissing: mondeling. Men stelt zich voor op 17 september met de jury in Krasnapolsky bijeen te komen. Blijkbaar heeft Polak de stukken nu naar Amsterdam gezonden want in de bestuursvergadering van 6 september vindt de stemming plaats. Het volgende staatje verschijnt:

[p. 55]

afb. 2 Prof. mr. Leo Polak (uit: Een erflater van onze beschaving, samengesteld door P. Spigt, Amsterdam 1946).

[p. 56]

	Götze	Beekhoff	de Hart	Groennou
1. Motto Gedenk te denken	1	4	2	4	3e
2. Motto Ontwaakt gij die slaapt	2	2	4	1	2e
3. Motto Multatuli in het licht van onze tijd	3	3	3	5	4e
4. Motto Ik Multatuli	4	5	5	3	5e
5. Motto De Waarheidszin	5	1	1	2	1e prijs

Men spreekt af dat de voorzitter als woordvoerder namens het bestuur zal optreden. Rünckel schrijft op 14 september:

Door omstandigheden ben ik plotseling verhinderd Uw bijeenkomst a.s. Zondag bij te wonen. Ik verzoek U daarom genoegen te willen nemen met een schriftelijk oordeel over de ingekomen manuscripten.
Mijn oordeel betreffende de letterkundige en propagandistische waarde, dien ik daarbij zoo bescheiden mogelijk te geven, omdat in de Jury mannen zitting hebben die daartoe beter dan ik in staat zijn.
Wel wil ik onomwonden mijn oordeel uitspreken over de waarde van de manuscripten als boek, dat zal moeten dienen om vooral de jongeren op te wekken de werken van Multatuli te gaan lezen en te bestuderen. (...)
Ik adviseer geen der ingekomen manuscripten in druk te laten verschijnen, terwijl ik meen dat de motto's Goedheid, Schoonheid en Waarheid en Ontwaakt, gij die slaapt! nog het meest voor bekroning in aanmerking komen.

Op 17 september vindt de juryvergadering plaats. Zonder Ritter en Rünckel en waarschijnlijk ook zonder Polak. Ritter schrijft op 18 september:

Het spijt mij bizonder, dat ik onder den drang van opgestapelde werkzaamheden er niet meer toe kwam U op te bellen. Ik moest gisteren twee lezingen houden, die ik nog bijna geheel had voor te bereiden (Eén ervan was het AVRO-Boekenhalfuur, vH). Hoewel de vergadering vermoedelijk reeds tot een besluit is gekomen wil ik toch nog even berichten, dat het manuscript, dat ingezonden was onder het motto ‘Ontwaakt, Gij die slaapt’ volgens mijn meening wellicht het beste was. De inzending met het motto ‘Gedenk te denken’ (...) is te prijzen om zijn degelijkheid, doch ik geef de voorkeur aan het vorige.

Groennou schrijft hem op 21 september:

Te Uwer orienteering deelen wij U mede dat het meerendeel der juryleden van oordeel was dat het manuscript onder het motto: ‘Gedenk te denken’ het eenige is hetwelk in groote lijnen aan de gestelde eischen van de prijsvraag voldoet en voor uitgave in aanmerking komt. Vooral Prof. Mr. Dr. Leo Polak heeft dit werk hoogelijk gewaardeerd en ter publicatie aanbevolen.
Het ligt in de bedoeling van de jury om het betr. manuscript opnieuw door de handen van de juryleden te laten passeeren, opdat men gelegenheid hebbe

[p. 57]

dit nog eens aandachtig door te lezen en aanteekening te houden van de eventueel gewenschte correcties. Mogen wij U dit manuscript bij gelegenheid nog eens ter revisie zenden?
Het voornemen bestaat om medio December a.s. weer eens bij elkaar te komen en de mogelijkheid te bespreken tot het al dan niet uitgeven van het betr. werk.

Het bestuur komt op 17 oktober bijeen. De Hart is verontwaardigd over Ritter die op 17 september niet verscheen en ook geen advies zond.

