Opwaartsche Wegen. Jaargang 11

[p. 339]

Mária Lécina
K. Heeroma

Voor L.

Dit is de ballade van Mária Lécina en de zeeman, van de liefde en haar verloochening. Mária Lécina, die langs de Spaanse havenkant loopt te zwieren en voor twintig peseta is te kopen, voor iedereen, ‘maar zij sloot een zeeman haar kamer open voor een lied op Mária Lécina’. Spelenderwijs is het op de kade begonnen, maar na de maaltijd met wijn die de zeeman voor Mária betalen moet ‘voor de roos in (haar) haar’, voelen zij beiden de dodelike ernst van deze liefde: -

Toen sloeg zij voor hem haar witte doek open,
Mária Pepita Lécina,
- God weet hoe ik mij ga verkoopen!
God zij mij genadig - bad Mária.

Toen de zeeman haar zoo Gods naam hoorde spreken,
voer hem de doodskou in zijn keel.
Hij had nog nooit Gods naam hooren spreken
als op dien dag in dat bordeel.

En als Mária de liefde zo ervaart, wordt zij bang voor de liefde. Maar wie deze liefde eenmaal heeft ontmoet, is een voorgoed getekende: ‘het kruis sloeg tusschen hun beider borst.’

Het verraad van het afscheid, als de stoomfluit in de haven roept, kan dat teken niet uitwissen. Zelfs het verraad van de wederzijdse verloochening, dat erop volgt kan dat niet. Als de zeeman haar het lied, dat hij zou maken op hun liefde, niet kan sturen, omdat hij is vergeten, waar zij woonde, dan spreekt een maat op de ka hem aan en doet hem ‘de allerbeste groeten van Mária Lécina’. Zij heeft de liefde verloochend, zij is voor twintig peseta te kopen, voor iedereen. Dan geeft ook de zeeman de doodsteek aan zijn liefde en stuurt Mária in plaats van het lied een brief met twintig peseta. Maar er is geen vergeten. De zeeman is eeuwig gedoemd het lied te horen. Waar hij ook aan wal mag gaan, met wie hij ook mag slapen, ‘het is nooit voorgoed, het is nooit de dood’. De dood - hij ziet de zeeman uit iedere spiegel aan, alsof hij op iets te wachten staat: -

Maar er zong een engel aan Gods voeten,
hoog boven de rotsen van Corsica:
God zal den zeeman wel vergeven,
want God vergaf Mária Lécina.

[p. 340]

 

Ja, God zal den zeeman wel vergeven,

 

gelijk hij Mária Lécina vergaf.

 

Want Petrus zelf, staat er geschreven,

 

verloochende hem op zijn gang naar het graf.

Wie eenmaal in de liefde ‘de eeuwigheid heeft doorkliefd’, zal ook in de dood de hemel vinden. Mária Lécina heeft zich verdronken, en eens, wanneer de zeeman ‘daar zoo stond te staren in den diepen hemel onder zee’, verdrinkt hij zich ook:

Een witte zeehavik stort in het water.
Het water stort boven den dood omhoog.
Een witte zeehavik stort in het water.
Twee witte zeehaviken storten omhoog.

Toen keek de dood naar den lichten hemel......

Ik heb nu, al siterende, de inhoud verteld van deze laatste publikatie van J.W.F. Werumeus Buning. Een jaar geleden verscheen het gedicht, nu is het al klassiek. Het overtreft in belangrijkheid nog verre Engelmans Tuin van Eros. Terwijl bij Engelman de geestelike vormgeving van de erotise beleving vaak tot onherkenbaarwordens toe vaag gehouden wordt, geeft Buning, die toch minstens in even sterke mate een ‘dichter van liefde en dood’ is, in zijn dichterschap een scherp omlijnde levensbeschouwing. Ook in Bunings vroeger werk zijn de motieven uit Mária Lécina al voortdurend te vinden: liefde, de Goddelike glans, die de in het sterfelik lijf besloten mensenzielen een ogenblik opheft in de eeuwigheid, een ogenblik als engelen doet verkeren in een ‘klein paradijs’; dood, de doortocht van de ziel uit het kleine naar het hemelse paradijs. In het gedicht uit Dood en Leven, waarop ik hier doel, zegt de engel tot de ziel van de gelieven:

Behoed hen, ziel, mijn donkere zuster
die woont bij dezen......
weldra zult ook gij wederkomen.
Want zie, de hemel blinkt reeds achter
de vensters van dit kleine huis;
een ster staat helder, als een wachter
achter het zwarte vensterkruis.

