Over Multatuli. Delen 14-15

[p. 29]

Gé Nabrink
Rumoer rond de Max-Havelaarherdenking, 1910, deel II
Brieven van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, B. Damme en anderen

Correspondentiekaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 9.III.'10 C. 3/20

Waarde Damme,

Ik vind het zoo kurieus dat gij wel en ik niet een schrijven ontvingt. Het schijnt dat men u wil winnen om er mij uit te houden. Nu dat moeten de heeren weten, maar ik doe niets zoolang de heeren nog niet verklaard hebben dat zij terug zijn gekomen op hun besluit, dat mij aanleiding gaf tot bedanken en mij vragen of ik op nieuw lid van het Komitee wil worden. Ik kan niet ingaan op hetgeen derden mij melden. En dus ik ben van oordeel dat wij stil onzen weg moeten gaan. Schrijft niet de heer van Hall buitendien dat er geen wijzigingen zijn gekomen in de plannen der kommissie? Dus alles bij het oude.

Al is de circulaire anders, dan nog heb ik geen reden zonder iets van de kommissie te vernemen om mij aan te sluiten. Ik kom niet terug op besluit zonder de erkenning der kommissie dat zij is teruggekomen op haar besluit. Pas op dat gij u niet laat vangen, want de voorkomendheid tegenover u en het totale stilzwijgen tegenover mij is kenschetsend en verdacht.

Wij kunnen in elk geval gelden verzamelen ter goedkoope verspreiding der werken van Multatuli.

Groetend

F. Domela Nieuwenhuis

Hilversum 9 Maart 1910

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 9.III. '10 C. 3/21

Waarde Nieuwenhuis!

Evenmin als U noodigt men mij uit. 't Is alleen op 'n schrijven van de heer Meersmans dat ik den heer S. Kalff om inlichtingen schreef.

Hem schreef ik, dat zoo men U uitnoodigde, ik dan weer toe zou treden enz., enz.

Dit heb ik U reeds gemeld. En als zoodanig alleen heeft men mij geschreven. v. Hall schrijft er is gèèn wijzing gekomen nà de laatst gehouden verg. dus op die waar men die eenzijdige Indische hulde heeft laten varen, enz.

Doch genoeg er van: mij walgt de geheele zaak zoo die nu geloopen is. Had men de zaak van onze zijde vastgepakt en aanzich gehouden, al die ergernis ware niet gekomen. Maanden lang heeft men mij allèèen voor alles op laten

[p. 30]

trekken. Wij hadden dan die echte volksuiting verkregen evenals in m'n tweede oproep is gezegd. En zonder die fatale regels onderschrift in de Dageraad ware alles weer in orde. Nu heb ik er slechts ergernis van.

Goed verzamel gelden voor 'n goedkoope uitgave: zoo gij wilt in dien zin zooals Roorda van Eysinga het bedoeld in zijn Brieven 2: Oorspronkelijkheid^24.. En nu zonder uitnoodiging, ook aan U gericht, treed ik niet weer tot het comité toe.

Met kam. gr.

Uw B. Damme.

Ziehier afschrift aan de Heer v. Hall

R.9/3'10

WEd Heer

Met deze bericht ik U ik UEd dat ik niet weder tot Uw Comité toe zal treden en wel om dezelfde redenen den Heer S. Kalff ontvouwd.

Hoogachtend

B. Damme

24. Roorda van Eysinga, S.E.W., Verzamelde stukken. 8 aflev. 's-Gravenhage, B. Liebers en Co, 1889. 356 p. - De Mare 986.

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 12/III.'10 C. 1/22

R. 12/3'0.

Waarde Nieuwenhuis.

Bijgaand schrijven is door mij aan v. Loo gericht. Zeker zal ik in een aan U gericht schrijven wel eens gezegd hebben... er is dus geen reden meer om een neven comité op te richten... Ik deed dit dan onder de indruk van het door mij ontvangen bericht dat alzijdige Multatulihuldiging zou worden betracht. En deze woorden drukken niets anders uit dan m'n blijdschap over de goede wending die de zaak genomen had n.m.l. Multatuli om zijn verschillende verdiensten te huldigen. En dit juich ik evenals gij en elk ander van harte toe.

Doch hiermee is toch door mij niet gezegd dat nu mijn oproep kwam te vervallen. Dat gij een onderschriftje onder het stukje uit de Telegraaf moest plaatsen. Nimmer heb ik U verzocht zulks in Uw blad te doen. Wij hebben de circulaire aftewachten.

Blijkt het daaruit dat men alzijdige hulde wil, dan ben ik tegen het oprichten van een ander comité, omdat dit wirwar stichten zal.

Doch tot zoolang dient men te wachten wat de commissie zal uitrichten en door mogelijke voorbarigheid - uit goede bron ontsproten dan - het graan niet voor de voeten weg te maaien vooraleer het rijp is.

De zaak is dat ik immers tot nu toe niet tot het com: behoor

Er is nog iets anders.

Verschijnt nu die Circ: en deze is in dien zin als nu wordt verondersteld, zoo zal ik toch in dit Comité geen zitting nemen, indien men den Heer D.N. en mij daartoe niet een uitnoodiging zendt.

