OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 25

[p. 42]

Jannes H. Mulder
De Ancient Order of Foresters in Suriname

De Ancient Order of Foresters (AOF) in Suriname is een geheim genootschap dat 120 jaar geleden werd opgericht. Leden zijn voornamelijk oudere Afro-Surinamers die elkaar met broeder en zuster aanspreken. Zij ontmoeten elkaar regelmatig in zogenoemde courts. De Foresters in Suriname hechten zeer aan orale tradities, ceremoniële bijeenkomsten en rituelen rond initiatie en overlijden. In dit artikel ga ik nader in op hun afleggers, lijkendragers en begraafplaats.¹ Omdat de oorsprong van de Foresterie in Engeland ligt, beschrijf ik eerst in het kort de ontwikkeling van de AOF buiten Suriname.

1 Om een enigszins betrouwbaar beeld van de AOF te schetsen, heb ik vele semi-gestructureerde gesprekken gevoerd. Ik dank in het bigonder de broeders C. Andries, H. Kensmil, F. van Russel, A. Starke en zuster A. Wolft voor hun hulp. De inhoud van dit artikel inclusief eventuele fouten, is mijn verantwoordelijkheid.

In Engeland

De Orde van Foresters (houtvesters) zou ontstaan zijn uit de Carbonari (houtskoolbranders) en de Fendeurs (houthakkers) die in de elfde eeuw in Frankrijk en later in Engeland opereerden (Essed 1986). Vast staat dat in 1745 de Foresters in de koninklijke bossen van Sherwoods in Yorkshire hun oprichtingsbijeenkomst hielden. Aanvankelijk vormden zij een gilde van houtvesters. Later kwamen er andere beroepen bij en werd de orde de Royal Order of Foresters genaamd. In 1834 richtte de Foresters in Leeds hun eerste gemeenschapsgebouw of court op.² Dit is Court No. 1 en sindsdien krijgt ieder nieuw court waar ook ter wereld een nummer en aan dat nummer valt de anciënniteit af te lezen. De belangrijkste doelstelling was onderlinge hulp en de eerste fondsen van de Foresters voor zieken, begrafenissen, weduwen, wezen en het weldadigheidsfonds voor broeders en zusters in nood werden al vroeg opgericht.

Ook buiten Engeland ontstonden afdelingen van de AOF en van het begin af aan waren Foresters actief in het Caraïbisch gebied. Al vroeg waren er Foresters in Barbados (1846), weldra gevolgd door alle andere landen in de regio. De groei van het aantal courts vooral buiten Engeland is aan

2 Court No. 1 Perseverance van 1817 van de Royal Order of Foresters te Leeds Op 4 augustus 1834 werd de Royal Order omgedoopt tot de Ancient Order. Onder invloed van de Friendly Society Act van 1836 werd de toevoeging van Royal vervangen door Ancient waarmee het de Ancient Order of Foresters (AOF) werd. De toevoeging Friendly Society achter de naam komt van de genoemde wet en is te vergelijken met de toevoeging besloten vennootschap. Deze voor de Foresterie gunstige wet voorkwam de betaling van zegelrecht en inkomstenbelasting.

[p. 43]

Broeder Waackhuyzen met alle regalia was de eerste voorzitter of Chief Ranger van Court Charity No. 7416. Dit oudste gemeenschapshuis of court van de Foresters in Suriname van 1886 staat aan de Burenstraat in Paramaribo.

[p. 44]

de gegevens verzameld voor het honderdjarige bestaan van de AOF in Engeland goed af te lezen. In 1934 waren er in Engeland 3400 courts met 600.000 leden en buiten het moederland 9.600 courts met twee miljoen leden. Het gaat daarbij behalve het Caraïbisch gebied vooral om Australië (1843), Nieuw Zeeland (1852), Zuid-Afrika (1862), Canada en de Verenigde Staten (1872-1873), Ghana (1882) en Nigeria (1890). In Europa zijn Nederland (1880) en België (1905) tot de AOF toegetreden. Het centrum van de AOF, het High Court in Londen met alle zogenoemde Subsidiary High Courts onder andere in Suriname (1972) vormen een wereldfederatie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in Londen vele historische objecten verbrand en dat heeft er mede toe geleid dat de gewoonten en rituelen van de Foresters in Engeland in vergelijking met die in Suriname lijken te zijn verwaterd.³

3 De vertegenwoordigers van de AOF Engeland waren bij het tweede lustrum van de Subsidiary High Court in 1982 zeer onder de indruk van de wijze waarop in Suriname de tradities van de AOF in stand waren gehouden. De Engelsen waren eveneens onder de indruk van de gasten uit Suriname tijdens de viering van het honderdvijftigjarig bestaan van de moeder AOF in Southhampton. Kensmil sprak in zijn toespraak over All One Family (AOF).