In een brief van 28 oktober vraagt de terecht ongeduldige inzender Wijnholds of de uitslag nog steeds niet bekend is. Tijdens de bestuursvergadering van 31 oktober deelt Groennou mee dat Polak nog steeds ‘Gedenk te denken’ in zijn bezit heeft. Men draagt de secretaris op Polak telegrafisch te verzoeken voortgang te maken. Ook op de bestuursvergadering van 11 november wordt vastgesteld dat Polak het manuscript nog steeds in handen heeft maar dat hij op 16 december naar Amsterdam zal komen.

Groennou schrijft aan Wijnholds dat de jury op 17 september bijeen was en dat een nieuwe ontmoeting medio december plaats zal vinden. Dan wordt de definitieve keuze gedaan.

Het geduld van de inzenders - wij geven zulks gaarne toe - wordt wel op den proef gesteld, doch men bedenke dat het bepalen van een keuze in deze een consciencieus werk is!

Weer gaat er 6 november een rappel naar Polak: Hebt u ‘Gedenk te denken’ al kunnen herlezen? Er zijn nog vijf juryleden die het vóor medio december onder de ogen hebben te zien. Graag spoedige retourzending. Op 4 december gaat er een telegram naar Polak:

Wachten gaarne spoedig toezending manuscript.

Blijken zal dat de secretaris het geschrift in Groningen of in Amsterdam heeft afgehaald want op 28 december schrijft hij aan Rünckel, dat de juryleden allen nog eens inzage krijgen van ‘Gedenk te denken’. Groennou zendt het hem toe. Wilt u het aan Ritter zenden?

Weer is er een jaar ten einde zonder dat de prijsvraag tot een goed einde is gebracht. Het Jaarverslag van 1933 meldt:

Prijsvraag.
Het doorlezen der ingekomen 5 manuscripten door de jury-leden, bestaande uit de Heeren A.H. Gerhard, Prof. Mr. Dr. Leo Polak, Dr. P.H. Ritter Jr., A. Rünckel en de 5 bestuursleden onzer Vereeniging, heeft een vertraging ondervonden dermate groot, dat enkele inzenders, zeer terecht, meenden hun ontstemming daarover te moeten kenbaar maken. Immers, op het oogenblik dat de regels uit de pen vloeien, n.l. Maart 1934, zijn de manuscripten rond twee jaar in het bezit der jury en nog steeds is geen definitieve uitspraak gevallen. Het manuscript dat voor eventueele publicatie in aanmerking komt, is voor de tweede maal in omloop, en indien dit als bekroond werk mocht worden aan-

[p. 58]

gewezen, dan zal den betrokken inzender verzocht worden zoo mogelijk rekening te willen houden met de aanteekeningen van de jury. Medio Mei 1934 zal de jury beslissen, zoodat het geduld van de inzenders niet lang meer op de proef wordt gesteld.

We nemen aan dat de tekst van de geplaagde Groennou is en gunnen hem zijn pittige uitspraken.

De bestuursnotulen van 3 januari 1934 melden dat Polak ziek is en dat het nog wel twee maanden zal duren. De secretaris heeft het bewuste manuscript bij hem afgehaald en naar Rünckel gezonden die het naar Ritter zal sturen, waarna de bestuursleden Beekhoff en De Leeuw er kennis van kunnen nemen. Volgens de notulen van 16 maart talmt Ritter weer. Evenmin als in 1933 wordt er ook op de Ledenvergadering van 15 april 1934 met geen woord over de prijsvraag gerept. Op 23 mei zendt Groennou een brief aan vier juryleden met de vraag: schikt 3 juni voor de slotbespreking? Ritter deelt mee dat hij verhinderd is. Kan het dan op 10 juni in de ochtend, vraagt Groennou op 28 mei,

U kunt er van verzekerd zijn dat, gezien den beperkten en kostbaren tijd der juryleden, de te houden bespreking in telegramstijl zal worden gevoerd.

Uit Savoy Palace Hotel, Gardone, Riviera, schrijft mevrouw H. Polak-Schwarz: Mijn man kan 3 juni niet

maar dat hij de uitgave van het destijds gekozen manuscript zeer goed vindt, daar de voorgestelde wijzigingen het allicht beter, niet slechter zullen maken.

Intussen zou Ritter

gaarne nog even inzage hebben van de manuscripten.

Groennou antwoordt op 5 juni dat in september 1933 het merendeel der juryleden het manuscript onder het motto ‘Gedenk te denken’ voor uitgave aanbeval.

