Opwaartsche Wegen. Jaargang 13

Boekbespreking

De Strooschippers, door J.K. v. Eerbeek. Uitg. G.F. Callenbach, Nijkerk.

Een roman over het schippersleven, een echt ‘Hollands’ onderwerp. In de eerste plaats valt hier op te merken, dat dit werk is van iemand die kijk heeft op de geaardheid en de doening van het schippersvolk. In zoverre bezitten we in dit boek reeds een waardeerbaar document.

In den beginne, waar v. Eerbeek zich laat gaan in verteltrant, had ik het gevoel, dat hij het zich wat gemakkelijk maakte. Ik dacht, dat gaat op de manier van ‘breien’, telkens de steek weer opvatten; maar in het volgende hoofdstuk heeft de schrijver de losse toon al enigszins laten varen, daar wordt de stijl overwogener, verzorgder.

Zodoende vertoont v. Eerbeek de twee zijden van zijn talent: verteller en beeldend stylist. Deze ongelijksoortigheid in de vorm is in ‘Strooschippers’ niet bepaald hinderlijk, maar ze laat bij herhaling aan de dag komen, dat v. Eerbeek een schrijver is, die bij vlagen en invallen produceert. Hetgeen het gevaar meebrengt, dat zijn boeken fragmentarisch sterk kunnen zijn, zonder in hun geheel de indruk te maken van hechtheid.

Intussen geeft deze auteur zo duidelijk blijk van een indringend vermogen tot psychologische onderkenning, dat we gaarne t.a.v. van zijn wisselvalligheden in de vormgeving een oogje dichtdoen.

v. Eerbeek verplaatst ons met zijn verhaal aanvankelijk in de negentiger jaren van de vorige eeuw. Hij laat ons kennis maken met materiële moeilijkheden van de schippers, met hun gescharrel om een vrachtje te krijgen, maar allengs wordt toch hun geestelijk bestaan het hoofdmotief. Vooral de figuur van Sjoerd geeft den schrijver gelegenheid tot het naspeuren van allerhand, duistere complexen, die de handelingen van een mens be-

[p. 142]

palen. Helemaal aanvaardbaar heeft hij ons deze persoon niet gemaakt, al gelukt het hem bijwijlen de daemonie van het bijgeloof in haar invloed te suggereren.

De meest natuurlijke, frisse persoonlijkheid is de jonge, levenslustige schipperszoon Jouk. Zijn vader is een geestelijke tobber, die onderwijl zijn eigen jongen vergeet. Als Jouk onder de verleidelijke, wraakzuchtige voorspiegelingen van Sjoerd tenslotte tot misdadigheid vervalt, gaan Abel Taling de ogen open. De geschiedenis van de inbraak lijkt mij een vondst, die hier kwalijk verantwoord wordt, evenals het slot, dat op zichzelf wel een verzoenlijke indruk maakt, maar dat toch ietwat te snel zich verheft in de romantische sfeer.

Van Eerbeek heeft een veelvuldig gebruik gemaakt van het dialect, bijna overal daar, waar hij de gedachten van de schippers zelf weergeeft. Dit, en de gewoonte van den schrijver, om af en toe rechtstreeks een eigen opvatting of een verklaring in te lassen, maken de lectuur wel eens onrustig. Verder heb ik hier en daar moeite gehad, om een plaatselijke situatie duidelijk voor ogen te krijgen, hetgeen het nabeleven van de handeling belemmert. Maar een knap, gevoelig aanduider van sfeer, van het bijna onnoembaar geheim, dat landschap en voorwerp ontstijgt, is v. Eerbeek ongetwijfeld.

Tenslotte dit nog: ik heb gemerkt, dat de uitgever in zijn reclame voor dit werk gebruik maakt van de uitspraak van Dr. Ritter, dat De Strooschippers nu eens bij uitstek een openbaring is van Calvinistische geest. Ik deel die opvatting niet, ik geloof tenminste dat het niet goed is, haar verder te lanceren. Er zijn in de literatuur van Protestanten romans, die dit karakter sterker en op gezonder wijze vertonen dan v. Eerbeeks boek. Ik wil er niet over strijden, of in de Strooschippers geen Calvinistische tendensen aanwijsbaar zijn, maar met deze geestesgesteldheid voor Calvinisme te verslijten, bewijst men deze richting, die toch reeds, ongemotiveerd genoeg, voor ‘ietwat vreemd’ aangezien wordt, geen dienst. Bovendien heeft v. Eerbeeks roman dit etiket niet nodig, om zijn waarde In 't licht te stellen.

d. B.

XXX Psalmen, door Willem de Mérode. Uitg. G.F. Callenbach, Nijkerk.