[p. 31]

Want heeft men alzijdige hulde aangenomen dan erkent men hiermee dat de Heer D.N. gelijk had met uit te treden. In dezen zin is door mij dan ook reeds aan de Commissie geschreven. En hierop wordt gewacht. Tot zoolang blijft de zaak zoo dezen is.

M. kam. gr.

B. Damme

Brief van B. Damme aan J. van Loo. ws. 9/10.III.'10 C. 1/23

v. Loo!

Wil dit stukje plaatsen, en laat ons zorgen door geen misverstand de zaak in 't honderd te sturen. Komt nu deze week de circ: en heeft men DN en mij uitgenoodigd toetetreden of komt er een andere wijziging dan kan het achterwege blijven. In dit geval zal ik het U wel doen weten of zal 't U wel door DN geweten laten worden.

Wil mij even een en ander van het verloop meedeelen indien gij iets weet.

Nogmaals gegr.

BD.

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 17.III.'10 C. 1/24

Waarde Nieuwenhuis!

Hiermede doe ik het volgende voorstel aan allen die gaarne op een goed-koope en gemakkelijke wijze in het bezit wenschen te komen van de gezamenlijke werken van Multatuli.

Indien er minstens 1 à 2000 personen gevonden worden die met dit plan de uitgave van Multatuli's werken sympathiseeren en zich bij de Redactie van de Vrije. Soc. of de Dageraad opgeven om door haar een compleet stel van Multatuli's werken te erlangen, dan is deze uitgave gewaarborgd.

Ieder hunner beschikt dan over een werk van blijvende waarde voor een minimum prijs en op de volgende zeer gemakkelijke wijze te verkrijgen.

Iedere week verschijnen 2 à 4 vel à 2 of 2½ cent Per vel.

Er worden 10 vel (minstens) vooruitbetaald omdat natuurlijk voor dit doel geen gelden aanwezig zijn en ontwerper noch uitgevers van dit plan, over geen financieele middelen hebben te beschikken.

Voorts wordt over het bedrag van elke verdere 10 afl. beschikt. Daar de geheele reeks ongeveer 240 vel druks beslaat zoo komt het geheele werk op slechts f 4 à 5. En daar deze uitgave niet op winstbejag berekend is, doch alleen slechts met het doel geschiedt om Multatuli op doelmatige en goedkoope manier onder ieders bereik te brengen. Zoo vertrouw ik wel dat elkeen die iets voor Mult's streven voelt - of met zijn werken bekend wil raken of deze in zijn bezit wenscht te hebben hiermee wel accoord zal kunnen gaan.

[p. 32]

Bernard Damme (foto coll. Int. Inst. v. sociale geschiedenis).

Uit eigen initiatief door samenwerking eigen kracht en middelen bewijzen wij ook door dit te doen Multatuli te waardeeren.

Door zijn denkbeelden te verbreiden eeren wij het best zijn nagedachtenis.

Komaan er is iets schoons te doen - doen wij dat dan ook zoo spoedig en zoo goed als mogelijk is.

Geeft u nu daartoe op bij de Red. v.d. blad.

B. Damme.

W.N.!

Zoo dit plan U wenschelijk voorkomt zo wil dit stukje dan plaatsen en mede onderteekenen. Zoo er bezwaren zijn deel ze mij dan even mee.

Bedeaux en anderen heb ik er reeds voor gewonnen. Wilt gij prijsopgave vragen? en hoe de drukker contracteeren wil?

In alle geval zeg me Uwe meening.

Ik geloof dat er veel kans van slagen is - Lukt ons dit - dan is de weg ge-

[p. 33]

baand om op deze wijze geheel in onze geest ook andere werken uit te kunnen geven.

Wil ik soortgelijk schrijven aan de Dageraad zenden of verzoeke over te nemen. Zoo 't tot uitgave komt dan is m.i. het beste de Elsevier uitgave (de door de Wed met nooten verrijkte) te volgen.

Garmond editie is slecht.

Met kam. gr.

BD.

P.S.

Op roep om gelden voor de uitgave vlugschriftjes beantwoord niet zelfs aan de laagst gestelde verwachtingen. Dan maar zoo gepr(obeerd).

Correspondentiekaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 22.III. '10 C. 3/25

Waarde Damme,

Ik heb uw oproep niet geplaatst en wel omdat ik het er heelemaal niet mede eens ben. Een kompleten Multatuli te geven, dat acht ik niet goed om de doodeenvoudige reden dat het volk hem niet kan begrijpen en juist voor zijn werken zelve er niet toe komt om hem te gaan lezen en waardeeren. Ik heb nog nooit een arbeider, die beschikt over een schrale beurs, aanbevolen om de volledige werken aan te schaffen: 1^o. omdat het te duur voor hem is en 2^o. omdat hij er niet veel aan heeft. Nee, we moeten door begrijpelijke, aantrekkelijke stukken den werkman opvoeden, opdat hij steeds naar meer en eindelijk naar zijn volledige werken vraagt. Dat is de ware methode. Ik wou b.v. beginnen met een brochure: Er ontbreekt veel aan de welvaart des volks 1^o. zedelijk, 2^o. geestelijk, 3^o. stoffelijk. En zelfs daaruit laat ik nog stukken wegvallen die minder geschikt zijn en wier uitvallen het verband niet stoort. Dan de Sprookjes van het gezag, liefst met hier en daar een opheldering, enz. enz.

