Opwaartsche Wegen. Jaargang 10

[p. 127]

Wie....?
door Jilles Limburg.

Toen hij thuis kwam, zei hij zijn moeder goedendag en legde het doosje Odol op tafel.

‘Wat ga je doen?’ vroeg ze, toen Guus aanstalten maakte, om naar boven te gaan.

‘'k Ga naar boven.’

‘Neem maar eerst een kopje thee.’

‘Nee, 'k heb geen trek,’ antwoordde hij.

‘Geen trek? Toe, wat zijn dat nu weer voor kunsten, hier, je mag er een beschuit bij.’

Ze schonk voor hem in. Guus voelde zich week worden; zouden ze het nu merken, dat ze hem slecht behandelden? Onder het theedrinken vielen de tranen in zijn kopje. Zijn moeder zag het en zei:

‘Ja, dat komt er nu van, waarom ben je ook zoo dom geweest? Vraag dan om vergeving en zeg tegen den meester, dat je er spijt van hebt, dan is 't voorbij en de menschen vergeten het.’

‘'t Is niet waar, 't helpt toch niks. Hij had al een hekel an me, vóór 't gebeurd was, daarom heeft-ie mij een vijf gegeven en nou heeft-ie reden om mij te pesten en jullie hier ook, o, 'k wou, dat ik maar dood was, 'k wil niet meer naar school,’ hij barstte weer in zenuwachtig snikken uit. Hij lag met zijn hoofd op tafel, het schokte in zijn schouders, die mager door zijn kiel staken. Zijn stem sloeg over in de hoogte:

‘Met z'n allen tegen één, dat kennen ze.’

Juffrouw van Dorp keek naar haar kind. Haar man was streng en wijs en ze dorst niets aan zijn besluit te veranderen, maar dat snikken, dat zelfs een steen zou vermurwen, sneed haar door de ziel.

‘Je doet 't allemaal jezelf aan. Als je niet verandert, zul je je nog gek maken.’

Guus was opgestaan en liep naar boven. Daar ging hij weer op zijn bed liggen en liet zijn tranen den vrijen loop. Langzaam aan werd het schokken minder en droogden de tranen op. Allerlei fantasieën zochten zijn verbeelding. Als hij nu 's gek werd, zooals zijn moeder zei, dan zouden ze wel spijt hebben, of als hij zich eens ophing? Wat zouden ze dàn raar kijken. Dan zouden ze allemaal wel schrikken en op school den meester wel wegjagen, omdat het dan uitgezocht zou worden en later, thuis, zou het leven gewoon doorgaan, maar verdriet zouden ze hebben, Frans, omdat die hem altijd getreiterd had en die anderen, omdat ze hem altijd uitgescholden hadden voor suffert; en vader en moeder? Moeder zou vader altijd de schuld geven, ze zou het niet durven zeggen, maar denken.... o, nee, vreeslijk zou dat zijn, maar voor den meester wèl, voor hem zou het goed zijn. O, wat een gemeene vent was dat toch, daarvoor zou geen straf te zwaar zijn. En als hij nou

[p. 128]

's een scheermes meenam en den meester na schooltijd, als hij weer 's zoo dicht bij hem stond, in zijn keel sneed, dan was-t-ie dood.... wat zou er dan gebeuren? Dan zou hij gepakt worden door de politie en in de gevangenis gegooid worden, dan was hij een moordenaar, vrééslijk, brr. Nee, niet meer aan denken. Nou en Christien zou het ook afschuwelijk van hem vinden en dan zou hij nooit meer een meisje kunnen krijgen. Nee, dat was het vreeselijkste wat je kon overkomen. Nooit iemand te hebben, die voor jou alleen was, ook al waren ze állemaal tégen je en Christien vond 't niet eens erg van dien naam invullen, waarover de anderen allemaal zoo zaten te schimpen, zooals b.v. die jongens van Goedhart, die gezegd hadden:

‘Al mogen we weer van den meester met hem spelen, dan mogen we nog niet van vader, nóóit meer mogen we met 'm spelen.’

't Kon hèm wat schelen, die stommerikken. Spelen niet meer, maar van vèchten was niet gesproken, dàt zouden ze nog wel 's moeten doen en dan zouden ze er eens van lusten.... maar dat gingen ze dan natuurlijk thuis weer vertellen en hun brave vader zou dan weer naar den meester gaan en naar zijn vader; dan konden ze hem weer laten school blijven, hè wat een ellendige boel was het toch; de tranen kwamen weer voor den dag. Guus liet ze vloeien met het hoofd in zijn kussen gedrukt.