Court charity te Paramaribo

De initiatiefnemer tot de oprichting van de AOF in Suriname, broeder Waakhuyzen, hoorde van een landgenoot, de kleermaker Oosthuizen, in 1884 de enthousiaste verhalen over de grondbeginselen en werkwijze van de Foresters in Georgetown.⁴ Direct werd contact met Brits-Guyana opgenomen met het verzoek de oprichting van een Surinaamse afdeling te ondersreunen.⁵ Na officiële toestemming uit Engeland kon op 29 juli 1886 de inwijding van het eerste court in Suriname plaatsvinden. Dit court in Paramaribo kreeg de naam en het nummer Charity No. 7416.⁶ In aanwezigheid van vertegenwoordigers uit Brits-Guyana waaronder de 38 leden van Charity voorlopig zouden ressorteren, werd broeder Waakhuyzen de eerste voorzitter, chief ranger, van Suriname.⁷

4 Oosthuizen heette waarschijnlijk Thomashuyzen, die een van de drie oprichters van Charity was. Hij was in Brits-Guiana getuige van de oprichting van Georgetown Lili no. 6869.

5 Lie A Kwie & Esajas 1995. Het Guyana United District stuurde eind 1884 het Surinaamse verzoek door naar de Uitvoerende Raad van het High Court in Engeland die op 8 december 1885 toestemming (in Forester terminologie: dispensatie) voor de oprichting van een court in Suriname verleende. De Founders van Charity, de moeder van alle courts in Suriname, zijn Abendanon, Thomashuyzen en Waakhuyzen.

6 Het grondoppervlak van Charity aan de Burenstraat 26 is circa tien percelen breed en is met vooruitziende blik indertijd aangekocht op aandringen van Azijnman, deurwaarder van het Hof van Justitie en Chief Ranger van Charity, en Abrahams, beiden van de joodse gemeenschap. Rond 1890 is het court tijdelijk verhuisd naar Wolfenbuttel maar nadat de eigenaar Balanco de oude cacaoloods aan de Foresters had verkocht, is Charity definitief aan de Burenstraat gebleven.

7 Deze eerste Chief Ranger van Charity verdronk in 1894. De Verlengde Brokopondolaan is in 1985 omgedoopt tot Waakhuyzenstraat en daar is toen een monument voor Waakhuyzen opgericht.

[p. 45]

In 1923 werd een Surinam District voor 155 leden opgericht. Met de oprichting van het Subsidiary High Court met Uitvoerende Raad in 1972 in Suriname werd de AOF in Suriname zelfstandig en volwaardig lid van de internationale AOE Anno 2006 zijn er in Suriname zeventien courts met in totaal 1600 broeders en zusters.⁸ In Nederland viert de Rotterdamse AOF, met voornamelijk Afro-Surinamers als leden, in 2006 haar 25-jarig jubileum.⁹

Zonder één court te kort te willen doen, verdienen in chronologische volgorde vier courts een aparte vermelding. Court Sanctuary Charity No. 7416 is uniek omdat elders in de wereld de Order of Shepherds van 1815 is uitgestorven.¹⁰ Onder leiding van de voorzitter, bij de schaapherders pastor in plaats van chief ranger genoemd, krijgen binnen dit court uitsluitend op de bijbel gebaseerde, geestelijke onderwerpen aandacht. Van Stad Paramaribo No. 10010 is het nummer terug te vinden in de naain Ten-o-ten, auteur van het boekje over de Foresterie en één van de pseudoniemen van Albert Helman.¹¹ Van Vigilantia No. 10118 kunnen alleen chief rangers en past chief rangers lid zijn. De nadruk binnen Vigilantia ligt op onderricht en het houden van lezingen. Het eerste vrouwencourt Unitas No. 10056 werd opgericht in 1938.¹²

8 Het eerste Surinam Distict (SD) is van 28 april 1924 en het tweede Surinam United District (SUD) is van 28 juni 1981. In de periode 1975-1988 zijn totaal negen van de zeventien courts opgericht. Na 1988 zijn geen courts meer opgericht.
Ieder court heeft eigen statuten die zijn gebaseerd op die van Charity. In de oude tekst staat dat het gaat om: ‘(1) den leden genees- en heelkundige hulp te verschaffen (het vullen en schoonmaken van kiezen en tanden hieronder met begrepen), en ingeval van overlijden van dezen aan den door hem aangewezen persoon gelden uit te keeren voor de begrafenis; (2) wekelijkschen onderstand te verleenen aan leden, wanneer zij lichamelijk of geestelijk ziek zijn; (3) leden in moeilijke omstandigheden verkeerende te hulp te komen, zoo ook in gevorderden leeftijd (boven zestig jaren); (4) leden te ondersteunen, die ten einde werk te bekomen, genoodzaakt zijn te reizen.’ Vele courts delen één court locatie. Een mannencourt heeft onlangs besloten gemengd te worden vanwege een dreigend te kort aan quorum. Ondanks de dreigende leegloop en vergrijzing is tot nog toe geen enkel court opgeheven of gefuseerd. Zulke fusies vinden overigens in andere landen van het Caribische gebied wél plaats.

9 Het gaat om Concordia No. 10240 van 13 juni 1981 met de werkarm Naomie, de afleggersvereniging van 6 maart 1988. In Amsterdam bestaat Perseverens No. 10257. De sfeer in Rotterdam zou traditioneler zijn dan in Amsterdam.

