OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 20

[p. 5]

Hans Ramsoedh & Wim Hoogbergen
Suriname, 25 jaar Hier en Daar

Ooit noemde de Nederlandse premier Joop Den Uyl de onafhankelijkheid van Suriname het grootste wapenfeit van zijn regeerperiode. Het voorbeeld van Suriname illustreert echter hoe pijnlijk dekolonisatie kan zijn. Wat een modeldekolonisatie had moeten worden eindigde in een desillusie.

Rond het zilveren Jubileum is veel gedelibereerd over de vragen of Suriname niet te vroeg onafhankelijk werd, of dat het land niet te klein is om volledig onafhankelijk te zijn. De afgelopen 25 jaar was voor het land dan ook geen successtory. Allereerst verlamde de politieke tegenstelling tussen coalitie en oppositie het politieke klimaat. De Nederlandse ontwikkelingshulp zorgde voor slechts een korte economische impuls en het geld verdween voor een deel in projecten die later niet zouden worden doorgezet, zoals de ontwikkeling van de bauxiet industrie in West-Suriname. De militaire staatsgreep in 1980 was het begin van de weg bergafwaarts. Schending van de mensenrechten werd schering en inslag, sociaal-economisch en moreel verloederde het land, opnieuw startte een exodus naar Nederland en de bestuursvorm tendeerde van tijd tot tijd in de richting van een narcocratie.

Suriname behoort thans tot de Caraïbische landen met de meeste armoede. Volgens recente onderzoeken (onder andere door het Algemeen Bureau voor de Statistiek in Suriname) leeft meer dan de helft van de Surinaamse bevolking onder de armoedegrens. Kortom srefidensi (de onafhankelijkheid) bracht meer zorg dan hoop, meer achteruitgang dan vooruitgang en meer vallen dan opstaan. Of zoals een van de sprekers op het afgelopen IBS-colloquium, refererend aan 25 jaar onafhankelijkheid, het treffend zei: ‘a tori pori’ (het is een puinhoop geworden). Volgens anderen zou Suriname kenmerken van een broko parnasi vertonen (vrij naar de titel van John Jansen van Galens, Kapotte plantage, Amsterdam: Balans.). In een enquête onder 409 Surinaamse Nederlanders door het in Nederland verschijnende Historisch Nieuwsblad (november 2000) werd hun gevraagd 25 jaar onafhankelijkheid in een rapportcijfer (van 1 tot 10) samen te vatten: het gemiddelde was een vier. Naar alle waarschijnlijkheid zou dit rapportcijfer ook in Suriname niet hoger zijn uitgevallen.

Werd Suriname te vroeg onafhankelijk? Op deze vraag is geen simpel antwoord mogelijk. Er zijn geen criteria om vast te stellen of een land wel of niet rijp is voor onafhankelijkheid. Onafhankelijkheid is in de geschiedenis van de dekolonisatie altijd een zaak geweest van een politieke voorhoede. In één opzicht vormt Suriname echter een uitzondering. De onafhankelijkheid van Suriname werd in Paramaribo in het geheim en in Den Haag aan de onderhandelingstafel voorbereid zonder inspraak van de bevolking. De onafhankelijkheidsparaaf vormde in het verkiezingsprogramma van de toenmalige NPK-coalitie die de onafhankelijkheid realiseerde, de kleine letters. Ook Nederlandse politici dragen verantwoordelijkheid voor de wijze waarop de onafhankelijkheidskwestie werd afgehandeld. De onafhankelijkheid werd Suriname opgedrongen door Den Uyl en Pronk waarmee zij hun wroeging over het koloniale verleden afkochten met een bruidsschat van 3,5 miljard.

Maar de grootste verantwoordelijkheid voor de misère waarin Suriname zich thans bevindt ligt bij Surinaamse politici. In de ergste traditie

[p. 6]

van derdewereldlanden zouden zij Suriname als hun particuliere wingewest gebruiken. Deze politici kunnen worden vergeleken met de directeuren van de Surinaamse plantages in de zeventiende en achttiende eeuw ten tijde van het absenteïsme voor wie slechts één ding telde: de eigen zak vullen en zo snel mogelijk vertrekken. Een bekend fenomeen in de Surinaamse politiek is dat een beschuldiging meestal onbesproken blijft. De beschuldigde hoeft er slechts op te wijzen dat de kwaadspreker zelf ook boter op het hoofd heeft, waarna het debat eindigt en er niets hoeft te worden uitgezocht. De malaise die het land thans kent, kan echt niet aan één regering worden toegeschreven. Er is meer dan één regering schuldig, met als gevolg dat na 25 jaar onafhankelijkheid de economie geruïneerd is, de schatkist leeg, het goud van de Centrale Bank verdwenen, de Surinaamse gulden een vodje papier en de achtergebleven bevolking verpauperd.

Het grootste probleem van Suriname is zijn incompetente en corrupte politieke klasse, hetgeen samenhangt met de politieke structuur en cultuur. Er zijn geen programmatische verschillen tussen de verschillende politieke partijen. Zij zijn niet gebaseerd op inhoudelijke uitgangspunten met betrekking tot werk, onderwijs, zorg, lastenverdelingen, armoedebestrijding et cetera. Politici nemen geen verantwoordelijkheid voor hun handelen of voor hun gebrek daaraan en ontberen geloofwaardigheid, betrouwbaarheid en integriteit. Als we de partijprogramma's van de verschillende politieke partijen met elkaar vergelijken dan is de verleiding groot om deze af te doen als een bundeltje zondagse mijmeringen aan de waterkant. Natuurlijk is ieder weldenkend persoon voorstander van bijvoorbeeld armoedebestrijding, economische welvaart en bestrijding van drugscriminaliteit, zoals in de meeste partijprogramma's is opgenomen. Een concrete uitwerking van deze punten en een financiële onderbouwing blijven echter achterwege. Hierdoor voelen deze politici zich ook niet geroepen om achteraf verantwoording af te leggen over gedane beloftes. We kunnen het ook anders stellen: niet de onafhankelijkheid moet worden beschouwd als de oorzaak voor de voorthollende achteruitgang in Suriname sedert 1975, maar eerder het handelen van een gecorrumpeerde politieke elite. Voor deze stelling vormt wellicht de situatie (anno 2001) op de Nederlandse Antillen een goede illustratie. Ondanks de koninkrijksstatus en de honderden miljoenen Nederlandse rijkssubsidie zijn hier economische en bestuurlijke chaos troef. Tienduizenden Antillianen (ook het midden- en hoger kader) zochten de afgelopen jaren hun heil in Nederland.

Na 25 jaar wordt het tijd vooruit te kijken. Suriname heeft een eigen plaats in de rij der naties verworven en met de viering van een kwart eeuw srefidensi hoort de discussie over de staatkundige onafhankelijkheid in zijn huidige vorm (wel of niet te vroeg onafhankelijk) afgesloten te zijn. Veel belangrijker is thans de vraag hoe politici in Suriname vorm willen en gaan geven aan de toekomst. Met het aantreden van de Nieuw-Front-regering in september 2000 lijkt het tij ten goede te keren, al is enige voorzichtigheid op zijn plaats, zeker voor wat betreft de Surinaamse politiek.

Voor het eerst na lange tijd heerste er in Suriname in november 2000 enig optimisme bij de viering van de onafhankelijkheid, ingegeven door het aantreden van de regering-Venetiaan. Het getuigt van moed dat president Venetiaan en minister Gilds (Justitie en Politie) van plan zijn het morele aanzien van de regering te herstellen door het trauma van de december-moorden te onderzoeken en daarmee de rechtsstaat te herstellen en een begin te maken met de bestrijding van corruptie.

Werkelijk perspectief heeft Suriname als het bereid is zichzelf aan de eigen haren omhoog te trekken en te leren op eigen benen te staan. Veel

[p. 7]

lering kan het daarbij trekken van de ervaringen in het buurland Guyana dat zich sedert het begin van de jaren negentig op eigen kracht uit het moeras heeft gewerkt. Dit buurland werd recentelijk nog door het Internationaal Monetair Fonds (IMF) gecomplimenteerd vanwege zijn monetair programma en het beleid op het gebied van privatisering en schuldenmanagement. Nederlandse hulp bij het economische herstel van Suriname zal vooralsnog onontbeerlijk zijn, maar ingebed dienen te zijn in een relatie waarbij Nederland op afstand blijft en Suriname het idee van good governance in praktijk brengt.

Een domper op de festiviteiten rond 25 jaar srefidensi vormde het overlijden van een viertal prominente Surinamers: de politici Eddy Bruma (6 november) en Henck Arron (4 december) en de schrijvers Hugo Pos (11 november) en Edgar Cairo (16 november). Aan de laatste twee is in deze Oso een In Memoriam gewijd, maar wij willen ook in deze inleiding even stilstaan bij deze vier markante personen. Hugo Pos was in de jaren vijftig voorzitter van het toneelgezelschap Thalia in Suriname. Na een carrière als rechter in Japan, Suriname en Nederland debuteerde hij pas op zijn 72^ste als schrijver. De prikkelende verhalenbundel Het doosje van Toetie kreeg in de literaire kritieken de lof die hij verdiende. In 1995 publiceerde Pos de autobiografie In Triplo, waarvoor hij de E.-du-Perron-prijs ontving. Hij schreef daarna nog nieuwe verhalenbundels en verraste met toneelstukken en ontelbare kwatrijnen die in diverse bundels verschenen. Het overlijdensbericht plaatste toepasselijk de kwatrijn: ‘Beloof me, kind, als ik van hier verdwijn treur niet om mij, straks bloeit weer de jasmijn en geurt de kamperfoelie. Erger zou het wezen als zij verdwenen waren, - ik er nog zou zijn.’

Edgar Cairo, ook wel eens de ‘zwarte Vondel’ genoemd, heeft een omvangrijke oeuvre op zijn naam staan. Hij schreef zo'n veertig dichtbundels, romans, novellen en toneelstukken, maar kreeg niet de erkenning waar hij naar verlangde. Zijn oeuvre draaide voor een belangrijk deel om de verhouding tussen (koloniaal) blank en zwart. Zijn laatste publicatie verscheen in 1988 en was een nieuwe bewerking van zijn Temekoe/Kopzorg.

Eddy Bruma was de geestelijke vader van het cultureel en politiek nationalisme in Suriname en met zijn Partij Nationalistische Republiek een belangrijke stuwende kracht achter de Surinaamse onafhankelijkheid. Bruma's belangrijkste rol moet vooral worden gezocht in de stimulering en versterking van het zelfbewustzijn van creolen en de opwaardering van het Sranantongo.

Henck Arron geldt als de architect of de vader van de Surinaamse onafhankelijkheid. Hij was in Nederland toen hij stierf op 4 december, de dag na een boeiend debat over die belangrijke gebeurtenis in het Tropentheater in Amsterdam. De week ervoor was hij nog gehuldigd met de hoogste onderscheiding van Suriname, de Gele Ster. Op de avond van 25 november 1975 beleefde Arron zijn finest hour: ‘Geef mij een vis en ik zal u dankbaar zijn. Maar geef mij de visnetten en ik zal zelfstandig zijn’, riep hij die avond. Tijdens het debat in het Tropentheater vertelde hij zelfverzekerd, humoristisch en vol charisma over de realisatie van de onafhankelijkheid. Arron memoreerde met smaak het gesprek met premier Den Uyl over de hoogte van de ontwikkelingshulp. Op het openingsbod (één miljard gulden) van Den Uyl repliceerde Arron: ‘Collega, ik ben hier niet om grappen te maken. Ik ben hier om zaken te doen’. Uiteindelijk wist Arron na een knap onderhandelingsproces 3,5 miljard aan ontwikkelingshulp uit de wacht te slepen, een bedrag dat een unicum genoemd mag worden in de geschiedenis van de dekolonisatie

Het thema van het IBS-colloquium in oktober 2000 was gewijd aan 25 jaar Onafhankelijkheid van Suriname. Het kreeg als motto

[p. 8]

mee: Suriname, 25 jaar Hier en Daar. Zoals de titel suggereert stonden niet alleen de ontwikkelingen in Suriname van de afgelopen 25 jaar centraal, maar werd ook aandacht besteed aan de positie van Surinamers in Nederland. In dit themanummer is een aantal van de op het colloquium gehouden inleidingen opgenomen. Daarnaast hebben wij een aantal auteurs gevraagd aan dit themanummer een bijdrage te leveren: Gert Oostindie, John Jansen van Galen, Chan Choennie, Wim Hoogbergen, Dirk Kruijt, Thomas Polimé en Hans Ramsoedh.

Gert Oostindie doet de aftrap. In zijn bijdrage kijkt hij terug op 1975, gaat in op de stemming in 2000 en eindigt met voorspellingen over de nabije en verderweg liggende toekomst. John Schuster belicht daarna één van de belangrijkste oorzaken van de Surinaamse onafhankelijkheid: het feit dat Nederland van de kolonie afwilde. De toename van het aantal immigratie uit Suriname en de negatieve beeldvorming over deze mensen in de Nederlandse pers, maakte het voor de Nederlandse politieke partijen aantrekkelijk om voor de onafhankelijkheid van Suriname te zijn. Nederland wou van de kolonie af en toen deze dat zelf ook wilde, was de zaak snel geregeld. Daardoor hoefden er ook geen maatregelen genomen te worden om de Surinaamse immigratie te reguleren.

- Binnen de Nederlandse politiek was vooral de Partij van de Arbeid een groot voorstander van de Surinaamse onafhankelijkheid, waarbij natuurlijk de namen Joop den Uyl en Jan Pronk genoemd worden. De betrokkenheid van de PvdA bij de ontwikkelingen in Suriname is het thema van de bijdrage van John Jansen van Galen. In het daarop volgende artikel gaan Ad de Bruyne, Astrid Runs en Hebe Verrest in op de sinds de onafhankelijkheid steeds belangrijker geworden Transatlantische contacten tussen Suriname en Nederland met daarbij specifieke aandacht voor de rol van de NGO's in deze contacten.

Mies van Niekerk bespreekt de maatschappelijke positie van creoolse en hindostaanse immigranten en hun nakomelingen in Nederland. Zij stelt dat het beeld over Surinamers in Nederland lange tijd niet onverdeeld positief was, zeker niet in de periode van de massamigratie. Voor Nederlanders waren ‘Surinamers’ toen nog overwegend creolen, die geassocieerd werden met problemen rond drugs en criminaliteit. Geleidelijk aan drong het tot een breder publiek door dat er ook zoiets als hindostaanse Surinamers bestonden. Daarover bleek de beeldvorming veel positiever, zij zouden het voorbeeld zijn van een geslaagde minderheid. In haar bijdrage gaat van Niekerk in op de vraag in hoeverre dit contrast in de beeldvorming over Surinamers terecht is. Het artikel van Roy Khemradj vormt een mooie aanvulling op dat van Van Niekerk, omdat deze auteur met name analyseert hoe de berichtgeving over Suriname tot stand komt, waarbij hij zijn voorbeelden kan illustreren aan de hand van het radioprogramma Zorg en Hoop, waaraan hij al lange tijd een essentiële bijdrage levert. Sociale cohesie in de plurale Surinaamse samenleving is het thema van Ruben Gowricharn. Hij draagt verklaringen aan voor de stabiliteit van de Surinaamse samenleving en tracht tevens de vraag te beantwoorden in hoeverre de Surinaamse ervaring te generaliseren is naar andere plurale, of multi-etnische samenlevingen.

Woonden er in 1975 circa 150.000 Surinamers in Nederland, per 1 januari 2000 is hun aantal verdubbeld naar ruim 300.000 personen. Chan Choenni bewerkte voor dit themanummer de ‘Surinaamse’ cijfers van het CBS. De verdubbeling in 25 jaar blijkt zowel het gevolg van de natuurlijke groei door geboorten, als van de voortdurende migratie uit Suriname. Glenn Willemsen sluit hierbij mooi aan met zijn artikel, waarin hij het nationalisme van de in Nederland wonende Surinamers bespreekt. Als er sprake is van enige vorm van nationalisme, hoe

[p. 9]

ziet dit diaspora nationalisme er dan concreet uit? Wat betekent nationalisme voor Surinamers die in Nederland wonen. Beschouwen zij dit land als hun nieuwe thuis, hun nieuwe natie? Of is hun verbondenheid of loyaliteit groter met Suriname?

Een van de belangrijkste, maar nog nauwelijks gedocumenteerde ontwikkeling in eerste 25-jaar van het bestaan van de Republiek Suriname lijkt de komst van grote aantallen Brazilianen. Op dit moment zijn zo'n 30.000 Brazilianen naar Suriname gemigreerd, waar zij voornamelijk werkzaam zijn in de goudindustrie. Hoogbergen, Kruijt en Polimé, die in deze Oso over ‘Brazilianen en goud’ schrijven, verwachten dat de immigratie van Brazilianen vooralsnog wel zal doorgaan. Men komt het land gemakkelijk binnen, de overheid is coulant en het land is vrij van grote etnische spanningen.

Hans Ramsoedh sluit het themanummer af met een overzicht van de Surinamistiek tussen 1975 en 2000. Omdat het onmogelijk is in te gaan op de enorme productie aan literatuur over Suriname die in de afgelopen 25 jaar is verschenen, heeft hij zichzelf een groot aantal beperkingen moeten opleggen. De Surinamistiek beslaat de studie van de Surinaamse samenleving in al haar (historische, sociale, economische, culturele en geografische) facetten. Tol de culturele facetten kunnen onder meer worden gerekend de religie, kunsten, taal- en letterkunde. In zijn bijdrage moest hij de taal- en letterkunde buiten beschouwing laten, en verder was er ook geen ruimte om in te gaan op de veelvoud van artikelen die verschenen zijn. Hij beperkt zich daarom tot monografieën. Voor een uitgebreid overzicht van artikelen op het terrein van de Surinamistiek verwijst hij naar de relevante bibliografieën en catalogi.

Tot slot: Edwin Marshall en Lucia Nankoe hebben meegewerkt aan de organisatie van het colloquium in het afgelopen najaar. IBS is hun hiervoor erkentelijk.