Hij merkte niet, dat de deur van de zolderkamer was opengegaan en zijn vader binnengekomen was en naar hem keek.

Zoodra vader thuis kwam, had hij als altijd met 'n ‘Is hij boven?’ naar Guus gevraagd. Geen uur van den dag was de jongen uit zijn gedachten. Het rood van schaamte was hem naar het hoofd gestegen, toen hij hoorde, op hóe vernederende wijze de meester hem voor de klas had tentoongesteld en 's avonds had hij den onderwijzer opgezocht en hem niet verheeld, dat hij niet in àlles hem gelijk gaf.

Van Niekerk had gezegd:

‘Wanneer hij vergeving had gevraagd, dan had ik het niet gedaan’, en de eerlijke Van Dorp kon hem niet ter verantwoording roepen, omdat hij in zijn hart precies hetzelfde van Guus verwachtte. Den anderen dag had hij nog geprobeerd Guus te bewegen tenminste aan den meester vergeving te vragen, maar 't had niet gebaat; hij had alleen maar gehuild en niets anders geuit, dan beschuldigingen; geen zweem van berouw. ‘Hij heeft 't tóch liever zóó, dan ken ie me school laten blijven en treiteren’, was de eenige gedachtengang van den jongen. En al die veertien dagen had van Dorp een strijd gevoerd met zichzelf, of hij er wel goed aan deed hem zóó te behandelen en elken dag hoopte hij, dat de jongen tot inkeer zou zijn gekomen en vele uren bad hij in stilte tot God om uitkomst.

Toen hij nu als naar gewoonte naar Guus vroeg, had zijn vrouw hem aangezien met een paar oogen, waarin wel de onderdanigheid, maar niet het vertrouwen lag, dat hij anders daarin zag. Plotseling was hem toen een sprekende gelijkenis met haar zoon Guus opgevallen. Vreemd, dacht hij, dat hij dit nooit eerder had opgemerkt. Die jongen leek in veel dingen op zijn moeder.

Ze zei:

‘Ik weet 't niet, maar die jongen prakkezeert zich gek daar op zolder en dat huilen is niet om aan te hooren. Laat 'm dan maar, als het nou eenmaal zoo'n stuipskop is, je kan ze tòch niet overbakken.’

Ze had hem getroffen op een plaats, waar hij voor zich zelf ook zwak stond. Onweerstaanbaar was vooral de laatste dagen de zekerheid in hem gedrongen, dat hij onmachtig was, iets tegen het kwaad in den jongen te doen, op déze wijze en daarom was hij dadelijk naar boven gegaan en daar stond hij nu en keek naar den snikkenden jongen, wiens zacht gekreun deed denken aan een gewond dier.

‘Waarom huil je weer?’ vroeg vader. Als antwoord begon Guus nòg harder te snikken. Dit maakte Van Dorp weer in de war. Je kòn eenvoudig met dien jongen niet praten, hij gaf nooit 's antwoord.

[p. 129]

‘Zeg op, wat scheelt je? Is er weer wat?’

‘Niks’, klonk het tusschen het snikken door.

‘Jongen, wat zul je een moeilijk leven hebben, als je zoo doorgaat. Denk je, dat het voor òns zoo pleizierig is, om je te straffen; dat we niet liever hadden, dat je zoo was als je andere broers en zusters? Neem daar liever een voorbeeld aan. En dan kun je naar beneden komen en zullen we het weer vergeven. Je mag morgen bij mijnheer Haarman komen, die zal je dan teekenen en graveeren leeren, dat doet hij voor niets, doe dan tenminste goed je best, dat de menschen later zeggen moeten:

“Hij heeft toen wel gefraudeerd, maar nú doet hij toch goed zijn best.” Bid, dat de Heere je moge leeren inzien, dat je verkeerd gedaan hebt en vergeving te vragen, want jíj vooral hebt Zijn hulp noodig, anders kom je niet goed terecht. Zóó dom ben je niet, dat je niet weet, wat ik bedoel. Het is ook héél leelijk van je, om tegen moeder te zeggen: ik wou, dat ik dood was. Wees blij, dat de Heere je nog laat leven, opdat je vergeving kunt vragen, nu het nog tijd is. Verder is het afgeloopen en wordt er verder niet meer over gepraat.’