10 Gouvernements Advertentie-Blad 9 augustus 1968. Na 1887 mocht de Ancient Order of Shepherds geen sanctuaria meer vormen en de band met de AOF is verbroken, behalve in Suriname.

11 Museum Zorg en Hoop, Paramaribo. Nr. 11603, J.B. Tenoten, J.B., Geschiedenis en Ontstaan der Foresterie, 1952.

12 Lie A Kwie & Esajas 1995. Unitas is opgericht op 19 februari 1938. In dat zelfde jaar op 4 juni ontstond via Humaniteit het tweede vrouwen court (Humanitas). On heeft te maken met de periode van animositeit van 1935-1946 binnen de Foresterie waarbij Charity, Excelsior en Moengo tegenover Humaniteit en Stad Paramaribo stonden. Rising Sun van 1982 is speciaal voor jonge zusters0. De introductie van vrouwen in de Foresterie zou tot stand zijn gekomen door een ad hoe inwijding van een schoonmaakster die per ongeluk de tempel aan het afstoffen was en daardoor allerlei geheime zaken zou hebben kunnen gezien.

[p. 46]

Behalve de Foresters zijn er in Suriname nog andere broederschappen actief. De oudste broederschap van geheel Zuid-Amerika is Loge Concordia van de Vrijmetselarij vanuit Den Haag in 1761 te Paramaribo opgericht.¹³ Ook de Rozenkruisers, Druids, Oddfollows en de Mechanics mogen niet onvermeld blijven.¹⁴ Hoewel er sinds kort een gemeenschappelijke Dag van het Orde Wezen bestaat en sommige leden van meerdere ordes lid zijn, functioneert iedere court, loge of lodge zelfstandig.¹⁵

Albert Helman schreef dit werkje en de voorletters J.B. staan voor Junior Beadle of tweede deurwachter van de tempel en Tenoten (Ten-O-Ten) verwijst naar het nummer van het Court 10010 aan de Gravenstraat in Paramaribo waarvan Helman lid was.

13 Loge Concordia is van 17 november 1761, La Zélée van 1767 en Lúnion van 1771 is van uitsluitend Portugees-Joodse afkomst. Sommige Foresters zijn tevens lid van de Mechanics of van de Vrijmetselarij.

14 Op de Landdag van 18 juli 1999 georganiseerd door de Vrijmetselarij waren behalve de Vrijmetselaars, Mechanics en Rozenkruisers ook de Foresters aanwezig.

15 Bibliotheek Anton de Kom Universiteit, BR. 9095 R.J. de Kort, ‘Verslag Landdag, zondag 18 juli 1999 Orde van Vrijmetselarij in Suriname’ mei 2003. Het initiatief tot de Oag van het Orde Wezen komt van Charity en vindt ieder jaar op de laatste zondag van juli plaats. Doel is meer samenwerking tot stand te brengen tussen de diverse orders, courts en genootschappen. Er vindt een processie plaats waarbij een honderdtal deelnemers elkaars kerk (behalve de rooms-katholieke kerk) en/of locaties bezoekt.

Een genootschap met geheimen

Courts, loges, lodges en broederschappen hebben in de ogen van het grote publiek iets geheimzinnigs. Sommigen denken bij de Foresters zelfs aan afgoderij. De AOF is echter niet zo zeer een geheim genootschap, het kan beter als een genootschap met geheimen beschreven kan worden.¹⁶ Zo kennen de leden van een court de plicht van geheimhouding. Zo is er bijvoorbeeld een:t de functie van beadle of deurwachter. Zijn of haar taak is te zorgen dat niemand zonder het uitspraken van het

16 Behalve in de tempel vinden er ook ceremoniën met onder andere vaandels ‘in de bossen’ plaats. Op Sherwoodday op de eerste zondag in oktober trekken de ‘boswachters’ zich terug ‘buiten de bewoonde wereld’ zoals achter Zanderij waar Charity sinds een beschikking van Essed van 1971 in het district Para aan de Carolinakreek en de rijweg naar Krakka het 12-ha grote vakantie- en recreatieoord Alatamakkabergie heeft. Behalve toespraken vindt er een quiz tussen de courts plaats waarbij feitenkennis over de Foresterie wordt getoetst. Stad Paramaribo heeft sinds 1968 achter Zanderij een vakantieoord Ten-O-Ten. Het jaar sluit af op de laatste zaterdag van december met het Sylvesterfeest, en is bedoeld om eventueel bestaande meningsverschillen uit te praten en bij te leggen.

