Over Multatuli. Delen 3-4

[p. 55]

Garmt Stuiveling
Uit het Multatuli-museum
III. Een brief van Sietske

Met een feilloos instinct voor publicity - of was dit het voorrecht van de uitgever? - heeft Mimi bij het bezorgen van de tien delen Brieven van Multatuli de chronologie opgeofferd aan de nieuwsgierigheid. Als was de auteur een volwassen geboren genie, zo verschenen er in 1890 twee bundels betreffende het ontstaan en het effect van de Max Havelaar. Pas daarna, in 1891, kwam wat er in feite aan was voorafgegaan: de bundels met de verlovingsbrieven uit 1845 en 1846 - welbeschouwd heel wat pikanter! - en de correspondentie uit de jaren tot 1859. Na zo de achterstand te hebben ingelopen, moest Mimi verder. Maar tussen de vier bundels die er nu waren en de periode van Ideen I waarin zijzelf de ontvangende partij werd, lag éen meesterwerk: de Minnebrieven. En daarvoor had noch Tine, noch Mimi de inspiratie geleverd, maar Multatuli's nichtje Sietske Abrahamsz. Zijn verliefdheid, destijds, op dit ruim twintig jaar jongere kind van zijn overleden zuster behoefde voor niemand meer een geheim te zijn sinds de uitgave van zijn brieven aan Tine uit de nazomer van 1860. En toch: alleen de brieven aan háar, uit 1861, konden zwart op wit bewijzen of het waar was wat iedereen dacht.

Mimi wendde zich dan ook tot Sietske die nu - dertig jaar na dato - in Oosterbeek woonde als weduwe van een arts van duitse afkomst met wie zij in 1870 te Malang was getrouwd. Ze waren leeftijdgenoten, Mimi 52, Sietske 50 jaar oud; ze waren ook lotgenoten, beiden tot voor enkele jaren gehuwd geweest met een veel oudere man; maar wat beiden het meest verbond, de herinnering aan hun persoonlijke omgang met Multatuli, hield hen meteen gescheiden. Mimi's brief d.d. 8 februari 1892 en Sietske's even snelle als negatieve reactie d.d. 9 februari 1892 zijn in 1937 door Julius Pée gepubliceerd (Multatuli en de zijnen, blz. 321-322). Al is haar weigering duidelijk, het is onduidelijk of zij al dan niet nog over brieven beschikte; het is ook niet ondenkbaar dat deze onduidelijkheid opzet was. Hoe dit ook zij, de vijfde bundel verscheen drie maanden later zonder enige medewerking harerzijds. Maar met dit boek in handen kon ze toch alleen maar denken wat de Hollanders dachten toen de franse ambassadeur bij de vrede van Nijmegen hun toebeet: ‘Bij u, over u en zonder u.’ De toon immers van de brief die zij R.C. d'Ablaing van Giessenburg schreef nadat deze haar, naar men mag aan-

[p. 56]

nemen, de recensie in het Handelsblad van 22 mei had toegestuurd, is ronduit spijtig.

Er staan in de tekst enkele opmerkingen die een nadere verklaring wenselijk maken. Het artikel van haar broer Theo (Swart Abrahamsz) is zijn geruchtmakende studie Eene ziektegeschiedenis, in De Gids (1888, deel III, blz. 1). Met welke schilder Multatuli in 1861 bevriend was, is mij niet bekend; misschien moet men denken aan de tekenaar die voor De Dageraad de plaat bij Het gebed van den onwetende ontwierp. Wat er van hem verwacht werd, moest in elk geval pathetisch en symbolisch zijn. - Het citaat uit Minnebrieven, allerminst letterlijk, betreft een passage kort voor het slot van dit boek; in een brief Aan Tine laat de auteur Fancy aan het woord: ‘Zy is dáár! sprak ze ernstig, en wees met plechtig uitgestrekte hand naar de kaart van Insulinde, die aan den wand hing ... Ziedaar het stiefkind dat behoefte voelt aan ruimte, aan vryheid, aan beweging.’’ (V.W. II, blz. 155). De drie bladzijden uit de Tweede bundel - d.w.z. de tweede in volgorde van publikatie, dus: De Havelaar verschenen - betreffen brieven van 16 augustus, van 31 augustus en van 25 oktober 1860; ‘Dat ik dol op Siets ben is waar’ (V.W. X, blz. 284, 301 en 343).- Indien Sietske inderdaad nog naar Den Haag, d.i. aan Mimi heeft geschreven, moet die brief zijn vernietigd of zoekgeraakt; hij is althans totnutoe niet teruggevonden. Maar wat kan er méer in hebben gestaan dan in déze: haar onvrede met het feit dat ook zij de geschiedenis in zou gaan als éen van de vele vrouwen uit het bewogen leven van een literair genie?