Acht U het (...) niet overbodig om alle vijf manuscripten opnieuw door te lezen? (...) zenden wij U hierbij toe het concept ‘Gedenk te denken’.

Ritter geeft toe:

Wat de toezending van de 4 andere manuscripten aangaat deze kan wel achterwege blijven.

Nu is het eindelijk zover. Op 1 juli 1934 komt men 's ochtends bijeen in hotel Krasnapolsky. Het bestuursnotulenboek meldt:

Aanwezig de Jury leden de heeren Dr. Ritter, A.H. Gerhard en Rünckel benevens de bestuursleden Götze, Groennou, de Hart en Beekhof.
De voorzitter de heer Götze (...) deelt mede, dat alle Jury-leden aanwezig zijn behalve Prof. Polak, de laatste is door ziekte verhinderd. (...) Van het bestuur zijn alle leden behalve de heer de Leeuw aanwezig. (...) Hij stelt voor

[p. 59]

de besprekingen over het manuscript ‘Gedenk te denken’ te beginnen. Dr. Ritter wil in de eerste plaats een opmerking over de manuscripten in 't algemeen maken. Spreker stelt zich op 't standpunt dat een studie over Multatuli moet zijn objectief, klaar en duidelijk, niet zooals wij Multatuli zelf graag zien. Een geschrift zooals b.v. de Gruyter dit gaf stelde spreker zich voor. Het manuscript ‘Gedenk te denken’ voldoet hieraan niet. Spreker wil dit manuscript niet ten volle bekroond zien. Nu staan ons z.i. 2 wegen open:

afb. 3 Bestuur van de vereniging ‘Het Multatuli-museum’ in 1935. V.l.n.r. A.C. Beekhof, C. de Hart, W.A. Groennou, J.G. Götze en J. de Leeuw.

le kan men de auteur verzoeken zijn manuscript om te werken. Dit is practisch echter niet mogelijk.
2e kan men dit manuscript een eervolle vermelding geven en hieraan een gratificatie verbinden.
Nog een andere weg zou zijn de inzendtijd te verlengen in de hoop op meerdere inzenders. Spreker echter heeft niet veel hoop op succes gezien zijn ervaring in een andere jury.
De voorzitter zegt dat in de beoordeeling der manuscripten de jury vrijwel eenstemmig is. Wat betreft de eervolle vermelding, (...) ook het bestuur zal, gelooft hij, hiermede accoord kunnen gaan. Spreker is van meening dat wij echter het geheele bedrag à f 300 moeten beschikbaar stellen.
De heer Rünckel is van oordeel dat wij niet verplicht zijn een der manuscripten te bekronen.
Dr. Ritter is niet voor de uitgave van een der manuscripten. Geen der inge-

[p. 60]

zondenen voldoet aan de opdracht, nl. zich tot de jeugd te wenden en deze tot Multatuli te brengen.
De heer Gerhard acht geen der manuscripten geschikt voor uitgave. Zij zijn alle als wij hun een cijfer zouden geven, aangemerkt als onvoldoende. (...) De opzet der prijsvraag is geweest de jeugd nader tot Multatuli te brengen. Daarvoor is objectiviteit niet de eerste eisch, doch alleen geestdrift voor het gestelde doel. Ook Prof. Polak is van deze meening. Vooral de uitgebreidheid van het ingezondene doet schade, men leest ze niet uit. Het geschrift ‘Gedenk te denken’ kan zoo niet worden uitgegeven. Is echter van oordeel dat het werk dat bekroond zal worden minstens voor 80% aan de gestelde eischen moet voldoen en dat is met geen der manuscripten het geval. Er is gezegd omwerking is niet mogelijk, spreker is het hier volkomen mee eens. De auteur zal zijn eenmaal gegeven werk niet in een door anderen aangegeven richting kunnen veranderen. (...) Tot een conclusie komende is spreker voor een eervolle vermelding met een gratificatie en vermelding in de pers van het geschrift ‘Gedenk te denken’. Verder stelt spreker voor in overleg met de auteur en de jury eenige coupures aan te brengen.
De voorzitter vraagt of iemand nog een ander geschrift voor een bekroning wil voordragen. Niemand blijkt hiervoor te zijn zoodat tot stemming wordt overgegaan. De voorzitter leest nu eerst nog de brief van Prof. Polak voor waarin deze voorstelt het geschrift ‘Gedenk te denken’ te bekronen. Dit wordt met algemeene stemmen verworpen. Hierna wordt met algemeene stemmen besloten het geschrift ‘Gedenk te denken’ eervol te vermelden en de auteur een gratificatie van f 150 toe te kennen. De uitgave zal na eenige coupures in overleg met de auteur aan te brengen, nader onder oogen worden gezien. Hierna zal bij uitgave, en onder beslissing van het bestuur de auteur nog f 150 ontvangen. Van een en ander zal een perscommuniqué verschijnen.
Hierna worden de brieven met de namen der inzenders geopend:

