OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 19

[p. 137]

Recensies

1949 16 januari 1999. Gedenkboek 50 jaar Vooruitstrevende Hervormings-Partij. Een historisch overzicht van 1949-1999 en een verantwoording over de periode 1987-1996 met een blik naar het jaar 2000, alsmede mr. Jagernath Lachmon in een turbulente fase van politieke ontwikkelingen 1982-1992 en daarna. ‘A short profile of Jagernath Lachmon.’ Paramaribo: Leo Victor, 1999. 230 p. f 60,-.

Waaruit bestaat het gedenkboek dat de VHP ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de partij heeft uitgebracht? Om te beginnen uit een korte ontstaansgeschiedenis van de partij en een tweetal beknopte overzichten van ‘hoogtepunten’. Hiertoe rekenen de samenstellers van het gedenkboek de bijdragen van de VHP aan de invoering van het algemeen kiesrecht (1948), de totstandkoming van het Statuut (1954), de overdracht van de soevereiniteit aan Suriname (1975) en het democratiseringsproces na de eerste militaire staatsgreep (1984-1987). Twee documenten uit 1975 tonen de VHP in de rol van waakhond bij het realiseren van de onafhankelijkheid, een gebeurtenis waartegen de partij zich lange tijd heeft verzet, maar waar zij uiteindelijk knarsetandend mee akkoord is gegaan.

Dan volgt een uitvoerige selectie (p. 33-127) van de politieke ontwikkelingen in Suriname in de periode 1980-1992, met bijzondere aandacht voor de rol van de VHP en partijleider Lachmon. Dit deel, dat aan de hand van authentieke documenten de stapsgewijze ontwikkeling laat zien van een militaire dictatuur naar een democratische rechtsstaat, is de meest interessante bijdrage uit de bundel. Het proces, dat door de Frontpartijen met evenveel omzichtigheid als vasthoudendheid werd gevoerd, wordt echter vooral beschreven vanuit de wetenschap dat de drie partijen hun doel zouden bereiken. Hierdoor komt minder naar voren dat de slaagkans op het moment zelf vaak twijfelachtig was en dat veel waarnemers de onderhandelingen tussen burgerpartijen en militairen gespannen volgden, niet bij voorbaat gerust op een goede afloop.

Aansluitend zijn artikelen opgenomen over de visie van de VHP op de economische ontwikkeling van Suriname, de ambities van de VHP bij het aantreden van de Nieuw Front coalitie in 1991 en de opbrengsten van vijf jaar regering-Venetiaan. Deze stukken kenmerken zich door tamelijk zielloze opsommingen van beleidsvoornemens en beleidsresultaten. Door de geschematiseerde voorstelling van zaken wordt de lezer het zicht op de praktische beleidsvoorbereiding en beleidsuitvoering ontnomen. Informatie hierover had vooral het laatste stuk een zekere meerwaarde kunnen geven. Het beleid van de regering-Venetiaan wordt nu ten onrechte verengd tot een successtory met het herstel van de democratie, de rechtsstaat en de sociaal-economische stabiliteit als stralend middelpunt. Dat het Nieuw Front na de verkiezingen van 1996 terugviel van 30 naar 24 zetels wordt in de artikelen verzwegen. Evenmin wordt de lezer herinnerd aan het onvermogen van de Front-partijen om in dat jaar een nieuwe regering te formeren. Gelet op de verkiezingsuitslag was dit zeer wel mogelijk geweest.

Het positieve beeld dat van de regering-Venetiaan wordt geschetst, lijkt vooral bedoeld om het contrast met de periode-Wijdenbosch des te zwaarder te kunnen aanzetten. In een hoofdstuk dat niets heel laat van het beleid van de zittende regering (p. 170-180) is de toon offensief als van een politiek pamflet. Volgens de gedenkboekschrijvers - en het kost moeite hen daarin niet bij te vallen - excelleert het regime-Wijdenbosch in het afbreken van de democratische rechtsstaat en het ontwrichten van de economie.

De toekomstvisie die de VHP-ondersteu-

[p. 138]

ningsgroep in Nederland vervolgens presenteert, getuigt van een ontnuchterend conservatisme. In een woud van gemeenplaatsen staat ongeschokt de verbroederingspolitiek overeind, richtsnoer en baken van de VHP sinds de jaren vijftig. De ondersteuningsgroep ziet de verbroederingspoiitiek onverminderd als een waarborg voor eenheid-in-verscheidenheid en als een rem op de (biologische) assimilatie van hindostanen met leden van andere bevolkingsgroepen. Een afzonderlijke bijdrage leert dat de VHP haar toekomstvisie onder meer ophangt aan het evalueren van de grondwet (volgens de partij dient gekozen te worden óf voor een presidentieel óf vooreen parlementair stelsel en moet worden afgestapt van de bestaande mengvorm), het heroverwegen van de rol en functie van het leger, het instellen van een Constitutioneel Hof en het wettelijk vastleggen van het terugroeprecht. De bundel besluit met de tekst van de proclamatieresolutie van het Gestructureerd Samenwerkingsverband en een rommelig portret van VHP-leider Lachmon, dat om onduidelijke redenen in het Engels is vertaald.