Denk er eens goed over na en ik ben overtuigd dat gij het met mij eens zult zijn. Overschat het peil des volks niet, wat wij zo licht doen. Wij moeten juist het volk opleiden opdat het kome tot Multatuli. Ik ben bang dat als men ze te zware kost geeft, het onverteerd zal blijven en als een steen op de maag zal leggen.

Laat ons geld verzamelen en dan goedkoop die schrifturen leveren. Er komt al wat in en er zal wel meer komen. Dit is de beste hulde.

Van circulaire nog niets gezien, van kommissie niets gehoord. Het gaat alles alweer den slakkengang.

Groetend

F. Domela Nieuwenhuis

Hilversum 22 Maart 1910.

[p. 34]

Correspondentiekaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 23.III. '10 C. 3/26

Waarde Damme,

Ziezoo nu hebben we de lang verwachtte circulaire, waarmede men u trachtte te paaien. Heb ik nu gelijk gehad of niet? Men wil Multatuli niet eeren als baanbreker, als pionier eener nieuwe wereldbeschouwing maar als Indisch specialiteit, als schrijver van de Max Havelaar. Waar blijft nu de heer Meersmans die u zei in dat geval ook te bedanken? Laat hij met ons meegaan en het heele tweede plannetje verdwijnt.

Zoo'n Multatuli avond kunnen wij ook best op touw zetten. Maar nu moet onze oproeping, dunkt mij, in zee en vooral gewerkt om gelden bijeen te brengen voor de verspreiding zijner kettersche Ideën. Wat zou Multatuli raar opkijken als hij de namen las van de onderteekenaren en geen zijner vrienden daarbij vond!

En dan wat 'n misselijke houding van de Dageraads afgevaardigden, die toch zitting bleven nemen in de kommissie, ofschoon dit heelemaal niet in de bedoeling lag van de Dageraad. Neen, dan hielden Wibaut en v.d. Goes zich beter! Ik zal er in de Vrije het noodige over zeggen, doe gij het in de Dageraad en geesel vooral die halve Dageraadsleden. In dit blad zal ik den oproep om steun nog eens plaatsen ook met uw naam. Nu flink aan 't werk, opdat onzerzijds ook hulde wordt gebracht. Ja, hadden wij de zaak maar in handen gehouden! Alweer een bewijs dat de zoogenaamde organisatorische weg niet altijd de beste was.

Zonder mij zou het Hoofdbestuur niets hebben gedaan, maar op mijn aandrang wierp van Loo dat denkbeeld op, dat zij nu hebben uitgevoerd. Enfin, alles is nog niet verloren. Zouden wij nog 'n vergadering beleggen? Schrijft gij er nu nog eens over aan den heer Meersmans?

Groetend

F. Domela Nieuwenhuis

Hilversum 23 Maart 1910.

toegevoegd bovenaan eerste bladzijde:

Ook de heer Hartkamp te Amsterdam moet veel Multatuliana in zijn bezit hebben.

Brief van B. Damme, ws. aan P.J.A. Meersmans. 24.III.10 C. 2/27

R. 24 Maart 1910.

Waarde Heer!

Nu de circ: er is - nu moet ik U zeggen dat de geheele, zoo grootsch op touw gezette zaak, mij bitter gevalt. De Indische Specialiteit en de schrijver

[p. 35]

van het O-Zoo mooie boek de Max Havelaar wordt hulde gebracht; Zie daar al. Niets wordt er gerept van zijn verschrikkelijke en zoo zware strijd op zoo velerlei gebied. Niets van zijn strijd tegen den godsdienst, modern of antiek. Niets van z'n strijden tegen het gezag op zedelijk, godsdienstig, staatkundig gebied.

Geen melding is gemaakt van zijn nieuwere levens en wereldbeschouwing, enz: enz:

Dit alles is te bejammeren. Van een alzijdige hulde is alzoo geen spoor te vinden.

En zonder de poging om 'n z.g.n. Mult-museum tot stand te zien brengen zou deze geheele hulde mij nog meer afstooten dan dat zij aantrekkelijkheid voor mij bezit.

Wat schrijf je mooi! Wat gil je mooi!

Ziedaar de man die zoo mooi schrijven kon, - dat is de v.n. inhoud waarmee men Multatuli den volke toont.

Neen. Ik meen er moet iets anders geschieden. Multatuli in zijn verschillende hoedanigheden aan het volk bekend gemaakt. Gedeelten uit zijn werken waarin hij het opneemt voor dit volk.. Waarin hij den strijd voert tegen al wat rot en verleugend is in ons midden, moet dit volk bekend gemaakt worden.

