OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 18

[p. 216]

Wim Hoogbergen
Signalementen

Susan Legêne, De bagage van Blomhoff en Van Breugel; Japan, Java, Tripoli en Suriname in de negentiende-eeuwse Nederlandse cultuur van het imperialisme. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen. 1998, p. 468. f 59,- ISBN 90-6832-277-X.

Surinamisten kennen de naam G.P.C. van Breugel van diens publicatie Dagverhaal van eene reis naar Paramaribo en verdere omstreken in de kolonie Suriname uit 1842. De 24-jarige Gaspar van Breugel had in 1823-24 een reis naar Suriname gemaakt om daar de plantages Kocqhoven en Clifford Kocqshoven te bezoeken, die in het bezit waren van zijn familie. Hij bleef bijna acht maanden in de kolonie. Bijna twintig jaar later verschenen zijn reiservaringen in druk.

De bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen werkende kunsthistorica Susan Legêne promoveerde in 1998 op de indrukwekkende en fraai geïllustreerde dissertatie: De bagage van Blomhoff en Van Breugel; Japan, Java, Tripoli en Suriname in de negentiende-eeuwse Nederlandse cultuur van het imperialisme. Het boek kreeg in het algemeen lovende kritieken in de pers, met uitzondering van Jan Blokker (Volkskrant, 28 augustus 1998) die het een ‘ratjetoe’ vond ‘zonder herkenbare methodologie’ met een ‘hak-op-de-takkerigheid’ van een aanpak. Blokker verwoordt daarmee in zijn eigen vocabulaire heel treffend de charme van het boek

De aan elkaar verwante families Blomhoff en Van Breugel behoorden tot de regenten aristocratie die protestant en Oranjegezind was. Gaspar van Breugel was de kleinzoon van Jacques Clifford Kocq van Breugel, waarmee we direct de twee namen van de plantages die Gaspar in Suriname ging bezoeken, kunnen thuisbrengen. Volgens Susan Legêne voerde Koning Willem I een imperialistische politiek, daarbij gebruik makend van de leden van families als die van Blomhoff en Van Breugel. In hoeverre Legêne met die theorie gelijk heeft, wil ik maar even in het midden laten, maar in ieder geval kreeg Nederland van Engeland na de Franse tijd veel kolonies terug, waarheen de Blomhoffs en de Van Breugels trokken. Hoewel ik de passages in Legêne's dissertatie die handelen over Tripolis en Decima het meest informatief en interessant vond, zal ik mij in deze bespreking beperken tot het deel dat over Suriname handelt.

Voordat Gaspar van Breugel naar Suriname vertrok, had hij zich verdiept in cijfers, boeken gelezen en deskundigen gesproken. Ook had hij de nieuwste kaart van Suriname, getekend door Mosenberg bij zich. Tijdens zijn tocht in Suriname hield hij een journaal bij, dat als manuscript in het Tropenmuseum wordt bewaard. Daar liggen in het archief verder nog een manuscript met een ‘Verhandeling over Surinaamsche Bezittingen zeer dienstig voor Eigenaren van Plantaadjes in de Westindien’ en een dagverhaal, een bewerking van het eerder genoemde journaal. Vanuit al die aantekeningen ontstond het ‘Dagverhaal [etc.]’ van 1842.

Uit Van Breugels reisverhaal wordt duidelijk dat het instituut slavernij in Nederland lang niet zo onomstreden was, als vaak wordt gedacht en gesuggereerd. Van Breugel schrijft tenminste dat hij een bijdrage wil leveren aan de discussie in Nederland over Suriname en de slavernij. Op grond van de literatuur die hij in Nederland gelezen had, verwachtte hij een land vol mishandelde slaven. (In noot 103: ‘Veel, zeer veel hoort men daarvan reeds als kind in Europa! Men tracht zelfs in de kinderboekjes niet zelden den slaaf af te schilderen, als het ongelukkigste schepsel der wereld; die in het klamme zweet zijns aanschijn, ons koffij en suiker bezorgt;

[p. 217]

- die diep ongelukkig is, omdat hij een werelddeel bewoont, war niets dan slechte blanken huisvesten, die er op uit zijn om al wat slaaf is, dag en nacht te mishandelen: - geene prentafbeelding, of men ziet den slaaf nedergebogen onder het ontvangen van stokslagen. Met de pap wordt het dus het kind reeds ingegeven, om verward te denken over onze tegenvoeters, zoowel blanken als zwarten...’ Volgens Legêne verwijst Van Breugel hier behalve naar Voltaires Candide, naar de uitgave voor kinderen van het werk van Stedman, J.G. Stedmann's Reisen in Suriname, für die Jugend bearbeitet von M. Chr. Schulz, een boek dat blijkbaar in Nederland in de kringen waar gelezen werd, ruim voorhanden was. Uiteraard trof Van Breugel in Suriname een heel andere situatie aan.

Bij de uitgave van het originele manuscript van Stedmans Narrative in 1988 door Richard en Sally Price tonen de Price's overduidelijk aan hoe aan een manuscript wordt veranderd door auteur en uitgever. In het geval van Stedman kan zelfs over censuur gesproken worden. Een soortgelijke observatie maakt Legêne over Van Breugels Dagverhaal. Als we hier het oorspronkelijke manuscript naast de gedrukte versie leggen, lijken voorvallen te zijn verdraaid en feiten verdoezeld. Het Surinaamse huwelijk waarbij men ongetrouwd samenwoonde, wordt aangepast aan de in Nederland meer gebruikelijke huwelijksvorm en onechte kinderen worden geëcht. En het zinnetje over de bastiaan: ‘Zij dragen daarom ook altijd een langen stok waaraan een zweep,’ haalde de gedrukte versie niet.

Max I. Sordam,; Gevangen tussen meer Culturen; Achtergronden, levenshouding en cultuurgedrag van Surinamers. Amsterdam, 1999. 120 p. ISBN 90-90-12851.

De op 12 juli 1926 te Paramaribo geboren Max I. Sordam migreerde in 1963 naar Nederland waar hij op tal van terreinen actief was, onder andere als hoofdbewaarder in de Bijlmerbajes, hetgeen de titel Gevangen tussen meer Culturen verklaart. Sordam heeft de laatste jaren bijgedragen aan de totstandkoming van diverse televisiedocumentaires, seminars en congressen handelend over aspecten van de Surinaamse cultuur. Het is duidelijk dat met behulp van het materiaal dat hij daartoe verzamelde, dit boek werd gecompileerd.

In de proloog maakt Sordam duidelijk dat het boek bestemd is voor mensen die weinig over Suriname en de Surinamers weten. Hij denkt daarbij vooral aan hulpverleners bij justitie, het gevangeniswezen en de politie. Met name wil hij deze hulpverleners inzicht geven in ‘Surinaams’ gedrag opdat onbegrip en de daaruit voortvloeiende problemen kunnen worden weggenomen. Het boek is ingedeeld in vijftien hoofdstukken. Het eerste geeft een historisch overzicht van Suriname. Uitgangspunt zijn de diverse etnische groepen zoals we die op dit moment in Suriname vinden. Sordam begint bij wat bij hem nog gewoon ‘Indianen’ heten, behandelt dan de Europeanen, gaat dan over op de ‘ex-slaven’, waaronder hij de bosnegers verstaat, waarvan hij foutief beweert dat zij geen geschreven geschiedenis hebben. Dan volgen de creolen, de hindostanen, de Javanen en de Chinezen. Het daarop volgende hoofdstuk, twee-en-een-halve pagina, kreeg als titel mee ‘Socialisatie’, maar eerlijk gezegd is mij een beetje onduidelijk waarom, al is de zin: ‘Anno 1995 nam de bevolking van Suriname in aantal toe en kreeg het karakter van een pluriforme en gesegmenteerde samenleving’ wel een hele eye opener.

Een groot aantal inleidende hoofdstukken volgt: familiesystemen, migratiestromen, acculturatie en pluralisme, Surinaamse jongeren, discriminatie en racisme, gelijkheid en gelijkwaardigheid, identiteit en onafhankelijkheid, pluralisme en etnocentrisme. Erg veel nieuws, of een interessante afwijkende mening, bevatten deze hoofdstukken niet. Gelukkig wordt het boek vanaf hoofdstuk 11 interessanter. In hoofdstuk 11 beschrijft Sordam problemen en anekdotes

[p. 218]

die men binnen de gevangenismuren met Surinamers had (of nog heeft) en de laatste hoofdstukken gaan over winti, inclusief twee-en-een-halve pagina over ‘winti in de bajes’. Helaas is dit een volkomen warrig verhaal. De persoon die een en ander heeft uitgetypt, of geredigeerd, heeft er in ieder geval al (in een vet lettertype) bijgetypt: ‘[Erg onduidelijk verhaal!!]’. De lezer is dus gewaarschuwd.

Th.E. Wong, D.R. de Vletter, L. Krook, J.I.S Zonneveld & A.J. van Loon (editors), The History of Earth Sciences in Suriname. Amsterdam: Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. 1998. 480 p. f 160,-. ISBN 90-6984-226-2.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn de geografie en de antropologie uit elkaar gegroeid. Binnen het curriculum van de geografie-opleidingen is geen plaats meer voor de ‘volkenkunde’ en ik kom nauwelijks meer antropologie-studenten tegen die bijvakken sociale geografie volgen, of het moet op de specialisatie ‘Ontwikkelingsstudies’ zijn. Er zijn aparte citeergemeenschappen ontstaan. Een tijdschrift als de Nieuwe West-Indische Gids is de band met biologen en geografen kwijt geraakt en in de Oso verschijnen ook nooit typisch geografische artikelen. Jan van Donselaar, die bioloog is, vraagt nog wel eens de aandacht voor Surinaamse planten en dieren (zie bijvoorbeeld de rubriek ‘berichten’ in dit nummer), maar dan ligt de prioriteit eerder bij de taalkunde, dan bij de biologie.

Een en ander is betreurenswaardig. Daarom in de rubriek ‘Signalementen’ een korte bespreking van The History of Earth Sciences in Suriname om te voorkomen dat de meer in de cultuur- en de maatschappijwetenschappen geïnteresseerde lezers van dit blad het boek ongezien laten. Na een introductie bevat de bundel negentien artikelen, variërend van uitermate vakspecialistisch - waar natuurlijk niets op tegen is, maar wat door buitenstaanders toch wat ongelezen blijft - tot bijzonder informatief. Tot de laatste categorie reken ik onder andere het boeiende artikel van de archeoloog A.H. Versteeg: The History of Prehistoric Archaelogical Research in Suriname. Erg verhelderend en interessant om te lezen is ook het artikel van Aleva en Krook over de geschiedenis van de cartografie van Suriname, waarin we tal van bekende namen tegenkomen, zoals De Lavaux, Heneman, Moseberg, Loth, Van Capelle, Bakhuys en De Goeje. De bij het artikel afgedrukte foto's geven een beeldende impressie van de tochten door ‘het binnenland’ in het begin van de twintigste eeuw. Ter bevestiging dat inderdaad aparte citeergemeenschappen zijn ontstaan, geef ik even de kanttekening dat bij dit artikel in de bibliografie geen verwijzingen te vinden zijn naar Silvia de Groot die in het tijdschrift Oso en in het in 1983 verschenen Liber Americorum voor Rudolph van Lier een belangrijke bijdrage leverde aan de historische cartografie. Desondanks, een waardevol boek, maar het kost wel f 160,-.

Gerda en Pieter Bol-Doelwijt, De familie Doelwijt; beschrijving van de voorouders en de plaats van oorsprong. 1998. Eigen uitgave. 150 p. f. 35,- te bestellen door overmaking van dit bedrag op postbank 242.7752 t.n.v. P. Bol en G.N. Bol-Doelwijt te Papendrecht (078-6157141).