[p. 47]

password de vergadering binnen een court kan betreden. De nog steeds bestaande traditie eist dat het wachtwoord via een code teder jaar vanuit Engeland vernieuwd wordt. Dit wachtwoord is ook van belang voor een bezoek aan een court in het buitenland¹⁷ en heeft iets weg van een paspoort of pincode. Lid van de Foresterie zijn voornamelijk protestants-christelijke Creolen.¹⁸ Zij komen uit zeer uiteenlopende sociale klassen. De leden spreken elkaar aan met broeder en zuster, wat verwijst naar de gedachte van Unitas Fraterum of Verbondenheid aan alles wat er geschapen is door de Opper Chief Ranger, een almachtig Opperwezen met steunende en ordende kracht. De Verbondenheidsgedachte kent drie componenten (Essed 1982). De eerste heeft betrekking op de relatie tussen mens en natuur. De verbondenheid van de Foresters met de natuur spreekt voor zich. Natuur- en lichrsymboliek staan op de voorgrond en lijken van oudere oorsprong dan de bouwsymboliek van passer en winkelhaak van de Vrijmetselarij. Toch zijn Foresters niet speciaal actief op het terrein van natuurbescherming net zomin als Vrijmetselaars praktiserende architecten, timmerlieden of metselaars zijn.

Ieder jaar ontvangt de AOF in Suriname in geheimtaal vanuit Engeland een nieuw paswoord waarmee de broeder of zuster zich moet kunnen identificeren bij de beadle of deurwachter. Daarna wordt hij of zij pas toegelaten tot de vergadering.

De tweede component betreft de relatie van mensen onderling, ook wel het ‘sociaal criterium’ genoemd. Deze verbondenheid uit zich in begrippen als onderling hulpbetoon, het weldadigheidsfonds voor noodhulp en de ziekteverzekering.¹⁹ Omringd door bos, dieren, stropers en struikro-

17 Tot 1939 gebruikten de Foresters twee wachtwoorden. Eén voor vergaderingen en één voor reizen. Het Foraster-alfabet bestaat uit geheime tekens en ieder jaar moet het nieuwe password vanuit Engeland gedecodeerd worden. Daarnaast kennen de Foresters een zogenoemd ‘Heilig Woord’ waar ik uiteraard verder niet over ben geïnformeerd.

18 Tot 1939 gebruikten de Foresters twee wachtwoorden. Eén voor vergaderingen en één De precieze religieuze samenstelling van Foresters is niet duidelijk: de meerderheid is EBG, het percentage rooms-katholieken is onbekend. Omgekeerd is meer onderzoek nodig naar de houding van de kerken ten opzichte van de Foresters. De ‘officiële’ EBG en de ‘officiële’ rooms-katholieke kerk zouden ‘tegen’ de Foresterie zijn terwijl ‘hervormd en luthers niet moeilijk doen’. Dat laatste lijkt me te kloppen omdat in het verleden heel wat bijeenkomsten van de AOF in de hervormde kerk hebben plaatsgevonden.

19 De overdracht van inkomens van de rijke naar de arme is het leidende beginsel van Robin Hood, de schutspatroon van de Foresterie. Deze filosofie is van invloed geweest op de totstandkoming van het nog te bespreken Forester Centrum.

[p. 48]

vers had iedere houtvester de ander nodig. Aanvankelijk had ieder court een eigen geneesheer en apotheker.²⁰ Dat is allang niet meer zo, want de leden zijn al jaren regulier verzekerd tegen ziektekosten via bijvoorbeeld het Staatsziekenfonds. Wat wél nog steeds bestaat, is het instituut van de woodwards, bosopzieners tevens ziekenbezoekers. Deze woodwards zorgden vroeger voor de uitkering aan zieken. Tegenwoordig dragen zij de verantwoordelijkheid van aanvullende materiële hulp en geestelijke aandacht voor zieke broeders en zusters.

De laatste component betreft de verbondenheid met mensen in opeenvolgende generaties. Dit uit zich vooral in de begrafenisfondsen en het weduwen- en wezenfonds van de courts. Zichtbaar is deze verbondenheid in de aandacht voor de teraardebestelling.

20 Gouvernements Advertentie-Blad 20 juni 1924.

Rituelen

‘De dood wacht ons allen, de koning en de slaaf, allen delen zij hetzelfde lot’ en ‘Wie de dood vreest, weet nier waarvoor hij leeft’ zijn typische spreuken van Foresters. Overlijdt een broeder of een zuster, dan wordt eerst het bestuur van het betreffende court daarvan in kennis gesteld. Daarna wordt in overleg met de familie één van de twee afleggersverenigingen Eldaah of de Samaritaan van de Foresters verzocht de lijkbewassing op zich te nemen.²¹ Het afscheid vindt plaats in het court vóór de rituele bewassing van het lichaam en biedt de nabestaanden de laatste gelegenheid eventueel spijt te betuigen, berouw te tonen of het bezwaarde geweten vrij te praten. Nadat de overledene is gewassen, aangekleed en opgemaakt wordt de familie uitgenodigd definitief afscheid te nemen. Vervolgens dragen de afleggers of dinari's de kist over aan de Sherwood Brothers, de dragers van de Foresters (De Ramdanie 2004). Deze brothers waaronder sinds kort ook een zuster beheersen de kunst van het dragen als geen ander.²² Al naar gelang de wens van de overledene wordt de broeder of zuster op de Foresterbegraafplaats René's Hof dan wel op één van de andere begraafplaatsen in Paramaribo begraven. In het laatste geval dragen de Sherwood Brothers de kist over aan de dragers van de

21 De Ware Tijd 1 februari 2004. Voor Humaniteit No. 9865 van 6 augustus 1921 gelegen aan de Dr Sophie Redmondstraat (vroeger de Steenbakkersgracht) zorgt De Samaritaan voor de lijkbewassing.