Motto:	Inzender:
Ik Multatuli	Jan van Groningen Sumatrastraat 14, Heemstede
Ontwaakt gij die slaapt	W. Siebenhaar, Villa Aurelia Diano Marina. Italië
Multatuli in het licht van onzen tijd	Heiko W.J. Wijnholds van Wijckskade 25, Utrecht
De waarheid is een	Jules de Backer Bondgenootenstr. 222, Vorst-Brussel
Gedenk te denken	Willem Horsman Paramaribostraat 150huis, Amsterdam

Na drie jaren is de beslissing eindelijk gevallen. Naar aan te nemen is opgelucht kan secretaris Groennou de volgende dag de brieven verzenden aan de vijf inzenders:

Voor de goede orde brengen wij U, als mede-inzender, ter kennis dat in de

[p. 61]

prijsvraag, uitgeschreven voor de Vereeniging ‘Het Multatuli Museum’, op 1 Juli 1934 een beslissing werd genomen.
De jury heeft gemeend geen bekroning te kunnen verkenen, doch slechts een eervolle vermelding. Deze werd toegewezen aan den heer W. Horsman te Amsterdam, auteur van het manuscript getitel: ‘Gedenk te denken’.
Overeenkomstig de prijsvraag-bepalingen, zullen wij zoo vrij zijn Uwe inzending aan de verzameling in ons Museum toe te voegen en danken U ten zeerste voor Uw bijdrage.

Willem Horsman heeft het bericht echter in de krant moeten lezen. De brief van Groennou heeft hem niet bereikt. Hij is verhuisd. Dat deelt de secretaris mee in de bestuursvergadering van 9 juli. Hij zal zo spoedig mogelijk naar het nieuwe adres schrijven. De voorzitter stelt voor Horsmans geschrift uit te geven, een voorstel dat wordt aangenomen. De auteur zal voor een bespreking worden uitgenodigd. De secretaris neemt voorts op zich de juryleden te bedanken. Zijn brieven zijn gelijk aan die aan de auteurs, echter met na ‘Gedenk te denken’ de woorden:

zoomede een bedrag van f 150 als erkenning voor zijn werk. De mogelijkheid is niet uitgesloten dat later, in overleg met den schrijver, en na wijzigingen en aanvullingen van het manuscript, goed te keuren door de jury, tot uitgave wordt overgegaan. In dat geval zal het resteerende bedrag van f 150 aan den inzender worden uitgekeerd.

En tenslotte spreekt hij zijn dank uit. In dezelfde bestuursvergadering wordt verder besloten aan de juryleden te vragen voor 1 augustus hun opmerkingen te zenden over Horsmans inzending

maar in geen geval het manuscript nog eens te laten circuleeren.

Op 11 juli schrijft W. Siebenhaar uit Engeland:

Uw brief van 2 juli is mij uit Italië toegezonden. (...) Als ik na mijn 71ste verjaardag nog gelegenheid vind om Holland te bezoeken, hoop ik ook ‘Het Multatuli Museum’ daarbij aan te doen. Al heb ik geen specialen prijs behaald, gevoel ik me toch vereerd dat mijn bijdrage gewaardeerd en bewaard is. Misschien is het u bekend dat ik eenige jaren geleden een Engelsche vertaling van ‘Max Havelaar’^11. heb uitgegeven, die in Engeland en Amerika zeer gewaardeerd is.

