Over Multatuli. Delen 7-8

[p. 53]

Besprekingen

Multatuli, Ideeën. Een keuze door Gerrit Komrij. Amsterdam. Arbeiderspers 1981. f. 18.50.

In de reeks ‘De Negentiende Eeuw’ van de Arbeiderspers, zag in 1971 een bloemlezing uit Multatuli's Ideeën het licht, samengesteld door Gerrit Komrij. Thans heeft de A.P. in haar reeks ‘Synopsis’ een tweede druk van deze voortreffelijke keuze uitgegeven. En terecht, want Multatuli verstond als weinigen de kunst om z'n gedachten op schrift te stellen. Nu, na meer dan honderd jaren blijkt, dat veel van hetgeen hij schreef, het overdenken nog ten volle waard is.

Wel had ik gehoopt, dat Komrij van zijn onzalige gedachte af zou stappen om de door hem uitgekozen Ideeën een eigen nummer te geven, met als gevolg, dat alleen Idee 1 het oorspronkelijke nummer heeft. In zijn achter in het boek opgenomen verantwoording, vermeldt hij welke oorspronkelijke nummers corresponderen aan de zijne. Multatuli verwijst soms naar andere nummers in zijn Ideeën. Die nummers hebben een functie.

Het zelfde bezwaar geldt voor de door Komrij opgenomen 39 grafschriften. Na de dood van Thorbecke ‘bestelde Multatuli bij de erven van de Schoolmeester 107 grafschriften’ en nummerde deze I tot en met CVII. Ook Komrij voorziet zijn keuze van nummers, I tot en met XXXIX. Waarom niet de oorspronkelijke nummers aangehouden? Bovendien kwam dan direct tot uiting, dat het hier ging om een keuze en behoefde de samensteller dit niet in een noot te vermelden.

Een goede gedachte is het van Komrij om de oorspronkelijke Ideeën en de door Multatuli in latere edities toegevoegde noten, te beschouwen als één-geheel-vormend.

Achter op het omslag van de Synopsis-uitgave staat de mededeling, dat deze selectie is overgebracht in moderne spelling om de leesbaarheid te bevorderen. In een noot bij de vijfde uitgave van de Ideeën schrijft Multatuli in 1872: ‘Wat de spelling betreft, ik heb ditmaal, niet zonder tegenzin, nagenoeg de mode van de dag gevolgd... Nagenoeg. Men ziet o.a. dat ik de lelyke ij heb afgeschaft. Het gekibbel over de oorsprong der y, doet niet ter zake. Zeker is 't dat onze letters i en j tezamen geen y-klank voortbrengen, en dat is naar onze tegenwoordige uitspraak de eis. Wie yzer uitspreekt als izer, heeft volkomen recht dat woord te spellen met 'n i. Maar ik, die yzer zeg, schryf ook: yzer. Nogal eenvoudig, dunkt me’.

Het is dan ook veelal gebruikelijk, dat in Multatuli-uitgaven de y gebruikt wordt. Dienovereenkomstig deed R.C. Meyer reeds bij de uitgave van een Multatuli-bloemlezing in 1865. Ook andere uitgevers

[p. 54]

gebruikten de y: Elsevier (z.g. Garmond-editie); Funke; Gebrs Van Helden; Waltman; Gebrs Cohen; Wereldbibliotheek; Van Oorschot (Volledige Werken); Tjeenk Willink (zie ‘Vorstenschool’ in de reeks Klassieken Nederlandse Letterkunde, in 1975). Ook in de door Mimi verzorgde brieven, in 1890 bij Versluys uitgegeven, wordt de y gebruikt. Zij wist dat Dek dit op prijs stelde. Soms ook in een uitgave van de Arbeiderspers. Waarom nu daarvan is afgeweken, is mij niet recht duidelijk.

Tenslotte vraag ik mij af waarom Komrij de inleiding tot de Ideeën niet heeft opgenomen in zijn boek. In een bloemlezing, uitsluitend van de Ideeën, mag de inleiding niet ontbreken. Daarin vertelt Multatuli, in de vorm van een parabel, de bedoeling van zijn Ideeën en besluit aldus: ‘Broeders ik bid u in myn kleed geen bewys te zoeken voor wat ik zeide, maar een aansporing om te overdenken wat ik gezegd heb’. Ja, deze inleiding had niet mogen ontbreken! Wellicht kan een en ander overwogen worden bij een volgende druk.

Deze tweede druk is bijna geheel gelijk aan die van 1971. Het omslag van deze Synopsis-uitgave is versierd met een tekening van Albert Hahn. Moge dit kostelijk en mooi uitgegeven boek vele lezers vinden.

C. Bij