Zijn strijd voor waarheid - recht en menschelijkheid moet worden in het licht gesteld. Opdat deze, zijne ideeën doordringen tot de massa. Zie zoo stel ik me voor hem die hulde te brengen welke men z'n nagedachtenis verschuldigd is. In deze zou ik dan ook gaarne op Uwe medewerking rekenen, indien de oproep daartoe onder Uwe aandacht komt.

Wat verder Uw plan en werkzaamheden betreft tot het stichten van 'n Mult.

Museum in dezen reken geheel op mij.

Achtend groeten

B. Damme

Brief van B. Damme aan P.J.A. Meersmans. 2/IV.'10. C. 2/28

R. 2/4. 10

Waarde Heer!

In antwoord op uw vorig schrijven, waarin Gij U onder meer beklaagt te vreeze dat ook persoonlijke redenen in het spel zouden zijn die U niet de verzochte medewerking verleenen als wel gewenscht wil ik U wel even het volgende melden.

Bij enkelen, mij onbekende personen moge dit zoo het geval wezen - bij andere mij wel bekend, is dit niet het geval.

D.N. verwonderde zich wel dat Gij bij dit Comité aangesloten bleef, terwijl Gij toch ook het plan aanvankelijk had om uit te treden, maar hij beseft zeer goed welk aandeel Gij in die Mult. Com: hebt en welke taak Gij daarin vervuld. Wendt U tot hem en zeker weet ik dat hij Uw werken zal bevorderen

[p. 36]

waarmee hij kan en U tevens ook wel van dienst zal wezen waar dit in z'n vermogen is. Hij is eerlijk en oprecht... en kan U in velen dingen wel van dienst wezen.

Evenals Gij mogelijk hem.^*

Mevr: H.S. beoordeeld Gij verkeerd. Integendeel van onverschillig zich jegens Uw werken te betoonen is zij U wel gezind. En daar het moeilijk is te spreken waar zwijgen beter wezen zou, zoo wil ik U, opdat Gij althans niet de menschen en zaken verkeerd beoordelen zult - wel zeggen dat U een verrassing wacht. Zij gelooft U welgezind te zijn. Zoodra zij in Amsterdam komt zal zij U met een bezoek vereeren. Zie daar nu, ontevredene, die omringd is van trouwe vrienden, enz: Dat zij geen Mult: gezonden heeft - zij zal daarvoor mogelijk wel haar geldige redenen hebben. Welke deze zijn - dit weet ik niet. Dit evenwel weet ik U wel te melden dat zij in zake de Mult-hulde geheel aan de zijde van D.N. en mij, zich heeft geschaard.

Zie hier nu eenige lichtpuntjes welke U een weinig mogen Uw donkere stemming moge verlichten.

Gij weet nu hoe de zaken te beschouwen en zult zelf wel weten; wat te doen.

Hierbij

1"	de beide door U gevraagde stukken.
2"	N.R.C. art. Haspels over M's Vorstenschool.
3"	Kaart v den Heer v. Rijn met de daarop...(?).

(Deze zend Gij mij gelegenheid wel eens weer)

Er is zoo ik hoor nog een broch: verschenen Mult: als denker. Het moet van katholieke zijde uitgaan. Gezièn heb ik dit evenwel nog niet.

Ook is Specialiteiten verschenen met noten enz: door Mevr. D.D.H.S. bezorgd^25..

Voorts met mijn beste groeten

B. Damme

* Juist omdat Uw streven geheel buiten de eenzijdige M.H. is gelegen zou hier samenwerking kunnen bestaan.

25. Nieuwe verbeterde uitgaaf met nog niet gepubliceerde noten van den schrijver en een inleidend woord van Mevr. Douwes Dekker-Hammnick Schepel. Amsterdam, Mij. voor goede en goedkoope lectuur, 1910. VIII, 208 p. - De Mare 495.

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 4.IV.'10. C. 3/29

Waarde Nieuwenhuis!

Hierbij f 5.50 voor Mult. uitgave met verzoek om daarvoor ook eenige expl: Wil verantwoorden

f 5 Mr. v.H(aersolte Arnhem

f 0.50 W(ordrager Rot.

Er komt beweging in. Uit Indië twee No Bat. Nieuwsblad ontvangen waarin zekere Dr. Juris (pseudoniem) een kritisch overzicht over de eerste Mult. Verg. geeft, waarvan de hoofdinhoud zeer naar onze zienswijze overheid.

Ik zend ze U, doch aangezien ik ze bestemd heb voor 't Mult.-Museum verzoek ik ze terug of dat Gij ze aan den Heer Meersmans zend.

[p. 37]

Deze schreef mij o.a. dat hij dacht door sommige genegeerd te worden terwijl zijn arbeid toch geheel afzijdig staat enz. enz.

Ik schreef hem dat dit althans wat mij betrof geenzins het geval was daar zijn arbeid geheel afzijdig staat en veel inspanning, tijd en moeite vereischt. En waarlijk voor dit doel spant hij zich vreeselijk in. Hij vindt 't daarom pijnlijk ook van U niets te vernemen. Hij schrijft mij woordelijk:

‘Je kent mijn gevoel en antipathie tegen grootheid bluf, kapitaal, lekker eten, toedah!’