Willem Horsman schrijft op 13 juli uit Santpoort:

Met voldoening nam ik uit de dagbladen kennis van de mij toegedachte ‘vermelding’.
Door de quaestie der adreswijziging vermocht ik eerst heden Uw schrijven te ontvangen, waarvoor ik U hartelijk dank zeg. (...) Zeer zeker wil ik medewerken om het manuscript in dier voege te wijzigen, dat de Jury in uitgave wil toestemmen, zonder nochtans mijn meening of stijl daarom geweld te willen aandoen.

11. Max Havelaar or the Coffee Sales of the Netherlands Trading Company by Multatuli (1860). Translated from the Dutch by W. Siebenhaar. With an Introduction by D.H. Lawrence (New York & London, 1927). De K.B. bezit van deze vertaling een exemplaar met correcties van de auteur.

[p. 62]

De ‘finishing touch’ ontbreekt inderdaad aan het in groote haast en bijna zoo geschreven werk.
De mij toegezegde belooning, waarvoor ik U bij voorbaat dank zeg, zag ik gaarne per postwissel aan mijn adres te Santpoort toegezonden.

Horsman is opmerkelijk korte tijd aanwezig op de bestuursvergadering van 14 augustus. De notulen gewagen van zijn binnenkomst om 21.15 en zijn vertrek om 21.50. Hij zal zijn manuscript omwerken. Er zal drie, eventueel twee maanden voor nodig zijn. De voorzitter acht inkorten wenselijk en zou het boek graag meer tot de jeugd doen spreken.

Op 26 september schrijft Horsman een lange brief. Hij heeft blijkbaar van Groennou de op- en aanmerkingen van de vier juryleden op zijn tekst ontvangen en reageert erop. Hij zendt zijn nieuwe stukken^12. en besluit zijn brief met:

Geacht Bestuur, de volgende bladzijden zullen voor zich spreken, ik hoop dat ik niet te laat heb ingeleverd of onze plannen het boek eind November in druk te zien te hebben gedwarsboomd. Ik hoop de drukproeven zelf te mogen corrigeeren. Ik stel voor het Boek nog in de oude spelling te laten drukken.
Wat dunkt U van den titel? Het motto blijkt nogal ingang te vinden. Zouden we dan daarvan de titel maken en de andere tekst als bijschrift nemen, b.v.b.
Gedenk te Denken
Studie over Multatuli en zijn Merk of Mensch en Maatschap door Willem Horsman.
Over boekgrootte, kaftkleur, enz. zou ik liefst geraadpleegd willen worden.

Groennou licht op 17 oktober de vier juryleden in:

Den auteur (...) werd medegedeeld dat de mogelijkheid niet is uitgesloten dat te eenigertijd tot uitgave van zijn werk zou worden overgegaan, mits rekening werd gehouden met de door de Jury gemaakte op- en aanmerkingen.
De heer Horsman heeft gemeend de gerezen bezwaren zoo niet voor honderd procent, dan toch voor het grootste gedeelte, op te lossen door een geheel nieuw Deel 3 samen te stellen, welk Deel wij U in cyclostyle-vorm met dezelfde post doen geworden.
Zoudt U zoo vriendelijk willen zijn dit gecorrigeerde Deel in te zien en daarvan Uw bevinding te willen melden binnen twee weken na dato dezes?

In de bestuursvergadering van 7 november blijkt dat het bezwaarlijk is het aanvullende gedeelte te vergelijken als het origineel er niet bij is. Men besluit de overige juryleden nog eens aan te schrijven. Aan Horsman zal verzocht worden de spelling Marchant^13. te gebruiken, ‘want Multatuli was ook al voor een vereenvoudigde spelling, zie Idee...,’^14.. Men zal Ritter vragen het Voorwoord te schrijven. Op 17 november schrijft Groennou aan Polak, Ritter en Rünckel:

Wij nemen de vrijheid onzen brief dato 17 October a.c. in herinnering te bren-

12. Aanwezig in het Museum.

13. H.P. Marchant (1869-1956), die in 1934 als minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen een vereenvoudigde spelling invoerde.

14. Niet ingevuld. Een aantal Ideën gaan over de spelling.

[p. 63]

gen en het zal ons aangenaam zijn alsnog Uwe eventueele op- of aanmerkingen op de door den auteur ingezonden wijzigingen te mogen ontvangen.
Mochten wij na verloop van een zestal dagen zonder bericht Uwerzijds gebleven zijn, dan nemen wij aan dat U de uitvoering van dit onderdeel overlaat aan de competentie van het bestuur onzer Vereeniging.