De brief van Sietske - een dubbel velletje postpapier, geheel beschreven; met op blz. 1 in de marge verticaal éen zin (die hier tussen haakjes is afgedrukt) en in het postscriptum inderdaad orde i.p.v. order - luidt als volgt:

Oosterbeek 27 Mei '92

Waarde Heer d'Ablaing,

Het Handelsblad heb ik gelezen en ook den 5^e Bundel, waarin fatale leugens staan. Nooit heb ik sinds Theo zijn artikel schreef zoo ingezien dat hij gelijk had. Oom E. goochelt met zijne aandoeningen. Vindt ge dat men zwijgen moet over dien Bundel? Dit maakt de zaak niet beter. Het groote publiek is dom en oppervlakkig en neemt gaarne schandaal aan. De schrijver komt hier niet gunstig aan 't licht, en gaat nu tegenover Everdine mij bekladden, terwijl hij me boekdeelen van brieven zond (neen gaf en er bijvoegde ze na lezing te verbranden.-) met gansch andere inhoud, alle moetende dienen om mij te winnen voor zijne plannen. Van Tine kreeg ik alleen te lezen wat hij haar in de pen gaf en zoo werd ik vreeselijk misleid. Zij gaf me vermaningen door hem ingegeven wanneer ik afdwaalde. Nooit heb ik 't u verteld, dat hij ons vertelde Keizer te willen worden en dat te Sumatra niet de kinderen opvolgen maar die eener zuster. Op de munt van het nieuwe Keizerrijk zou mijn kop dadelijk geslagen worden. Een schilder waarmede hij toen bekend was zou eene schilderij maken waarop ik als eene geestverschijning zou staan met de

[p. 57]

vinger op de kaart v Insulinde volgens bl: zooveel in de Minnebrieven ‘Niet ik met 't stiefkind enz.

Dit alles weet Mimi, en ze vindt dat dit er bij hoort tot verhooging van 't geheel. Ik heb echter alle medewerking afgeslagen daar ik die uitgave veroordeel.- Het groote publiek is echter niet geneigd om de zaak zoo op te vatten. Kunt ge hier en daar wanneer de zaak ter sprake komt dit mede deelen, dan acht ik me, na de uitgave dezer bundel niet meer tot zwijgen verplicht.

Welk een verschil van beoordeeling. In de 2^e Bundel page 108, 131 en 169 word ik geheel anders beoordeeld, en daar zeide hij de waarheid.- Ik hoop, dat er mogelijkheid is dien fatalen indruk zoo niet weg te nemen, dan ten minste te verminderen, Ik heb voor twee jaar uit naam van Edu een advokaat in Arnhem geraadpleegd. Deze beweerde echter, dat die uitgave op rechtskundig gebied niet te verhinderen was. - Ten zij drie maanden na de aankondiging. - Hij beweerde ook dat die zaak zich zelve veroordeelde, en ruchtbaarheid in dien zin meer schandaal zou geven. Ik zal eens naar den Haag schrijven.

Met beste groeten

uwe dienstw.

Wed. D^r Wienecke

Ik heb Paap gezegd dat ik orde had de brieven te verbranden, hopende dat dit een wenk kon wezen voor de weduwe.

In haar poging om het verleden te retoucheren had Sietske er kennelijk belang bij, de onzekerheid te doen voortduren. Wie het postscriptum goed leest, komt immers wel te weten wat Multatuli haar had opgedragen, niet of zij daaraan heeft voldaan. Maar haar paapse wens, Mimi zo ver te krijgen dat deze de Multatuliana alsnog zou verbranden, is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar.