Opwaartsche Wegen. Jaargang 17

[p. 148]

J. Romijn
Bij het heengaan van Willem de Mérode

Dinsdag 23 April werden we opgeschrikt door het plotselinge doodsbericht van Willem de Mérode - op den stralenden Donderdag daarna werd zijn stoffelijk overschot toevertrouwd aan den grooten medespeler in het drama van leven en sterven. Op het Eerbeeksche kerkhof spraken vrienden woorden van verteedering over den mensch, van dankbaarheid over den dichter, van troost aan de nabestaanden. Thuisgekomen beseften we eerst recht, hoe snel alles gegaan was. Moeilijk konden we ons voorstellen, dat het kleine, witgekalkte vertrek, waar hij een groot deel van zijn leven had doorgebracht en waar het beste deel van zijn verzen ontstond, een doellooze ruimte geworden was.

Meer dan ooit beseften we ook, welk een hardnekkig strijder De Mérode zijn gansche leven geweest was. Heeft hij in het begin van zijn dichtersloopbaan als iedere dichter om zijn vorm moeten worstelen, later werd hem het dichten een gevecht op twee fronten: het putte hem niet alleen geestelijk, doch meer nog lichamelijk uit. En toch bleef er groei in zijn werk. Na inzinkingen, die begrijpelijk waren bij een productiviteit als de zijne, begrijpelijker nog daar zijn poëtische aandriften in hoofdzaak lyrisch waren, bleven de verrassingen nooit uit. Zijn werk werd niet minder boeiend, naarmate het zich uitbreidde tot een dertigtal bundels.

In zijn werk zelf voltrok zich nog een andere strijd. De Mérode was Calvinist, zijn jeugdgeloof bevestigde en verdiepte zich in zijn verdere leven. Het heeft hem met ‘hunkering en heimwee’ vervuld, het maakte hem ‘van harte gewillig en bereid’, zijn verzen getuigen daarvan. Maar De Mérode was ook dichter, dús ‘vitalist’, gebonden aan het leven op aarde, waarvan de pijnen en de verrukkingen door hem en zijn verzen zijn heengegaan. Zijn verantwoordelijkheid als christen besefte hij levendig, hij voelde iets voor de uitspraak van Gossaert: ‘christen en dichter kunnen niet samengaan’. Doch, meer dichter dan Gossaert, trachtte hij naar de synthese, die door geen zijner tijdgenooten zóó werd bereikt als door hem. Toch bleef er het ‘schadelijk ruim’ in zijn dichterschap, de ‘wereldsche mensch’ liet zich

[p. 149]

het zwijgen niet opleggen en men kan dezen ‘wereldschen mensch’ blijven volgen zijn geheele werk dóór. Men heeft dit soms niet begrepen, de publicatie van zijn ‘Ruischende Bamboe’ werd hem verweten door sommigen. Hij maakte zich van dit verwijt af, door te zeggen dat het ‘oefeningen’ waren om zijn dichterschap lenig te houden. Een uitspraak, gedaan in verlegenheid, voor hen die de spontane kracht van zijn dichterschap niet konden verstaan. Want dit dichterschap was in-consequent en on-programmatisch: De Mérode ‘nam wat hij krijgen kon’ en hij gaf wat hij te geven had. Slechts in zijn totaliteit is zijn werk dan ook geheel te begrijpen, men kan niets eruit wegdenken, noch het een boven het ander stellen, zonder den dichter, die hij altijd en overal was, te miskennen.

Litterair leider is De Mérode niet geweest, heeft hij niet kunnen en heeft hij niet willen zijn. Op critisch gebied heeft hij zich zelden bewogen. Hij miste daartoe, algemeen gesproken, het vermogen tot verstandelijke bezinning. Van zijn jeugd af aan bezeten door een ware cultuur-honger, nam hij wel kennis van al hetgeen er in binnen- en buitenland verscheen, maar wat hem aanstond trok hij naar zich toe, zonder behoefte of lust te gevoelen om zich, tenzij vluchtig in zijn brieven, erover uit te spreken. Niettemin is De Mérode, dank zij de kracht en de rijkdom van zijn talent, tot de leidende figuur onder de Protestantsche jongeren geworden en laat hij een leege plaats achter, die door niemand anders kan worden bezet. In zijn werk blijft hij evenwel voor ons leven. Het zal onze taak zijn dit werk als een levend bezit te bewaren en ons de werkkracht van zijn schepper tot voorbeeld te stellen.

Behalve den dichter herdenken we den mensch, die toch weer moeilijk van den dichter te scheiden is, al was er in zijn uiterlijke verschijning niets, wat het typeerend kenmerk van den kunstenaar was. De Mérode lééfde voor zijn werk, iedere ervaring welke hij opdeed binnen het kleine bestek van de hoeve die, min of meer noodgedwongen, zijn woonplaats was, kreeg in zijn werk vorm en gestalte. Zijn verbeeldingsleven werd, in zekeren zin, slechts gebrekkig gevoed. Hij had weinig contact met de wereld, iedere poging om zijn kluizenaarschap te verbreken moest hij bekoopen met verhevigde pijnen en kwalen. Maar hij schiep vanuit een rijk innerlijk, hij had slechts geringe stimuli noodig en hij nàm als zoodanig wat hij bereiken kon.

[p. 150]

Hij was strijdbaar wanneer het zijn werk gold, hetgeen begrijpelijk is, daar hij er steeds van vervuld was en eerst laat de erkenning vond die hem toekwam. Zijn reactie op sommige obscure recensies mocht soms ‘klein’ lijken, ze werd verklaard door zijn neiging om ieder mensch ernstig te nemen. Overigens bezat hij teveel zelfbewustheid, teveel humor ook, om zich niet erboven te kunnen verheffen.

Bij De Mérode mocht het wèrk dan voor alles gaan, er was geen trouwer vriend dan hij. Hij wisselde zijn vriendschap - en zijn brieven - uit met beschamende nauwgezetheid. Hijzelf was nooit belangrijker dàn de vriend, hij stond open voor alles wat ons betrof. Zijn stem en zijn brieven zullen we missen. Zijn dood stemt weemoedig, want we zijn te weinig voor hem geweest.