Maria Lécina is de bekroning van Bunings poëzie, zowel wat betreft de versifikatie, als de verwerking der motieven. Doordat hij de vorm van de volksballade koos, kreeg zijn vers een grote direktheid van beelding en verteltrant en een volkse raakheid van symboliek, gepaard met een toon, waarin verbeten hartstocht en speelsheid, diepe ernst en wijze humor zich met hetzelfde gemak thuisvinden. Daarom spreekt deze ballade ons veel onmiddelliker aan dan zijn vroeger werk, waarin hij altijd de literaire afstand tot de lezer bewaarde en zijn realiteitszin schuil ging achter zijn archaïserende verstechniek. Hoe reëler een dichter is, hoe beter. Zelfs in Mária Lécina merkt men nog enig verschil tussen

[p. 341]

het eerste deel, dat de liefde en haar verloochening schildert, en het laatste deel, dat de oplossing geeft: de dood, en daarin de vereeuwiging van de geschonden aardse liefde. Dit tweede deel is nl., hoewel geenzins zwak, toch minder sterk dan het voortreffelike eerste deel (tot en met de 75e strofe). Heeft de dichter de dood eigelik wel zo volkomen en reëel begrepen als de liefde? Is de technise onvolkomenheid een gevolg van een onvolkomenheid in de geestelike vormgeving, een innerlike onzekerheid?

Ook door opzet en schikking der motieven brengt Mária Lécina een grotere direktheid en overtuigingskracht in Bunings werk. Het plotseling doorbrekende hemelse wonder der liefde en het onvermijdelike verraad, dat haar op een gevallen aarde ten deel valt, hoe gemakkelik is het niet met de vanzelfsprekende, en daardoor niet meer sprekende, zekerheid der dogmatise bespiegeling daarover te schrijven!

Niet dogmaties, maar dramaties en reëel wordt het daarentegen, wanneer men het wonder laat plaats grijpen op de Spaanse havenkant in de liefde tussen een zeeman en een hoer. ‘Laat het lied nog duren’, smeekt Mária telkens de zeeman tijdens hun korte vereniging, maar het einde van het lied is al in het zicht, en later, als hij haar het lied, dat werd ‘gedrukt voor twee zilveren guldens’ en ‘gepakt in een zwart zeildoek pak’, wil nasturen, weet hij niet eens meer waar zij woont. Is het mogelik de liefde en haar verloochening, de zondeval van de aardse mens, scherper en reëler te tekenen dan in deze twee strofen:

Wanneer, ik de sleutel had van het daglicht
en de sleutels van de eeuwigheid,
dan lag je gezicht nog naast mij in het donker
en daar lag het voor alle eeuwigheid.

Maar de sleutel van mijn deur is versleten,
die past alleen nog op de hel.
Zet dat in je lied, ieder mag het weten,
't Is het lied van een hoer, zei zij - Vaarwel.

Wij allen hebben onze liefde verloochend, zoals Petrus God verloochende, en de dood staat op ons te wachten. Maar ook, zoals God Petrus vergaf, zal hij ook ons allen vergeven. Hier komt weer even de vraag bij ons op: heeft de dichter de vergeving van Gods liefde wel even reëel begrepen als het menselik verraad?

Werumeus Buning behoort met een figuur als M. Nijhoff tot die merkwaardige verschijningen, die, hoewel wij niet gewoon zijn ze tot de Kristelike dichters te rekenen, omdat zij er organisatories niet onder vallen, toch eigelik wel Kristelike dichters zijn. Waarom zij zich zo afzijdig houden van de pogingen der kerkelik georganiseerde dichters om een bewuste, uit de gemeente gegroeide, Kristelike dichtkunst op te bouwen, ik weet het niet. Voelen zij zich niet op hun plaats bij de ‘verzekerden des geloofs’? Voelen zij hun eigen geloof als te literair, kunnen zij aan de Kristelike inhoud van hun gedichten misschien alleen maar geloven tijdens de zekerheid van het kreatieve proses, dat alle andere overwegingen tijdelijk buitensluit, maar komt daarna de twijfel weer op? Geeft het geloof hun alleen maar de troost van het lied, maar niet de troost in leven en sterven?

[p. 342]

Er ligt over een gedicht als Mária Lécina iets, wat zulke vermoedens bij ons doet opkomen. Ik zinspeelde er al op bij de houding van de dichter tegenover de dood. Er is wel een intuïtief weten van vergeving, maar het wordt zeer summier aangeduid. En wat betekent die telkens herhaalde vraag Porqué? Waarom? als een refrein na ieder koeplet? Waarom eindigt het gedicht met een vraag, met een viermaal herhaald Waarom? Er is een twijfel, die gegrond is op een gemis aan ervaring, maar er is ook een twijfel, die de ervaring niet vertrouwt, een twijfel, die aan het ‘vinden’ voorbij is gegaan, maar de rust van het ‘vinden’ niet durft aanvaarden. Er zijn er immers zoveel, die al te verzekerd op hun ervaring vertrouwen en die inderdaad nog niets gevonden hebben, omdat zij nog nooit iets verloren. Zeker, twijfel kan ons de keel gaan uithangen, maar dan toch wel spesiaal de twijfel van hen die nooit gezocht hebben?

Werumeus Buning heeft meer ‘gevonden’ dan menig dichter die zich zelf zonder voorbehoud een Kristen zal noemen. Zouden wij hem niet durven aanvaarden, omdat hij eindigt met een vraag en omdat veel wat ons, kerkeliken, tot een zekerheid is geworden, voor hem nog een raadsel is? Is God niet wijder dan de muren van iedere kerk? Ja, God zal de zeeman wel vergeven.