Polak antwoordt op 18 november:

Tegelijk met deze retourneer ik u de toegezonden wijzigingen, voorzien van enkele op- en aanmerkingen, die de auteur wellicht ter harte wil nemen zonder dat hij de herkomst behoeft te weten.

Groennou vraagt op 21 december 1934 aan Ritter:

Het behoeft geen betoog dat het uit te geven werk belangrijk aan waarde zou winnen indien het werd voorafgegaan door een voorwoord van een in deze materie bij uitstek kundig literator, weshalve wij de vrijheid nemen ons tot U te wenden met de vraag of U zich bereid kunt verklaren enkele regels aan het boek te wijden.

Waarop Ritter op 29 december antwoordt:

Ik ben in beginsel gaarne bereid om de voorrede voor het boek van den Heer Horsman te schrijven. Ik stel echter als conditie, dat ik het boek nog eens rustig mag overlezen.

Het Jaarverslag over 1934 meldt:

In haar bijeenkomst op Zondag 1 Juli 1934 heeft de jury als haar oordeel te kennen gegeven, dat geen der 5 ingekomen manuscripten aan de eischen, vervat in de prijsvraagbepalingen, voldoet, en derhalve niet voor bekroning in aanmerking kan komen. Het door den Heer W. Horsman ingezonden werk, getiteld: ‘Gedenk te denken’ verkreeg evenwel een eervolle vermelding en het bestuur onzer Vereeniging, daartoe gemachtigd, neemt ernstig in overweging om laatstgenoemd werk te doen uitgeven wanneer een uitgever daartoe bereid gevonden kan worden.

Het zal aan de leden die dit sobere bericht lazen ontgaan zijn wat er allemaal in die drie jaar gebeurd is en de erin vervatte voorzichtige laatste volzin zullen ze ook voor niet veel meer dan kennisgeving hebben aangenomen.

Er gaat een nieuw jaar in. Het begint met een reeks brieven van Horsman. Op 7 januari schrijft hij:

Hierbij bied ik U de herziene slotbewerking aan en de diverse veranderingen over 't geheele boek. Ik heb met alle wenschen rekening gehouden, daar de opmerkingen m'n instemming hadden.
Ik blijf nu verder tot alle medewerking bereid.
Moge het boek spoedig verschijnen.

Kan hij nu de tweede helft van zijn honorarium ontvangen? Hij wil lid van de Vereniging worden.

[p. 64]

Nu komt de zaak in een belangrijk laatste stadium: de onderhandelingen met Rünckel over de uitgave van het manuscript. Op 15 januari zendt Groennou hem de kopij met het verzoek het boekwerk nu te laten zetten. Ritter wil wel een Voorwoord schrijven. Wat wordt de oplage en wat de prijs? En kan het Museum in de winst participeren?

Rünckel antwoordt op 29 januari kil en zakelijk. We hebben het project in studie genomen. Het heeft wel een kans om commercieel te slagen als uw Vereniging als officiëel uitgever optreedt en daarbij krachtig propagande voert en een uitgever zich wil belasten het werk in de boekenkast te brengen in Nederland en Indië. Indien uw bestuur zich in beginsel met dit denkbeeld kan verenigen, zijn wij desgewenst gaarne bereid voor rekening van uw Vereniging de verzorging op ons te nemen, het in de boekhandel te exploiteren en de verzendingen aan particulieren op ons te nemen.

Van die brief heeft men waarschijnlijk wel even staan te kijken. Hoe nu?

Groennou vraagt hem of hij op de bestuursvergadering van 6 februari wil komen.