Uit deze samenvatting blijkt al genoegzaam de heterogeniteit van de bundel. Alle bijdragen handelen weliswaar over de VHP en Lachmon, maar de samenstellers hebben er niet merkbaar naar gestreefd de artikelen op elkaar af te stemmen en bouwstenen te laten zijn van een geïntegreerd verhaal. Evenmin is er sprake van ‘een complete geschiedenis’, zoals Lachmon het gedenkboek in het voorwoord karakteriseert. De periode tot 1975 komt nauwelijks uit de verf, terwijl in de gedeelten over de periode erna veel aspecten onvermeld dan wel onderbelicht blijven.

Het gebrek aan samenhang en representativiteit moet vooral worden toegeschreven aan het feit dat dit geen gedenkboek is in de gangbare betekenis van het woord. De publicatie is niet bedoeld om een balans op te maken of verantwoording af te leggen, maar om het ‘glorierijke verleden’ uit de doeken te doen en luister bij te zetten. Door het ontbreken van zelfkritiek en reflectie is dit boek in hoge mate een gelukwens van de partij aan zichzelf. Hoe veel aardiger zou het niet zijn geweest als de VHP de confrontatie met het eigen verleden was aangegaan. Waarom de weg van de minste weerstand kiezen en de rol van de Actiegroep, George Hindori en de BVD verdonkeremanen? Waarom niet de verbroederingspolitiek in zijn verschillende fasen tegen het licht gehouden en van inzichtelijk commentaar voorzien?

In een boek dat lange tijd voor f 50,- werd geadverteerd en voor f 60,- werd verkocht, mag verwacht worden dat de tekst met enige zorg zou zijn opgemaakt en geredigeerd. Dit is niet het geval. De stijl is stroef en vlak, de typografie onrustig, het aantal zetfouten een veelvoud van wat in dit soort uitgaven aanvaardbaar is. De indeling in hoofdstukken en paragrafen is onduidelijk en niet zelden van iedere logica gespeend. Bibliografische gegevens ontbreken. Alleen de Lachmon-biografie van Azimullah wordt één keer (lovend) aangehaald. Na lezing van het gedenkboek blijft het beeld hangen van een partij die het niet kan opbrengen zich kritisch op haar verleden en toekomst te bezinnen.

Peter Meel

Mahin Gosine en Dhanpaul Narine, Sojourners to Settlers: Indian Migrants in the Caribbean and the Americas, Windsor Press, 1999, 267 p., ISBN 0-9639318-8-1.

Dit boek is een bundel artikelen over de weg die de Indiase migranten gegaan zijn toen zij uit hun vaderland, Moeder India, wegtrokken naar de Caraïben en naar andere landen in Noord- en Zuid-Amerika. Na een eerste deel dat een inleiding behelst, volgen nog vijf delen: The English Speaking Caribbean, South America and the United States, The United States, Canada en Conclusion. Het is een wat

[p. 139]

wonderlijke indeling, omdat de Verenigde Staten van Amerika er twee keer in voorkomt en omdat het deel met de titel South America and the United States gaat over Suriname en Venezuela en vervolgens een artikel bevat over Surinaamse hindostaanse vrouwen in de VS. Had het niet meer voor de hand gelegen het land waar de hindostaanse migranten uiteindelijk terechtgekomen zijn als uitgangspunt te nemen en Suriname in te delen bij The English Speaking Caribbean? De situatie van de hindostanen in Suriname heeft immers meer gemeen met die van de mensen van Indiase afkomst in Guyana en Trinidad. Maar misschien was het wel het allerbeste om überhaupt geen indeling te maken.

Ons hier gaat het om de artikelen over Suriname. Dat zijn er drie van de hand van twee auteurs. Twee artikelen zijn geschreven door Hanan Cornelly Orna, een onderwijsspecialiste uit New York, vermoedelijk van Surinaams hindostaanse afkomst. Haar eerste artikel geeft een kort overzicht van de geschiedenis van de Indiase immigranten in Suriname, haar tweede bijdrage gaat over de positie van Surinaamse hindostaanse vrouwen in de Verenigde Staten van Amerika. Daartussenin staat het belangrijkste en interessantste artikel. Dat is geschreven door de Leidse hoogleraar Mohan K. Gautam.

Het eerste artikel van Hanan Orna, A Brief History of East Indians in Suriname, is eigenlijk overbodig. De informatie die dit artikel bevat, is ook, en dan nog veel gedetailleerder en accuirater te vinden in de bijdrage van Gautam, die er direct achter geplaatst is. Het artikel van Orna is kort. Dat is op zich geen bezwaar, maar het vertoont ernstige leemten. Daardoor suggereert het dat de Surinaamsche Britsch-Indiërs Bond ‘Ikhtiyar aur Hak’ (vrijheid en recht), die nauwelijks dertien maanden heeft bestaan, en de als wat progressiever te boek staande Rya Sam j beweging belangrijker is geweest voor de ontwikkeling van de hindostanen in Suriname dan de conservatievere Surinaamsche Immigranten Vereeniging, die later Bharat Oeday heette, en de Shri Sanatan Dharm Maha Sabha Suriname, de grote organisatie van de traditionele, orthodoxe hindoes. Bharat Oeday en de Maha Sabha worden in het artikel namelijk helemaal niet genoemd.