22 De Sherwood Brothers zijn opgericht op 19 december 1984; voor 1984 werden zij Werkers genoemd. De Brothers zijn circa vijftien dragers in zwarte broek, wit overhemd met stropdas, zwart vest en zwarte hoed (vroeger baret). De leeftijden van de dragers variëren van 35 tot 79 jaar. Indien het een overleden Forester betreft, worden attributen (regalia) van de Foresterie als vaandels, aprons (traditionele schorten), bijl, hoorn, speer, spades en groene blaadjes meegedragen. Zij zijn binnen de Surinaamse gemeenschap toenemend populair en verzorgen zelfs staatsbegrafenissen. Sommigen gaan zo ver door de ceremoniële begrafenis van de Foresters als een wervingsactie voor de Foresterie te beschouwen onder het motto ‘één begraven is twee nieuwe leden winnen’. Overigens laten Foresters zich ook cremeren.

[p. 49]

betreffende bcgraafplaats.²³ Belangrijk voor de Foresters is de rouwvergadering van het court zes weken na de teraardebestelling.²⁴ Familie en vrienden van buiten zijn daarbij welkom.

Bij de inwijding van een nieuw lid tot een court van de AOF zijn buitenstaanders echter niet welkom. Lid worden van een court vraagt geduld en toewijding alsof het een proces van ontwikkeling en geboorte betreft. Nadat het aspirant-lid gevraagd heeft of hij of zij lid van een court mag worden, meldt de introducé zich bij het bestuur aan. Nadat de verklaringen van goede gezondheid en van onbesproken gedrag zijn aangeleverd, gaat een geheime onderzoekscommissie van het court aan de slag. Gelijktijdig gaan er convocaties naar alle andere courts om eventuele bezwaren te vernemen. Dit toelatingsproces kan enige tijd in beslag nemen. Ook al kan niemand op grond van geslacht, geloof of politieke overtuiging worden afgewezen, toch kan een kandidaat soms gedeballoteerd en alsnog afgewezen worden. De inwijding van circa vijf broeders en/of zusters vindt plaats op een speciale vergadering. Tijdens het initiatieritueel klinkt het onweer in het bos, wat dikwijls buiten op straat te horen is. Leken zullen dan verschrikt opkijken want op weg naar hun zaterdagavondfeestje klinkt in het gebouw van de Foresters het geluid van onweer. Is dat mogelijk een bron van praatjes over de Fores- rers? Na deze inwijding krijgen de leerlingen één keer per maand op de zogenoemde lectuurvergaderingen onderricht in zelfkennis, zelfkritiek en zelfinkeer en in de gewoonten en rituelen van de AOF.²⁵ Na deze periode van ‘africhten’ zoals sommigen dat noemen, betreden de kandidaten de eerste trede van het gradensysteem. Dan is hij of zij ranger en bestaat vervolgens de mogelijkheid na een half jaar officier te worden.

De sfeer tijdens de courtvergaderingen is er één van orde en wellevendheid. Dit geldt vooral voor bijzondere vergaderingen zoals bij overlijden en rouw en bij de inwijding van nieuwe leden. In dergelijke situaties is

23 Zie Mulder & Dikland 2005. Er is een Chaplain van de AOF van Charity die als geestelijk vader voor alle courts optreedt. Niet alle Foresters kiezen voor René's Hof om begraven te worden. Meestal gaat het om Foresters die begraven willen worden op de Hervormde, Lutherse of EBG-begraafplaats. In dat geval komt de predikant op het court om de plechtigheid tot het gewenste einde te brengen. Indien een Forester een aansluitende rooms-katholieke begrafenis zou willen hebben dan is de samenwerking AOF en het bisdom principieel beperkt tot ieders terrein. De pastor komt niet meer in een Forester court en bijvoorbeeld Sherwood Brothers met hun attributen dienen buiten de rooms-katholieke kerk te blijven.

24 Ook al is een lid van een court in het buitenland overleden en begraven, altijd dient de vlag halfstok te hangen en zal op een rouwvergadering van dat court het overleden lid herdacht worden.

25 De zeven lecturen worden in een periode van 17-24 maanden doorgenomen. De Rangers dienen na afronding van iedere lectuur in aanwezigheid van een vertegenwoordiger van het Subsidiary High Court een toets af te leggen. Ooit was het de bedoeling een aparte Rangerschool op te zetten. De General Laws van de Engelse AOF worden in Suriname naar mijn beste weten niet gebruikt. Het Surinaamse Foresterwetboek ‘Algemene Wetten’ is van 12 april 1972 (No 4073).

[p. 50]

sprake van een zogenoemde rite de passage waarbij tijdens de ceremonie rituele handelingen en het gebruik van symbolen op de voorgrond staan (De Vlugt 1996).²⁶

Het Alziende Oog van de Opper Chief Hanger is een belangrijk en veel voorkomend symbool van de Ancient Order of Foresters in Suriname.