Geloof me onder 4 oogen dat ik met m'n zaak zorgen er bij, genoeg heb te doen doch ik doe het met liefde, attentie en securité enz. enz.

Uit Zaandam Ver. Dageraad (Hartog) verzoek om inlichtingen. Geantwoord, enz.

Met kam. gr.

B. Damme

Herstel even adres Ommoordschestraat 16a en niet 19a om last met de post te voorkomen.

Geeft gij commentaar bij de Sprookjes? Meld mij iets van Uwe plannen.

Brief van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 5.IV. '10 C. 3/30

Waarde Damme,

Het spijt me nu vreeselijk dat wij niet op dezelfde plaats wonen, om alles met elkaar te regelen en te bepraten en te bewerken.

Maar dit is nu eenmaal niet het geval.

Kijk, ziehier wat ik wil doen. Ik wou beginnen met een boekje, formaat van de Volksbibliotheek die gij wel kent en ook als nummer daarin opgenomen, waarin Multatuli over de soc. kwestie. Hierin neem ik op het stuk: er ontbreekt veel aan de welvaart des volks a. zedelijk, b. geestelijk, c. stoffelijk. Echter ik laat daaruit weg, wat gemist kan worden. Wat ik geef, dat is van Multatuli en heb ik wat te zeggen, dan doe ik het in een noot, want het moet Multatuli's werk blijven. Vooral is dit noodig tegenover hen, die zeggen dat hij niets voor het volk deed, ja tegen het volk was.

Dan: de Sprookjes van het gezag met misschien Japansche gesprekken.

Dan: Multatuli over den godsdienst. Multatuli over de vrouw. Multatuli over het parlementarisme.

Natuurlijk naar gelang er geld komt. Hierbij voeg ik het voorwoord, dat ik er bij wilde schrijven.

Stuur mij dit direkt terug met uw bemerkingen en zeg mij wat u dunkt van mijn plan. Wij moeten zorgen dat er boekjes zijn met Mei. Ik wil ze goedkoop geven.

Wat de heer Meersmans aangaat, misschien is hij een goede, beste man, maar

[p. 38]

hij had er ook uit moeten gaan. Nu heult hij met die heeren. Kan hij ook niet wat geven voor ons doel? Wek hem ertoe op.

Nu groetend

F. Domela Nieuwenhuis

5 April 1910

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 7.IV.'10. C. 3/31

Waarde Nieuwenhuis!

Zeker ook mij spijt 't somwijlen zoo ver van elkander verwijderd te zijn. Schrijven is altijd onvolledig. Wat uw Inleiding betreft ze is goed. Gaarne zou ik ook eenige fragmenten Vorstenschool niet vergeten zien. B.v. ‘Wat is de arme kunst’ enz; verder wanneer Louise de partijen de revue laat passeeren. Behoudend, Liberaal enz. ‘Japansche Gesprekken’? dan voorzichtig met dit zoo fijn spottend, satirisch werkje. Enfin gij hebt voorloopig genoeg om te beginnen. De toespraak van het geachte kamerlid uit Vrije Arbeid niet te vergeten. Ook het budget van de Ned. Werkman waarin hij aantoont dat het volk, de arbeider ook stoffelijk veel ten achter staat bij 'n Parijsche voddenraper, enz. Daar waar ik 'n + zette achter ‘en dat ik toch meende te moeten doen’ daar kunt gij U beroepen op Mr. C. Vosmaer die de klacht uitte dat juist de 2″ en 3″ bundel handelende over de Volkstoestand en Vrije studie niet onder bereik van hen kwamen die er belang bij hadden zie Zaaier: en op R. van Eysinga Verzamelde Werken wiens plan evenals het nu bedoelde was.

Ik zou dit er bij zetten om goed de bedoeling te doen uitkomen en om verwijten der z.g. kunstmannen e.d. afdoend te weerleggen of juister nog te voorkomen. Volg vooral, zoo gij ze bezit de Elsevier uitgave door de Wed. met noten verrijkt, of de uitgave Funcke. Dit zijn vertrouwbare en goed verzorgde. Bezat ik ze ik stond ze gaarne af. Helaas m'n heele verz: bestaat uit een M. Havelaar Vorstenschool nu Specialiteiten 2 Expl. O! ik zal ze wel weer zien te verkrijgen! Maar als de jongens schoenen of iets anders moeten hebben of ik 'n broek: of zoo iets uit wilde geven - nu dan verkocht ik wat ik bezat. Buitendien met leenen enz. raakt men ook wat werken kwijt. Ik dwaal af. Zou 'n klein blaadje in de V.S. en Dageraad gestoken waarin uiteenzetting doel uitgave, niet nuttig zijn? Met dit konden dan de lezers zeker werken.

Wat zegt gij van Bat. Nieuwsblad? Zend Meersmans beide N. voor verzameling. Ja hij is geloof ik 'n goede kerel en voor Multatuliana de aangewezen persoon. Ik schrijf hem en twijfel niet of hij steunt ons wel.

Tevens hierbij de f 1 v Michels uit Breda.

Met kam. gr.