Toen ging hij heen. Vóórdat Guus beneden kwam had Van Dorp tegen allen gezegd:

‘Ik laat Guus weer beneden komen en ik wil niet hebben, dat één van jullie er óóit met één woord over praat. Het moet nu voorbij zijn, hij heeft zijn straf gehad’. Zoo kwam het, dat er gewoon over alles en nog wat gesproken werd en Guus zelf na een kwartiertje niet meer dacht aan de veertien dagen, dat hij buiten dezen kring was gesloten geweest. Hij gevoelde zich weer behaaglijk en at zooveel, als hij in al dien tijd niet gedaan had. Hij luisterde met pleizier naar de verhalen van de bewaarschool en van den tuin van Frans en de gesprekken tusschen vader en Daan over de fabriek. Daan vroeg:

‘Wat is er toch gaande op de goudfabriek?’

‘De balans klopt niet,’ zei vader.

‘Zeker weer fout gewogen,’ schamperde Daan, ‘als ze eens een dag moeten werken die kantoorheeren, slapen ze nog, net als verleden jaar, toen hadden ze opeens tien kilo goud over!, om je slap te lachen.’

‘Nee,’ zei vader, ‘'t is heel wat ernstiger, ik heb vandaag met mijnheer Lubach alles over gewogen, ze hebben den heelen boel stopgezet, maar er is tekort. Ik ben blij, dat het niet op onze afdeeling is en 't is werkelijk wèg, morgen zul je er wel meer van hooren. Ze moeten het aan mijnheer zeggen en nu zijn ze bang dat hij zal zeggen: “het moet opgelost worden.” Enfin, 't beste maar hopen, 't zou de eerste maal zijn, dat er gestolen is, zoolang de fabriek bestaat.’

Dit onderwerp werd dien avond in alle huisgezinnen besproken in het dorp.

Na het eten kregen ze allen een appel. Vader deelde ze uit van de schaal en Guus kreeg een groote. Begeerig keek hij ernaar en wilde reeds zijn tanden erin zetten.

Karel poetste zijn appel op zijn broek.

‘Ik bewaar hem, tot ik naar bed ga’, zei hij.

Guus poetste nu de zijne ook op en stak hem toen in zijn zak. Ik bewaar 'm voor Christien en hij dacht, hoe ze nu misschien al naar bed zou verlangen, om de olienootjes op te eten. Morgen zou hij haar den appel geven.

Vader ging uit den Bijbel lezen, gewoon op volgorde, de psalmen altijd 's avonds; 's morgens het Oude en 's middags het Nieuwe Testament. Daarom wist Guus altijd alles zoo goed van de Bijbelsche geschiedenis. Vader las zoo duidelijk en zoo mooi, dat het soms leek, of hij wilde huilen. Sommige stukken las hij graag, dat kon je merken, dan was het altijd zóó stil. Nergens was dat zoo. Bij De Jong zaten ze nooit te luisteren als hun vader las en wel eens gewoon door te eten. Dat

[p. 130]

wilde vader nooit hebben. Na het danken ging Guus lezen in het boek, dat Frans van de knapenvereenigingsbibliotheek had, tot hij naar bed ging toe. In bed dacht hij totdat hij in slaap viel aan Christien, hoe ze nu misschien nog lag te smullen en dat ze vast aan hem dacht. Heerlijk, om een meisje te hebben en dacht met verrukking aan den tijd, dat hij groot zou zijn en naast haar zou mogen loopen. Wat zou ze later mooi zijn, wel net zoo mooi als mevrouw Niekerk. Wat zaten ze altijd dicht bij elkaar in de kerk en ze stond altijd haar man op te wachten voor het raam, als hij van school kwam en ze zaten altijd hand in hand en dan hield hij het psalmenboekje voor haar vast. De menschen hadden gezegd, dat het eigenlijk geen pas gaf zóó in de kerk te zitten, maar het was tòch fijn, dat zou hij later óók doen. Ja, voor zijn vrouw was hij toch wel aardig die meester. Wat zou ze huilen, als hij hem eens doodgestoken had. Nee, dat zou ook te vreeslijk geweest zijn voor haar, niet meer aan denken nu, over een half jaar ging hij tòch van school af gelukkig. Teekenen en graveeren zou mijnheer Haarman hem leeren, dan mocht hij vast op de fabriek komen. Graveeren daarvoor moest je goed kunnen teekenen, maar vooral letters en dat kon hij goed en mijnheer Haarman zou het hem wel goed leeren, die was zoo knap. Dan zou hij later veel verdienen en trouwen kunnen, heerlijk. Met die hoopvolle gedachte sliep hij in.