Aan de wanden van de tempel hangen panelen beschilderd met bomen, hert en jager.²⁷ Het plafond van de tempel is . beschilderd met blauwe lucht, witte wolken en de beeltenis van de Opper Chief Ranger in de vorm van het Alziend Oog van God. Belangrijke spreuken als ‘Niemand is ter behartiging van uitsluitend eigen belangen geboren’ of een citaat uit de bijbel staan op de muur geschreven. Belangrijke symbolen zijn het Alziend Oog en de Pijl en Boog, de bow

26 De Vlugt 1996. In dit artikel op basis van een interview met Harry Kensmil, past High Chief Ranger en Lid van Humaniteit, komen enkele rituelen ter sprake die ernstige heroverweging behoeven. Immers rituelen kunnen contraproductief voor de organisatie zijn en de organisatie stigmatiseren omdat de functie van het ritueel niet duidelijk is. Dus de vraag is niet of een ritueel moet worden afgeschaft - dit is zelden het geval - maar hoe het ritueel bij te stellen is.

27 In Engeland is het de eik, in het Caraïbisch gebied zijn het afbeeldingen van de kankantrie, katoen- of kapokboom, Ceiba Pentandra. Deze boom is niet alleen voor de AOF maar voor de hele Surinaamse samenleving van bijzondere betekenis.

[p. 51]

of benevolence speeding the arrow of assistance.²⁸ Kleuren hebben bij de Foresters een symbolische betekenis.²⁹ Het groen van het bos is de basiskleur die terugkomt in alle banieren en vaandels van de Foresters. De vierkante ruimte met hekwerk en elektrische kandelaars op de vier hoeken met daarbinnen het altaar in het centrale gedeelte van de tempel³⁰ is zo opgesteld dat de entree van de sacrale ruimte in westelijke richting tegenover de plaats van de Chief Ranger is. Tegen de ene wand zitten de broeders in donker kostuum, tegen de andere de zusters in het wit. De schuin gedragen banier of chas en de neck ribbon³¹ die precies de positie van de broeder of zuster in de hiërarchie markeren, geven extra cachet. De Chief Ranger bevindt zich in het rode Oosten op de as van geestelijke openbaring naar het donkere of zwarte Westen. De zogenoemde materiele as staat loodrecht op de geestelijke as en loopt van de penningmeester in het goud-gele Zuiden naar de Secretaris in het witte Noorden. Her altaar bevindt zich op het kruispunt van beide assen. Sommige van deze kleuren komen terug in de versierselen aan het uiteinde van de banier en verwijzen naar de graad van betrokkene. Na het schallen van de hoorn, ten teken dat de vergadering is geopend, krijgt een broeder of zuster van de Chief Ranger het woord. Interrumperen wordt beboet.³² De tempel wordt nier alleen voor erediensten gebruikt. Bij de Foresters is het heel gewoon materiele en financiële zaken in de tempel te bespreken. Een veriaardagslied voor de jarigen van de maand klinkt er regelmatig, maar godsdienstige zaken en politiek zijn taboe (Polak 1981). Na afloop van de vergadering is er buiten vaak een gezellig samenzijn.

28 De Pijl en Boog heeft een zevenledige boodschap van doel en richting, eenheid en verbondenheid, hulpbetoon en weldadigheid, stabiliteit en eensgezindheid, sympathie en activiteit, spanning en innerlijke kracht en, tenslotte, kracht en vooruitgang. De pijl komt vanuit het Alziend Oog van God als boogschutter (Het Woord) en gaat naar de Mens. De uiteinden van de boog staan voor Natuur en Generaties.

29 Sommigen gaan zover dat de kleuren van de nationale vlag van Suriname van oorsprong van de foresters moet zijn.

30 De tempels van maçonnieke orden zouden volgens Essed (1982) van de Egyptisch-Israëlitische gebedshuizen afstammen, terwijl de Foresters uitgaan van een opengekapte en afgescheiden plek in het bos ten behoeve van een heilig doel en dit zou afstammen van de Grieks-Romeinse cultuur.

31 Zie Ancient Order of Foresters Illustrated Catalogue of Regalia and Jewels (London: Hudson & Kearne, 1934) in bezit van broeder Andries. Groen (Lincoln Green) is de kleur van de franje van de chas voor rangers, rood voor officieren, witzilver voor leden van de districtsbesturen en geelgoud voor leden van de Uitvoerende Raad / Subsidiary High Court.

32 Er bestaan vele boetes die nauwkeurig in de statuten staan omschreven. Zo dienen de leden van het bestuur ruim op tijd aanwezig te zijn, afwezigheid zonder kennisgeving is niet acceptabel, elkaar interrumperen is niet toegestaan en aan niet-ingewijden doorgeven van het password uit den boze, enzovoort De boetes komen ten goede van de diverse fondsen en hebben een symbolische betekenis. In dit kader is de rol van penningmeester interessant. Hij of zij kan geen betalingen doen zonder de expliciete goedkeuring van de voorzitter en secretaris samen.

[p. 52]

Stichting pijl en boog

Het leven van een court wordt door sommige Foresters met het leven van een bos vergeleken: groei, verdorring en wederopleving. De huidige aanpak van de Stichting Pijl en Boog bewijst dat deze vergelijking ook op het Forester Centrum en René's Hof van toepassing is. Onder het inspirerend leiderschap van Frank E. Essed is rond 1984 het Forester Gemeenschapscentrum aan de Waakhuyzenstraat gebouwd en uitgegroeid tot een bloeiend centrum. Na ongeveer tien jaar trad ‘verdorring’ in. De Stichting Pijl en Boog van de AOF is beheerder van dit terrein inclusief de daarop gelegen begraafplaats René's Hof.³³ Het centrum inclusief de begraafplaats (2,9 ha) is in 1974 met ontwikkelingshulp van Nederland tot stand gekomen. De begraafplaats van de Foresters is van 1973. Vanaf het begin stond de begraafplaats open voor niet-Foresters. René Braaf, overleden op 20 april 1984, is als eerste op René's Hof begraven. De begraafplaats moest een boomrijk park worden. Ondertussen is door ruimtegebrek, vooral op de rooms-katholieke begraafplaats, de belangstelling voor deze begraafplaats groeiende. Dit genereert inkomsten voor Pijl en Boog, die de huidige herstelwerkzaamheden aan het centrum ten goede komen. Het gedeelte van René's Hof voor de Foresters zelf dreigt nu echter in verdrukking te komen. Het graf van Braaf ligt niet in het Foresterblok en is nu omringd door graven van niet-Foresters.

Na de onafhankelijkheid is de opbouw van het Forester Centrum rcr hand genomen. De concrete bouw begon in 1981, de opening vond één jaar later plaats. Het Forester Centrum was bedoeld voor de Surinaamse gemeenschap. De gebouwen werden gebruikt voor examens, wedstrijden, recreatie en cursussen. Het centrum heeft circa tien jaar redelijk gefunctioneerd. Onderlinge verschillen van inzicht plus favoritisme in combinatie met een ongelukkige keuze van bouwmateriaal hebben aan de neergang van het Forester Centrum bijgedragen. Anno 2006 de oprijlaan opkomend, staar rechts een groot zwaar gehavend gebouw dat ooit dienst heeft gedaan als vergaderzaal, theater en bar. Dit geeft aan hoe ambitieus de AOF het gemeenschapscentrum indertijd heeft opgezet.³⁴ Drie grote panelen op de eerste etage wijzen op de vergane glorie van een tempel. Aan de linkerzijde van de oprijlaan staat de onlangs gerestaureerde en wederom in gebruik genomen aula waar sinds kort vele begrafenisdiensten plaatsvinden, vooral voor niet-Foresters. Ooit zouden in dit gebouw

33 Het terrein met de oorspronkelijke ingang aan de Doekhiweg is van de AOF. Dit heeft alles te maken met de verdeling door de regering van het hele gebied tussen Coppenamestraat en Doekhieweg Oost over diverse etnische en religieuze bevolkingsgroepen ten behoeve van de aanleg van begraafplaatsen.

34 Andere, naar later bleek te ambitieuze, plannen waren een fotogalerie van bestuursleden van de Foresterie, die ooit in het trappenhuis aangelegd werd maar nu verdwenen is. De aanleg van een collectie vaandels is nooit gerealiseerd. Het tehuis voor ouden van dagen en het weeshuis werden ook niet gebouwd. Het Forester tijdschrift Aurora, officieel orgaan van de AOF in Suriname is slechts éénmaal in april 1975 verschenen.

[p. 53]

een bibliotheek en een leeszaal komen. Op de herstelde voorgevel van dit gebouw prijkt het opgeschilderde teken van Pijl en Boog. De vele herstel-activiteiten duiden op wederopleving en bieden hoop voor de toekomst.