B. Damme

Mijnerzijds begin ik aan 'n pop: uiteenzetting over leven en leer v Multatuli.

[p. 39]

Brief van B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis. 26-10 (=26.IV. '10) C. 1/32

R. 26-10 (=26.IV.'10)

Waarde Nieuwenhuis!

Wil dit stukje zelf 'n plaatsje geven in de V.S. en verzoeken in de Dageraad over te nemen, of aan v. Loo ter plaatsing te geven.

Tevens heb ik den Heer Meersmans in denzelfden geest geschreven - (bij gevoegd)

Die oproep om gelden laat ons die ook in de Dageraad zetten.

Een vergadering? Stel er is animo wat zal men er mee bereiken - tenzij Gij een zeker plan ontworpen hebt en dit daar voor zou willen stellen. Doch ook dit kan men best in bladen doen. Men kletst te veel, men vermoord de zaak die men dienen wil - geeft hier iets toe enz., enz. Waarbij komt dat veelal persoonlijke dingen hierbij in het spel komen. Denkt gij er anders over en ziet gij het nut er van in, dan vooruit, en ik doe wat ik kan.

Kent gij den Heer Hartskamp? of weet gij of hij belangrijke Multatuliana bezit? Meerkerk zal te Groningen Mult: behandelen. En juist uit Groningen kwam die Corr: v/h tooneelstuk Madona. Kent gij mij die berichtgever niet opgeven? Ik weet niet wat die Meerkerk wil - anti- voor- anti-... Bah!

Hierbij het kwartaal V.S. aan postzegels.

Met kam. gr.

BD

Briefkaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 18. V.'10 C. 3/33

Waarde Damme,

Hoe zit het met de exemplaren van Bedeaux? Zijn ze op? Hij had allang wat moeten bijbestellen. We zijn er nog niet doorheen. Neemt gij wel boekjes mede, als gij hier en daar voordrachten houdt? Het tweede bundeltje bevat: Geschiedenissen van het Gezag en de Drie Sprookjes uit de Minnebrieven. Zal ik nu nog wat wachten met de uitgave? Mij dunkt een beetje wachten, opdat wij door het eerste heen zijn. De giften stroomen ook niet. Die heer uit Gorinchem gaf ook niet te veel. Mevr. Dekker scheen er nog al mee ingenomen, althans zij schreef mij een hartelijke bedankbrief.

Groetend

FDN

Hilversum 18 Mei 1910

Briefkaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 12.XI.'10. C. 3/34

W.K.,

No. 4 van Multatuli over Zeden, Deugd en Moraal zal weldra verschijnen. Dank voor uw medewerking. Er was iets te weinig voor dit boekje en ik vulde

[p. 40]

dit aan. Het is een goede keuze en zal ook wel gaan. Gij vraagt er zooveel als gij wilt van Bedeaux. De andere kopie bewaar ik voor later.

Komt gij ook te Utrecht op de algemeene vergadering Dageraad? Het zal er spannen, naar ik denk. En allen op post! Ik hield dien dag vrij om er heen te gaan.

Groetend

FDN

Hilversum 12 Nov. 1910.

Briefkaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 18.XII.'13. C. 3/35

Waarde Damme,

Ja, het begon raadselachtig te worden dat gij op een herhaald schrijven geen antwoord kreegt, een overstelpende drukte was oorzaak. Gelukkig dat uw kopie niet verbrandde. Het mooiste van alles was, dat juist een uwer stukken op de drukkerij was om morgen geplaatst te worden. Nu heb ik nog De mensch en het goud, maar dat zal ik opzoeken. En dan het Parlementarisme. Maar daarna weet ik nog niet hoe ik aan moet. Het laatste ging zoo goed niet en alle risiko kwam voor mij, Ik zal echter zien want het kan zeker zijn nut nog wel hebben.

Intusschen gegroet! Niet versagen - dat zij het devies als gij het opzendt.

FDN

Hilversum 18 dec. 1913.

Briefkaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 22. VII.'14. C. 3/36

W.K.

Zeker ben ik bereid om b.v. met mevr. Roland Holst op te treden. Wie gij anders moet vragen? Ik weet het niet. Maar ze zijn wel te vinden. Mij dunkt dat zoo'n vergadering niet in Oktober moet plaats vinden.

Multatuli over Parlementarisme zal verschijnen in het najaar.

Gegroet

FDN

Hilversum 22 Juli 1914

Correspondentiekaart van F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme. 19.II.'16. C. 3/37

Waarde Damme,

Ik ben er vlak voor om weer eens een Multatuli boekje uit te geven. Ik heb

[p. 41]

uw bloemlezing bewaard en er wat aan toegevoegd wat mij passend voorkomt. Alleen... de kosten? Ziedaar de moeilijkheid. De kosten van papier zijn gestegen. Bij informatie ter drukkerij te Santpoort, die niet duur is, kreeg ik de volgende prijzen op:

40 bladzijden per 1000 ex.	f 54,- (met omslag)
1500	65.-
2000	78.50

Reken dus maar 20 gulden per 16 bladzijden.