Als u wel eens een archief binnenloopt, dan zal het u onmiddellijk opvallen dat daar twee categorieën bezoekers rondlopen: wetenschappers en genealogen. De wetenschappers zitten meestal gedurende de gehele dag in alle rust achter een tafel, waarop een aantal dikke ingebonden folio's liggen. Zo om het uur verlaten zij de studiezaal even om een kopje koffie te drinken en een plasje te doen. Als u over een maandje terug zou komen, zou u hen waarschijnlijk op dezelfde tafel weer aantreffen. De genealogen zijn

[p. 219]

veel actiever. Zij lopen van de kasten met klappers naar de microfiches, maken wat lawaai - soms hoor je ze zelfs juichen - en voeren met elkaar in de koffieruimte uitgebreide gesprekken over naar wie ze op zoek zijn en waar de zaak vastloopt. Ze geven elkaar ook voortdurend adviezen om een vastgelopen onderzoek weer los te krijgen.

Er zit iets fascinerends in de speurtocht naar de voorouders. Is het een soort boete-doening omdat je je tijdens je jeugd nooit voor oudjes interesseerde en nu ze dood zijn op een ingewikkelde manier moet achterhalen waar hun ouders vandaan kwamen? Het begin van de grote uitwisseling over voorouders is maar net begonnen. We beginnen al op internet te zoeken of er ergens op deze wereld nog familieleden van ons wonen en diverse families zetten alles wat zij op dit gebied verzameld hebben op de eigen website. In deze Oso staat in de rubriek ‘berichten’ een interessante bijdrage van Th. Slatius-Jordens over haar zoektocht naar een Surinaame grootmoeder, Jean Jacques Vrij en William Man A Hing zoeken in dezelfde rubriek naar de eerste Chinees in Suriname en Sandew Hira maakt duidelijk dat de hindostaanse data-bank in het Algemeen Rijksarchief te Den Haag een groot succes is. Het bij de Stichting IBS uitgegeven Manumissies in Suriname was ook een succesvolle uitgave. Het is heerlijk om ergens de naam te lezen van iemand, waarvan je voor één-vier-en-zestigste deel afstamt.

Bij genealogisch onderzoek moet je het van tips hebben. Er zijn een paar handige boeken geschreven over hoe je moet beginnen bij stamboom-onderzoek en het archief van de Burgerlijke Stand is een zeer toegankelijke bron, maar als de familie begint te verhuizen en bijvoorbeeld uit Suriname afkomstig is, dan wordt de zaak al snel wat ingewikkelder. De meeste creolen stammen af van in 1863 geëmancipeerde slaven en kregen op dat moment een familienaam. De concordance tussen deze familienaam en de plantage waar iemand vandaan kwam, is nog niet gepubliceerd. Daarvoor moet je naar het Bureau Bevolkings Zaken in Paramaribo, waardoor het genealogisch onderzoek onder Surinamers al snel stokt. Dat met een flinke investering in tijd een heel leuke familie-geschiedenis te schrijven is bewijzen Gerda en Pieter Bol-Doelwijt in hun in eigen beheer uitgegeven boek De familie Doelwijt.

De familie Doelwijt komt in Manumissies in Suriname niet voor. Het is daarom ook niet verwonderlijk dat de schrijvers de geschiedenis van de familie laten beginnen bij de in 1863 geëmancipeerde Christina Susanna Doelwijt. Deze vrouw was in dat jaar al 71 jaar en alle thans nog levende Doelwijts zijn naar haar te traceren. Zijtakken van de familie - die eveneens in meer of mindere mate behandeld worden - zijn: Berggraaf, Gollenstede, Lemmet, Vreeswijk, Dikmoet, Parker, Jondson, Abarbanel, Corsten, Essed, Herts en Gorissen. Het boek is tevens nuttig als opstapje en kan als voorbeeld dienen voor andere Surinaamse stamboom-onderzoekers.