Over Multatuli. Delen 5-6

[p. 58]

Garmt Stuiveling
Uit het Multatuli-museum
IV. Nieuwe aanwinsten

In alle vijf jaar sinds de opening van ons Museum is er, voorzover ik weet, nooit kans geweest op de aankoop van enig stukje handschrift van Multatuli. Op 11 maart 1980 was deze kans er wél: die middag werd er bij J.L. Beijers te Utrecht ‘een unieke nederlandse verzameling’ geveild. Deze betiteling was geen grootspraak, alleen de eerste 300 nrs. hebben al zo'n twee ton opgebracht. Enkele kavels daarvan waren van belang voor het Museum:

allereerst nr. 16: vier eigenhandige brieven plus een stukje kopij;

nr. 70: Bloemlezing, 1865, met een opdracht aan J.L. Wertheim;

nr. 71: Ideën, Eerste bundel, 1862, met een opdracht aan Richard Hol;

nr. 72: Bredero, Alle de wercken, 1678, een exemplaar dat Multatuli in 1875 ten geschenke kreeg van P.A. Thiele en dat Mimi later met een opdracht cadeau gaf aan J. Prinsen.

Ofschoon er een overgrote belangstelling was en de prijzen soms opliepen tot meer dan vijf maal de taxatie, is het ons mogelijk geweest nr. 16 voor f750 aan te kopen; de andere nrs. brachten respectievelijk f450, f600 en f1200 op, en dat ging ons bescheiden budget te boven.

De vijf verworven handschriften, waarvan drie totnutoe onbekend zijn, dagtekenen alle uit de jaren 1862-1863.

1. 18 januari 1862.

Brief van Multatuli aan de Militaire boekhandel Broese te Breda. Dubbel velletje postpapier, waarvan alleen blz. 1 beschreven.

In december '61 en januari '62 werkte Multatuli te Brussel aan Over Vryen Arbeid in Nederlands-Indië, en daarin wilde hij de dagorder van generaal Van Swieten, d.d. 5 oktober 1860 ter sprake brengen; zie V.W. X, blz. 532, 547, 548, 549. Toen d'Ablaing er niet in slaagde die tijdig te bemachtigen, schreef Multatuli aan minister Rochussen (V.W. X, blz. 552, 554) en deze zond hem inderdaad het gewenste dokument. In zijn brief van 18 januari 1862 schrijft Multatuli aan d'Ablaing: ‘Vandaag heb ik van Rochussen de dagorder Van Swieten ontv: ik heb Broese dadelijk bedankt.’ (V.W. X, blz. 557). Dat bedankje is dus nu teruggevonden; het luidt aldus:

[p. 59]

WelEdHeer Broese

Mil: boekh: te Breda
Wel Ed. Heer!
Indien, gelijk ik verzocht heb, de Heer Meijer boekhandelaar te Amstm UWED heeft uitgenoodigd mij in het bezit te stellen van zekere dagorder van den Gen: van Swieten, dan ben ik bij dezen zoo vrij UWED medetedeelen dat ik zoo even bedoeld stuk uit den Haag ontvang, en ik dus UWED voor de te nemen moeite bedank.
Met de meeste hoogachting heb ik de eer te zijn
UWED dw Dienaar
Douwes Dekker
Brussel
18 January 1862

2. Waarschijnlijk eind maart 1862.

Brief van Multatuli aan R.C. d'Ablaing van Giessenburg. Enkel velletje postpapier, aan beide zijden in rode inkt beschreven. De tekst is gepubliceerd in V.W. X, blz. 615, naar een facsimile in Tété, december 1951. Het origineel is nu dus in het bezit van het Museum. Er is geen ander verschil dan: tusschengevoegde; Multatuli schreef: tussengevoegde.

3. Waarschijnlijk midden juli 1862.

Eigenhandige kopij van de laatste alinea der Correspondentie, door Multatuli geplaatst op de omslag van de vierde aflevering van Ideën I. De tekst is gepubliceerd in V.W. II, blz. 661. Het handschrift heeft links bovenaan de notitie: nog op den omslag. Er is éen klein punt van verschil; de gedrukte tekst heeft gemaal, het handschrift heeft: gewauel. Waarschijnlijk is de zetter door Multatuli's radicale spelling in de war gebracht; de w zou trouwens evengoed een m kunnen zijn.

4. Waarschijnlijk eind 1862, anders begin 1863.

Briefje van Multatuli aan R.C. d'Ablaing van Giessenburg. Half velletje postpapier, aan éen kant beschreven.

Waarde Meyer!

Ik heb noodig:

1	Havelaar
1	Minnebrieven
1	Vrij arbeid
1	Ideen.

Debiteer me er voor. Ik zal weldra kunnen afrekenen.
Op welken datum moet gij rekening aan v. Gelder betalen. Ik zal er voor kunnen zorgen.
DD.

[p. 60]

5. Waarschijnlijk eind 1862, anders begin 1863.

Brief van Multatuli aan R.C. d'Ablaing van Giessenburg. Enkel velletje postpapier, tot het midden van de keerzijde beschreven. Er zijn om dit ongedateerde briefje te situeren drie interne gegevens: de naam van Klaas Ris, de opmerking dat d'Ablaing zelf ‘nooit dringt’, en de vermelding van het meisje met de acht gulden. Het gezinsbudget van Klaas Ris is door Multatuli gepubliceerd in Idee 451, en daar vindt men de dagtekening 19 januari 1864. Zie V.W. III, blz. 75 en V.W. XI, blz. 255. De opmerking over het nooit dringen is ondenkbaar in de periode dat Multatuli kort na het begin van Ideën II gestrand was; de vermelding van het meisje past het best in de tweede helft van 1862 of de eerste maanden van 1863, want van maart 1863 af gaat Mimi domineren. Op deze gronden komt de periode tussen oktober 1862 en maart 1863 het meest in aanmerking.

Ik wilde en wil nog van die zaak van Ris wat maken. Il y a matière!
De man van zijn standpunt heeft regt om ongeduldig te zijn.
Maar van mijn standpunt heb ik rust noodig. -
Spreek en beschik met hem zoo als ge wilt. Zelfs over mijn maken in dat opzigt. Ik neem aan zijn 10 blaadjes zoo uittegeven dat 't fureur maakt. Maar één ding: ik kies mijn tijd.
Zeg hem S.V.P. dat gij zelf mij nooit dringt. -
Och heden al weêr een brief van een meisje! Ja, nu word ik waarachtig duizelig. Een meisje dat mij acht gulden stuurt, en een prachtigen brief er bij doet. t is komiek: altijd een hoofdtoon! Ik wil voor en met U lijden, beschik over mij! Wat gij wilt zal ik doen, ik acht niets onmogelijk voor U! &c.
Hoe vind je 't
't Is treffend!

Terwijl de Multatuli-documenten uit d'Ablaings nalatenschap óf in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam zijn ondergebracht, óf in het Multatuli-Museum, blijken deze vier door onverklaarbare oorzaken op drift te zijn geraakt. Sedert 11 maart zijn ze weer met hun soortgenoten verenigd. -