Het tweede artikel, Gautams The Construction of the Indian Image in Surinam: Deconstructing Colonial Derogatory Notions and Reconstructing Indian Identity, geeft namelijk ook een geschiedenis van de hindostanen in Suriname. Maar Gautam doet dat vanuit een heel speciale invalshoek. En die invalshoek is van belang, vooral voor hen die geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling van het Hindi en het Sarnami in Suriname. Hindi staat hier voor het standaard-Hindi, dat na de onafhankelijkheid van India daar de officiële landstaal werd. Sarnami is de taal die zich in Suriname ontwikkeld heeft uit de talen en dialecten die Indiase immigranten spraken toen zij voor het eerst in Suriname arriveerden.

Gautam probeert te laten zien dat de situatie waarin de eerste groep Indiase immigranten in Suriname terecht kwam beslissend is geweest voor het ontstaan van het Sarnami en voor de vorm die deze taal kreeg. Die situatie was zo beroerd dat de Britten besloten om, nadat er acht schepen uit India zo'n 3000 Indiase arbeiders naar Paramaribo hadden gebracht, het transport van migranten naar Suriname te stoppen. 20% van de immigranten was gestorven. Er was in Suriname nauwelijks medische zorg voorhanden. En ook de behuizing van de Indiase arbeiders was in feite dezelfde als die van de slaven voor de opheffing van de slavernij. Maar het stoppen van de invoer van nieuwe immigranten betekende voor de hindostanen die al in Suriname gearriveerd waren, dat alle contacten met India verbroken werden. Ze waren aan hun lot en aan elkaar overgeleverd. Dat maakte het voor hen erg belangrijk om goed met elkaar te communiceren om zo samen de zware tegenslagen waarmee zij te maken gekregen hadden, het hoofd te bieden. Gautam

[p. 140]

wijst erop dat het proces van taalvorming al in de subdepots in Noord-India en het depot in Calcutta begonnen was. Uiteraard ging het proces tijdens de scheepsreis verder. Maar het depot was zeker zo belangrijk. Want niet alleen het samen op één schip te hebben gevaren, ook samen in het depot verbleven te hebben had een gemeenschaps vormende werking. De Indiase immigranten noemden zich niet alleen jah j bh (broeder van het schip), maar ook dipua bh (broeder van het depot). Overigens werd het transport in 1877 hervat.

Gautam schildert de ontwikkeling van de hindostanen en hun talen verder tot in de jaren negentig. Hij laat zien hoe Hindi en Sarnami ieder een eigen leefwereld hebben gehad en wat voor gevolgen dat had voor de ontwikkeling van deze talen. Het Hindi werd de taal voor de wereld van het formele, van de politiek en de religie. Het Sarnami werd de taal voor het informele, de familie en de omgeving thuis, totdat deze taal in de jaren zeventig opeens ook een plaats leek te krijgen in het formele. Al met al is het een boeiend artikel, dat helaas wat ontsierd wordt door enkele onnauwkeurigheden.

Zo schrijft Gautam dat Pengel een PNP-politicus was, na aanvankelijk een bladzij eerder correct de NPS als Pengels partij te hebben aangeduid. En voorts lijkt hij vergeten dat de vereniging Bharat Oeday een voortzetting is van de al sinds 1910 opererende Surinaamsche Immigranten Vereniging.

Het derde artikel is Orna's East Indian Surinamese Women in the United States: Acculturation, Group Relations, and Managing Strategies in Perspective. Het is een bewerking van een doctoraalscriptie die zij geschreven heeft. Zij heeft vijftien Surinaamse hindostaanse vrouwen een diepte-interview afgenomen over zes thema's: verandering van uiterlijk, kleding en voedsel, het gebruik van het Engels, de opleiding, het werk, vriendschappen en rassendiscriminatie. De vrouwen blijken over het algemeen werk te doen dat onder hun opleidingsniveau ligt en hun vrienden en vriendinnen binnen de kring van de eigen familie te zoeken. Hoewel Aziaten in de Verenigde Staten meestal wel op enige waardering kunnen rekenen, hebben deze vrouwen volgens de auteur toch last van rassendiscriminatie. Zelf zeggen ze er overigens weinig van te merken.

Al met al is het een interessante bundel, ook al omdat zij het hindostaanse segment van de bevolking van Suriname in het bredere perspectief zet van de hindostaanse gemeenschappen in de Caraïben en de rest van Noord- en Zuid-Amerika. Dat leidt tot nieuwe en soms verrassende inzichten. Helaas wordt de bundel nogal ontsierd door een onverzorgde opmaak en door allerlei slordigheden. Dat zet altijd vraagtekens achter de inhoud. En dat is niet verdiend.

Freek L. Bakker