Dertig Psalmen, dat wil hier zeggen: dertig Psalmberijmingen. Reeds ongeveer 25 jaar manifesteert zich het dichterschap van de Mérode in het openbaar, en het schijnt dat hij met de jaren productiever wordt. In de latere tijd heeft zich voor hem ook nog een nieuw verschiet geopend: dichter te zijn voor een gemeenschap van geestverwanten, dichter voor de gemeente, zo ge wilt. Of de Mérode bij zijn arbeid in deze richting bewust gehoor geeft aan geuite verlangens, of dat deze nieuwe gerichtheid verband houdt met de ontwikkeling van eigen, persoonlijke zielsgesteldheid, blijve hier onuitgemaakt.

In elk geval is de Mérode om zijn dichterlijke en technische gaven, als protestants poëet de aangewezen man, om zoiets te ondernemen als een nieuwe Psalmberijming.

De vorm van de gedichten, de rythmische verscheidenheid van de versregels, geven aanleiding te veronderstellen, dat de dichter zich bij deze berijmingen niet heeft laten leiden door gedachten aan de mogelijkheid van toonzetting. Tenminste niet door een zodanige, die aansluit bij het heersend gebruik: ieder vers te zingen op dezelfde wijs. Zelfs Ps. 42 in deze bundel, die wat de versbouw betreft overeenkomt met de berijming in onze kerkboeken, is niet overal te zingen zonder de melodie geweld aan te doen. Waarschijnlijk kleeft aan die oude berijming hetzelfde euvel (ik voel me niet bevoegd om over het verschil in karakter tussen melodie en versificatie bij die ‘oude’ Psalmen te oordelen) maar in elk geval: de Mérode heeft niet allereerst gedacht aan muziek. Trouwens het eerste wat bij de lezing opvalt is, dat de verzen niet zeer muzikaal aandoen. In vergelijking met de bestaande berijming zijn ze ook minder ‘pittig’, wel dichterlijker over 't algemeen, maar de toon is zachtaardiger.

Ik schrijf hier het vers over, waar ik dit bij mijn eerste kennismaking met het werk al aanstonds gewaar werd; het bekende Psalmgedeelte, dat in de oude berijming begint met: Gelijk het gras is ons kortstondig leven. De Mérode dicht:

[p. 143]

 

Hij weet wel dat wij dwaas zijn en onmondig,

 

Kent ons bestaan, dat broos is en kortstondig.

 

Wij zijn zoo teeder als een bloeiend gras.

 

Nauw komt de wind de groene wel doorwuiven,

 

Of de uchtendbloei verdort en gaat verstuiven,

 

En niemand weet meer waar zijn bloeien was.

 

(Ps. 103).

De regels In het oude vers: Wanneer de wind zich over 't land laat hooren, Dan knakt haar steel etc. maken m.i., ondanks hun eenvoud in de woordkeus, het geluid en het geweld van de storm beter hoor- en voelbaar, dan de Mérode's dichterlijke omschrijving, die aan het luchtig zweven van zomerkoelte herinnert.

Maar tenslotte, ik merk wel, dat ik die bekende gedichten uit mijn Psalmboek moet laten rusten - ofschoon onze 20ste eeuwse her-dichter ze hier en daar met hele regels zelf citeert - maar...... de Mérode wilde waarschijnlijk een nieuwe berijming beproeven, poëtisch verantwoord en uitgedrukt in de taal van onze tijd. Intussen toont zijn werk zijn sterke verbondenheid aan een woordgebruik dat van overlang gangbaar was In deze materie. Een gemakkelijke taak had de dichter bij deze vernieuwing niet. Hij kon heel veel wel ánders uitdrukken, maar toch dikwijls niet helderder.

Het aantrekkelijke van de Mérode's bewerking is, dat ze niet in uitweidingen verloopt, maar zich met overleg bepaalt tot de versificatie van de inhoud der overeenkomstige Bijbelgedeelten. Deze ‘Psalmen’ kunnen, ter afwisseling, nu eens heel goed gelezen worden in 't gezin, in samenkomsten, waar we met zo'n Schriftgedeelte beginnen of sluiten.

Of dit werk van de Mérode in onze protestantse gemeenschap een ruime plaats zal gaan innemen en of het 't verlangen zal wakker maken naar voortzetting van deze arbeid, waag ik niet te beoordelen. Over het algemeen is er zo'n sterke gehechtheid aan het bestaande, dat pogingen tot vernieuwing niet al te spoedig algemene waardering vinden.

Over de verluchting met houtsneden van de hand van Roeland Koning (over wiens bijdrage de bundel generlei vermelding bevat, hetgeen bevreemdt) een enkel woord. Het best getroffen lijkt mij de voorstelling van de herten. De ‘boom’ maakt meer een ‘wilde’ dan een ‘frisse’ indruk. De figuur bij Ps. 130, om hulp roepend uit het modderdiep, herinnert te veel aan een fragment uit 'n houtsnede van Masereel, waar een dergelijke witte gestalte met opgeheven armen, onder de hoge boeg van een schip, dreigt te verdrinken.

d. B.