Bij een prijs van 6 cent, zooals de vroegere komt er bij 1000 ex. niet uit, bij 1500 zoo wat en bij 2000 ook zoo wat, 1 cent kan men den kolporteurs toestaan. Meer gaat niet.

Nu is er wel wat geld te krijgen van personen die er wat voor over hebben en dat zou dan aardig te gemoet komen. Gij schreeft daar ook over. En dus wat denkt gij ervan? Wij zouden het misschien samen kunnen doen. En dan nog wat wachten tot bij de verkiezingen. Hoeveel wij hebben, weet ik niet maar kan het wel nagaan.

Ja, dat is een heele beproeving voor u. En was zij maar dood zoo zegt men, maar zulke personen maken het meestal lang. Echter houd het hoofd ervoor, want in tijden van lijden toont men het beste wie en wat men is. Dus voorwaarts ondanks alles. Maar ik weet te goed dat gij niet bij pakken gaat neerzitten.

En uw vrouw ook niet. Het helpt wel niets aan eigen leed als anderen erin deelen, toch doet het weldadig aan.

Gegroet met de uwe

Uw vriend

F. Domela Nieuwenhuis

Hilversum 19 febr. 1916.

Tot zover de brieven over de huldiging van Multatuli. Met opzet bracht ik geen veranderingen aan in de spelling en de interpunctie. Ze geven een indruk van het enthousiasme, de teleurstelling, de moed en het doorzettingsvermogen van de weinigen die Multatuli in de voornaamste plaats als vrijdenker wilden huldigen.

Nadat F. Domela Nieuwenhuis op 14 februari en B. Damme op 16 februari hun uittreden uit het huldigings-comité bekend maakten, gevolgd door Frank van der Goes en F.M. Wibaut, hebben de beide eersten geen moment geaarzeld verder te gaan om hun plannen voor een Multatuli-waardige herdenking te verwezenlijken. De hulde moest vooral ten doel hebben de werken van Multatuli onder de mensen te brengen in kleine goedkope brochures. Reeds op 12 maart verschijnt in De Vrije Socialist (13e jaarg. no. 21) een eerste oproep van Damme en Domela Nieuwenhuis om geld bijeen te brengen. Op 2 april volgt dan de meer ‘officiële’ oproep in De Dageraad (2e jaarg. no. 27) met de onderstaande tekst:

[p. 42]

Oproeping

Wie Multatuli wil huldigen, doet het beste zijn geschriften, zijn denkbeelden te verspreiden. Liefst in kleine boekjes tegen lage prijs of in vliegende blaadjes. Daarvoor is geld noodig.

Ondergeteekenden doen daarom een oproep om gelden te geven, teneinde hen in staat te stellen tot de uitvoering van dit plan Wij zullen dan zorgen dat tegen geringen prijs boekjes in de wandeling komen.

Men kan de gelden toezenden aan:

B. Damme

Ommoordschestraat 19a

te Rotterdam

Maart 1910.

F. Domela Nieuwenhuis,

te

Hilversum

Dit heeft niets te maken met de kommissie tot huldiging van Multatuli waarvan zij geen deel meer uitmaken.

In dezelfde maand schrijft F. Domela Nieuwenhuis dan het voorwoord in het eerste deeltje van de ‘Volksbibliotheek’, zoals beloofd ‘kleine eenvoudige boekjes’, prijs 6 cent, franco per post 7 cent. De uitgaven verschijnen onder auspiciën van het ‘Fonds ter verspreiding der denkbeelden van Multatuli’. Titelbladen hebben de boekjes niet, de titel staat op de grijze omslag met portret van Multatuli. Achtereenvolgens verschenen:

Multatuli, Over de sociale kwestie. (Ideën, Bundel 2). [Een noodzakelijk woord vooraf en noten door F. Domela Nieuwenhuis]. [Amsterdam, Fonds tot verspreiding der denkbeelden van Multatuli, 1910]. 12x15.5 cm. - II, 45 p. Volksbibliotheek [1]. Voorwoord gedateerd: April 1910. - De Mare 391.

Multatuli, Geschiedenissen van gezag [en] Drie sprookjes uit de Minnebrieven. [Voorwoord en noten van F. Domela Nieuwenhuis]. [Amsterdam, Fonds tot verspreiding der denkbeelden van Multatuli, 1910]. 12x15.5 cm. - II, 40 p. Volksbibliotheek [2]. - De Mare 29.

Multatuli, Over den godsdienst. [Voorwoord en noten van F. Domela Nieuwenhuis]. [Amsterdam, Fonds tot verspreiding der denkbeelden van Multatuli, 1910]. 12x15.5 cm. II, 48 p. Volksbibliotheek [3]. Voorwoord gedateerd Juli 1910.- De Mare 30.

Multatuli, Over zeden, deugd en moraal. [Met noten van F. Domela Nieuwenhuis], [Amsterdam, Fonds ter verspreiding der denkbeelden van Multatuli, 1910]. 12x15.5 cm. - I, 48 p. Volksbibliotheek [4]. - De Mare 31.