De voorzitter releveert een brief van den heer Rünckel (...) en spreekt als zijn meening en die van het bestuur uit dat de heer Rünckel heeft toegezegd de uitgave der prijsvraag te zullen verzorgen.
De heer Rünckel stelt zich op het standpunt dat zijn uitgeverij ‘De Branding’ gezien het commerciëel resultaat geen uitgever kan zijn der prijsvraag. (...)
De heer Rünckel geeft te kennen dat het niet in zijn bedoeling lag al bij voorbaat de uitgave ter hand te nemen. Zijn bedoeling was alleen advies te geven.
Naar aanleiding van een en ander worden de desbetreffende notulen voorgelezen. Hieruit blijkt dat de heer Rünckel geen definitieve toezegging heeft gedaan. (...)
Brief van de heer Horsman met verzoek de tweede f 150 voor prijsvraag te zenden. Secretaris heeft geantwoord: bij uitgave zal dit bedrag uitgekeerd worden.
Aan de orde komt uitgave manuscript prijsvraag. Besloten wordt de Wereldbibliotheek hiervoor aan te zoeken.

Het antwoord van de Wereldbibliotheek luidt: Het gehalte van het werk laat een publicatie in ons Fonds niet toe. Op 2 maart schrijft Horsman:

De loop der gebeurtenissen, sinds 1/3/1932, is wel te-leurstellend, voor ons allen.

Op 5 april schrijft hij alweer: Hoe is de stand van zaken nu? Kan ik het geld krijgen, ik zit er hopeloos om verlegen.

Op 10 april komt het bestuur weer bijeen. De secretaris brengt verslag uit van Horsmans brieven.

[p. 65]

Verzoekt alsnog uitbetaling 150,-. Dit laatste wordt niet in overweging genomen.

Op de Algemene Ledenvergadering van 6 mei (de presentielijst bevat slechts tien handtekeningen) wordt over de prijsvraag meegedeeld:

Het is het bestuur tot nog toe niet gelukt een uitgever bereid te vinden tot uitgave van dit werk.

Horsman blijft volhouden. Hij is nu verhuisd naar Huize ‘De Zonzijde’ (!), Ruiterweg 25A, Castricum. Hoe staan de kansen?

Aan hoeveel en welke uitgevers is 't nu aangeboden en wat zei men? Wat heeft dr Ritter bereikt? Kunt U niet per advertentie in De Telegraaf een uitgever vragen? (...) Is er nu niet één Vrijdenker meer, die een uitgever eventueel borg wil staan voor verlies? (...) U merkt, ik ben weer verhuisd, ik geloof dat een periode van weldoende rust nu voor mij aangebroken. Ik voel mij als een zich richtende halm na den storm.

En op 5 september:

Ik ga een voor ieder leesbaar boek herschrijven, vooral voor uitgevers, die ik van mijn kant zal pogen te vinden. Iemand vroeg mij: kan de Heer de Hart met uitgever van Kampen spreken of Scheltens & Giltay?

In de bestuursvergadering van 4 oktober wordt toch nog weer een lijstje van uitgevers gemaakt. Op 14 oktober schrijft Groennou Querido aan, die dezelfde dag nog antwoordt: neen.

Voor de zoveelste maal vraagt Horsman op 17 oktober of hij zijn herzieningen terug kan krijgen. Op dezelfde dag richt Groennou zich tot De Arbeiderspers, die aanvankelijk nog vraagt: Kunnen we nader over de bedoeling van de uitgave worden ingelicht? Wil Uw bestuur een garantie op zich nemen? maar die op 30 oktober toch moet meedelen van de uitgave af te zien.

In een brief van drie kantjes pleit Horsman op 10 november nog eens voor uitgave maar de bestuursvergadering van 15 november notuleert:

De secretaris heeft den heer Horsman geschreven dat verschillende uitgevers de uitgave niet aan willen. (...) Hierop heeft de heer Horsman geantwoord met een brief vol meditaties met als slot dat hij niets aan z'n werk kon veranderen en ook voorloopig daar geen tijd voor heeft.

Horsman schrijft op 28 november:

U laat toe dat de Uitgevers een tweede Jury vormen. Dat gaat niet aan. Ik memoreer dat nog veel uit m'n vorige brieven mij is onbeantwoord gebleven, maar, soit, nogmaals ik ben er nu beu van. Dit schrijfavontuur acht ik voorbij.

En op 4 december:

Ik heb 'r van afgestapt. Zoo grondig, dat als ik 't later mocht tegenkomen, ik zeggen zal Wie zijt gij! Ik moet werkelijk afscheid nemen van deze ervaring.

[p. 66]

En ook het bestuur legt in zijn vergadering van 30 december 1935 het moede hoofd in de schoot:

Deze brief wordt voor kennisgeving aangenomen daar het bestuur gezien de gedane pogingen geen kans op uitgave ziet.