De noodzaak van vergroening

Het leven op de plantages was van de wieg tot het graf geregeld. Denkbaar is dat door de afschaffing van de slavernij de behoefte aan georganiseerd onderling hulpbetoon ontstond. Dit zou de belangstelling van Afro-Sunamers voor de structuur zoals die 120 jaar geleden door de AOF in Engeland werd geboden, kunnen verklaren. Verder valt de strenge handhaving van hiërarchie en de gehechtheid aan oude gewoonten van de Foresters in Suriname op.³⁵ Duidelijk is dat de AOF in Suriname meer waarde hecht aan ceremoniën, rituelen en symbolen dan de AOF in Engeland, het moederland van de Foresteric. Een ander kenmerk van de Surinaamse Foresterie ts het hoge aantal van zeventien courts. Het gemiddelde aantal leden per court is in vergelijking met bijvoorbeeld Engeland echter laag (circa 80). Dit fenomeen van kleinschaligheid is eveneens waarneembaar onder vakbonden, NGO's, sportverenigingen en andere groeperingen binnen de Surinaamse samenleving. Een verschil van inzicht hoe gedeelde belangen het best te behartigen, leidt al spoedig tot afscheiding en hergroepering. Waarschijnlijk speelt de behoefte aan het bekleden van een functie in de hiërarchie ook een rol. Iedere afsplitsing vereist immers een nieuwe voorzitter en nieuwe bestuursleden met alle bijbehorende parafernalia. Sommige courts hebben mede door de vergrijzing een zodanig laag aantal leden dat hun voortbestaan wordt bedreigd. Vergroening van het ledenbestand is dus noodzakelijk, maar het aantrekken van nieuwe en vooral jonge leden stuit op een imagoprobleem. Het idee van favoritisme binnen de broederschap en de geheimzinnigheid rondom de inwijdingsceremonie in de tempel dragen bij tot deze negatieve beeldvorming. Rituelen in het algemeen zijn belangrijk want zij zorgen voor orde in het dagelijkse leven. Maar rituelen kunnen na verloop van tijd leeg zijn. Rituelen moeten altijd een functie hebben die aan de deelnemers uit te leggen is. Een totaal geritualiseerde werkwijze binnen een organisatie richt zich meer op de handhaving van structuur en hiërarchie, dan op de inhoud of op de beantwoording van de vraag waartoe de organisatie ëberhaupt bestaat. Spelregels dienen met behoud van functie met de tijd mee te gaan en geheime spelregels zijn anno 2006 voor de meeste mensen niet acceptabel, tenzij gebaseerd op sterke argumenten. De rituelen van de Foresterie zouden daarom tegen het licht moeten worden gehouden met het doel na te gaan waar bijstelling en eventuele afschaffing mogelijk en verantwoord is.

35 Dit blijkt ook uit een getypt document Biografie Forester's loopbaan van Ere Chief Ranger Charles Andries van 16 juni 1991 op schrift gesteld door Th.M. Dorder. De verzameling van unieke documenten, foto's en geschriften van Andries is voor de Foresterie Suriname zo belangrijk dat ik hoop dat zijn court die later met respect zal beheren.

[p. 54]

Het Forester centrum met het gerestaureerde multifunctionele gebouw/aula en de opgeknapte begraafplaats René's Hof onder leiding van Stichting Pijl en Boog biedt nieuwe kansen want de behoefte aan zelfhulp en welbegrepen wederzijdse solidariteit neemt met de toenemende marktwerking en maatschappelijke tweedeling in Suriname alleen maar toe. Anders gezegd: de wortels van de 120 jaar oude levensboom van de Surinaamse Foresterie hebben nieuwe aarde nodig. De boom mist jonge blaadjes. Blaadjes van een fris groene kleur, de oorspronkelijke kleur van de Foresters.³⁶

36 Zie bijvoorbeeld www.foresters.biz om te zien hoede Foresters in de VS zich profileren. Foresters als trademark voor concrete commumty-based onderlinge hulpverlening (bijvoorbeeld in het geval van orkaan Katrina) en met speciale campagnes tegen onder andere kindermishandeling. In Engeland is de naam AOF veranderd in IOF, Independent Order of Foresters en ook daar doen zich voor Suriname relevante ontwikkelingen voor (www.iof.org).

Literatuur

Andries, C., 1971 Historisch overzicht in verband met de Oprichting van het Subsidiary High Court for Surinam. [Paramaribo]: A.O.F. Suriname.

Essed, Frank F, 1982 A.O.F. Bos-arbeid; Uitgave ter gelegenheid van de verjaardag van de Foresterie in Suriname 29 juli 1982. Paramaribo: A.O.F. Suriname.

Essed, Frank F., 1986 Aloude en moderne Foresterie; Bijkans 1000 jaar georganiseerd; Uitgave naar aanleiding van eeuwfeest Foresterie in Suriname. Paramaribo: A.O.F. Suriname.

Lie A Kwie & J. Cor & Henk G. Esajas, 1995 ‘De Foresterbeweging in Suriname = The Forester Movement in Suriname.’ Suralco Magazine 17 (3): 1-28.

Mulder, Jannes H. & Philip Dikland, 2005 ‘Bedreigde begraafplaatsen in Paramaribo.’ Oso, Tijdschrift voor Surinamistiek 24 (2): 263-275.

Polak, J.A., 1981 ‘Foresters (The Ancient Order of).’ In: H.D. Benjamins & J.F. Snelleman (red.), Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië. Amsterdam: Emmering, pp. .304 -305.

Ramdanie, Nancy de, 2004 ‘Begraven met een glimlach; Met de complimenten van Robin Hood.’ Paramaribo Post 2: 1.

Vlugt, Ingrid de, 1996 ‘Forester-gemeenschap; Dood is toegang tot nieuw leven.’ Kompas weekblad 1(26): 20-22.

[p. 55]

Jannes Mulder was intemist-oncoloog en promoveerde op muizenonderzoek. Later heeft hij op het Ministerie van VWS te Den Haag gewerkt. Hij verbleef in 2003-2004 op het Ministerie van Volksgezondheid te Paramaribo. Mulder doet nu onderzoek naar rituelen en geritualiseerde gewoonten.