Multatuli, Over vrije studie. (Ideën, Bundel III). [Voorwoord en noten van F. Domela Nieuwenhuis]. [Amsterdam, Fonds tot verspreiding der denkbeelden van Multatuli, 1913]. 12x15.5 cm. 4,39 p. Volksbibliotheek [5]. Voorwoord gedateerd 19 Februari (Multatuli's sterfdag) 1913. - De Mare 398.

Van Volksbibliotheek 2 verscheen nog een Engelse editie: Multatuli, Parables of authority. With introduction by F. Domela Nieuwenhuis. From the Dutch by Milly van Rhijn-Jacobs. Sanday, Cenfuegos Press, 1979. - New anar-

[p. 43]

chist library, 3. p. 2-11. Is een vertaling van acht (van de negen) Geschiedenissen van gezag.

Overtuigd van de waarheid van Multatuli's ‘Wie tevreden is over z'n arbeid, heeft reden van ontevredenheid over z'n tevredenheid’, wil ik tenslotte nog gaarne dank betuigen voor de hulp die ze mij verleenden aan: prof. dr. Ph. van Praag, mw. drs. C.H.M. van Sijl en het Domela Nieuwenhuis archief, Multatuli Museum en het Kon. Inst. voor de Tropen.

20 september 1983.^26.

In het eerste gedeelte van dit artikel zijn een aantal zetfouten gebleven:

blz. 43, regel	13 van boven	: van Haal = van Hall.
blz. 44, regel	11 van boven	: aales = alles.
blz. 49, regel	1 van onderen	: aangat = aangaat.
blz. 57, regel	13 van boven	: 1.III.'10 = 8.III.'10.
blz. 57, regel	2 van onderen	: arem = armen.
blz. 60, regel	11 van boven	: exepl. = exempl.

26. De brieven C. 3/27 en C. 3/29 zijn door Damme met de hand geschreven copieën, ook andere brieven van hem kunnen afschriften zijn. Een enkele maal ontbreekt in een copie een onderstreping. Het verschil tussen het afschrift en het origineel van brief C. 3/29 is duidelijk (het origineel is in het F. Domela Nieuwenhuis archief). In de originele brief volgt op ‘met liefde, attentie en securité enz. enz.’ nog de zin ‘Ik geloof dan ook in hem de geschikte persoon te zien die voor het tot stand komen van 'n Mult: Museum vol ijver en toewijding werkt’. Onder de handtekening als P.S.: ‘In Duitschland is verschenen Mult: nummer van Der Mensch. Verlag Lebensreform, Berlin, met portret en teekeningen enz.’

[p. 44]

Chronologische lijst van gepubliceerde brieven

De opgenomen brieven bevinden zich in drie collecties die als volgt aangegeven zijn: F. Domela Nieuwenhuis-archief C. 1; Multatuli-Museum C. 2; Collectie Gé Nabrink C. 3.

Deel I
8 januari	1910	F.M. Wibaut aan J.G. Götze	C. 2/ 1	blz.	45
21 januari	'10	F.M. Wibaut aan Huldigings-comité	C. 2/ 2	blz.	46
14 februari	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan Multatuli Comité	C. 2/ 3	blz.	46
14 februari	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/ 4	blz.	47
z.d.	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/ 5	blz.	47
16 februari	'10	B. Damme aan Huldigings-comité	C. 3/ 6	blz.	49
19 februari	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/ 7	blz.	49
22 februari	'10	B. Damme, ws. aan P.J.A. Meersmans	C. 2/ 8	blz.	50
1 maart	'10	F.M. Wibaut aan Multatuli Comité	C. 2/ 9	blz.	46
1 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/10	blz.	52
2 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/11	blz.	52
3 maart	'10	B. Damme, ws. aan P.J.A. Meersmans	C. 2/12	blz.	53
3 maart	'10	B. Damme aan Mevr. M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel	C. 2/13	blz.	53
4 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/14	blz.	55
6 maart	'10	S. Kalff aan B. Damme	C. 2/15	blz.	56
7 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/16	blz.	56
7 maart	'10	J.N. van Hall aan B. Damme	C. 2/17	blz.	56
8 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 1/18	blz.	57
8 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 1/19	blz.	57
Deel II
9 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/20	blz.	29
9 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/21	blz.	29
12 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 1/22	blz.	30
z.d. (ws. 9.III)	'10	B. Damme aan J. van Loo	C. 1/23	blz.	31
17 maart	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/24	blz.	31
22 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/25	blz.	33
23 maart	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/26	blz.	34
24 maart	'10	B. Damme, ws. aan P.J.A. Meersmans	C. 2/27	blz.	34
2 april	'10	B. Dammeaan P.J.A. Meersmans	C. 2/28	blz.	35
4 april	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/29	blz.	36
5 april	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/30	blz.	37
7 april	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 3/31	blz.	38
26(?) april	'10	B. Damme aan F. Domela Nieuwenhuis	C. 1/32	blz.	39
18 mei	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/33	blz.	39
12 november	'10	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/34	blz.	39
18 december	'13	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/35	blz.	40
22 juli	'14	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/36	blz.	40
19 februari	'16	F. Domela Nieuwenhuis aan B. Damme	C. 3/37	blz.	40