Op de Algemene Ledenvergadering van 21 april 1936 wordt over de mislukte prijsvraag met geen woord meer gerept.

Daarmee eindigt een onderneming die 4½ jaar geduurd heeft, van 27 mei 1931 tot 30 december 1935, en die tenslotte tot niets heeft geleid. Duizenden man-uren zijn gestoken in een vruchteloze zaak. Een idealistisch voornemen heeft tot niets geleid.

Waren de vijf manuscripten dan zo matig? Het antwoord moet helaas luiden: ja. Wie wil kan zich daarvan zelfs overtuigen.

1.	Het onder motto ‘Ik Multatuli’ ingezonden manuscript van Jan van Groningen bestaat uit 756 geschreven kleine velletjes.
2.	Het onder motto ‘Ontwaakt gij die slaapt’ ingezonden manuscript van W. Siebenhaar bestaat uit 109 vrijwel zonder doorhalingen geschreven bladzijden en is getiteld: ‘Multatuli, De Groote Rousseau van Holland’.
3.	De inzending van Heiko W.J. Wijnholds onder het motto ‘Multatuli in het licht van onzen tijd’ is getikt. Niet alle bladzijden zijn genummerd, maar op de laatste staat LX.
4.	Ook de inzending van Jules de Backer (de Vlaming) onder het motto ‘De waarheid is een’ is getikt, 52 bladzijden. ‘Ik zal het leven van Multatuli schetsen in breede trekken, ik zal stilhouden aan de schitterende mijlpalen en voor U, Flinke Jeugd, een prachtigen ruiker plukken in den lusthof van den grooten humanist en kunstenaar, dien ik U bewijzen zal, te zijn als de slanke rijzige rozelaar, met felle stekels, en eeuwig bloeiende rozen, die de lucht doorbalsemen!’
5.	Tenslotte de inzending van Willem Horsman onder het motto ‘Gedenk te denken’, het manuscript dat dus niet de prijs maar wel een eervolle vermelding kreeg. Het is vrijwel zonder doorhalingen in vijf cahiers geschreven, 400 bladzijden.

De manuscripten, brieven, notulen van de bestuursvergaderingen en jaarboeken bevinden zich in het Multatuli-Museum. Wat Dr. P.H. Ritter Jr. betreft spiegelt de correspondentie zich in het Museum en in het Archief Ritter in de Utrechtse Universiteitsbibliotheek: Ritters originele brieven en doorslagen van de antwoordbrieven aan hem in het Museum, Groennou's originele brieven en doorslagen van de antwoordbrieven aan hem in het Archief Ritter. Een enkel stuk bevindt zich alleen in het Museum of alleen in het Archief Ritter.

Een uitgebreidere versie van dit artikel en een lijst van de 257 stukken bevindt zich in het Museum.

[p. 67]

Na het gereedkomen van bovenstaand artikel vond ik in het Archief Ritter nog een briefkaart, gedateerd 16 april 1948, van Willem Horsman, Linschotenstraat 69, Haarlem, aan Ritter met onder andere deze zinnen: ‘Ik schreef ééns in 1934 mede door u eervol vermeld werk over Multatuli. Ik werk het thans om, na 14 jaar, en hoop er een uitgever voor te vinden. U zoudt er nog een voorwoord voor schrijven’. Ritter verwees hem in een brief van 29 april 1948 naar Dr. G. Stuiveling ‘die de beste Multatuli kenner van Nederland is’.

[p. 68]

Literatuur

Jan J. van Herpen: Al wat in boeken steekt, dertig jaar radiowerk van Dr. P.H. Ritter Jr. bij de AVRO (Zutphen, 1982).

Jaarboek der Rijksuniversiteit te Groningen 1928-1929.

Idem 1945.

Prof. Mr. Dr. Leo Polak, een erflater van onze beschaving, herdacht door vrienden en collegae, gevolgd door de voordracht De zin van de dood, samengesteld door P. Spigt (Amsterdam, 1946) (o.a. met een bijdrage van A.H. Gerhard).

W.H. Vliegen: De Dageraad der Volksbevrijding (tweede deel, Amsterdam, 1905).