Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 443]

Religieuze poëzie¹⁾
door G. Kamphuis.

Het is eigenlijk merkwaardig, dat zoowel bij Roomschen als Protestanten zoo weinig religieuze poëzie geschreven wordt, voor de eersten des te meer, wanneer men let op de opbloei van de Roomsche literatuur der laatste jaren, die haar concentratie vindt in ‘Roeping’ en ‘Gemeenschap.’

Misschien heeft Binnendijk wel de juiste oorzaak hiervan aangewezen in ‘De Vrije Bladen’, toen hij schreef, dat een geloovig dichter minder behoefte heeft om een poétische verbeelding te creëeren dan een ongeloovig dichter, daar zijn dagelijksch bestaan reeds een groote mate van dichterlijkheid bezit in de traditioneele vormen van zijn godsdienst. Hieraan is het m.i. ook toe te schrijven, dat bepaalde uitdrukkingen: de tale Kanaäns, en een opsomming van motieven, ontleend aan de Bijbel en aan Christelijke geloofservaringen, in maat en rijm gezet, voor velen als ‘poëzie’ in de behoefte voorziet.

Anderzijds is het juist voor Christelijke dichters buitengewoon moeilijk, om met zulk een overvloed van in zich zelf dichterlijke, en door ieder als zoodanig oogenblikkelijk begrepen vormen, toch een eigen vormgeving, een eigen creatief vermogen te openbaren, zoodat de teederheden en verrukkingen van den geloovige, de heerlijkheid der wonderen en de liefde in Christus ook voor niet-geloovigen voelbaar en overtuigend wordt door de kracht van zijn kunstenaarschap.

Het gaat natuurlijk niet aan om het werk van Christelijke dichters, die, om welke reden dan ook, geen religieuze verzen schrijven, maar als ‘stof’ voor hun poëzie motieven en ervaringen uit andere gebieden des levens betrekken, onchristelijk te noemen. Maar te betreuren is dat zeker en het verwijt is misschien niet ten onrechte gemaakt, dat de oorzaak o.a. hierin zou liggen, dat onze geloofskracht te gering is: wij zijn te slap en te verdraagzaam geworden om Geuzenliederen te kunnen schrijven en moeten veel innige, maar ook krachtige geloofsovertuiging herwinnen om de traditie van Revius en Dullaert te kunnen voortzetten.

1) Naar aanleiding van ‘Het Vaderland’ door Gerard Wijdeveld, uitg. ‘De Gemeenschap’, Utrecht.

[p. 444]

Onder de nieuwste Roomsche poëzie neemt het werk van Gerard Wijdeveld in dit verband een bijzondere plaats in. Dit is inderdaad waarachtige, Christelijk moderne poëzie, al is de begripswereld hiervan dan ook af en toe geheel tot de Roomsche beperkt. Wijdeveld's vormend vermogen is in staat gebleken, zij het ook met gebreken en fouten, een eigen visie, een eigen rythme te geven.

Voor een Christelijk dichter zal er altijd een zware strijd zijn tusschen de overgave aan God en het tegelijk bewaren van eigen individualiteit, zonder welke persoonlijke creativiteit onmogelijk is. Volledige overgave immers aan z'n object: het zich overgeven in aanbidding aan de wonderen Gods zou voor hem zwijgen beteekenen. De hoogste en diepste geheimen blijven ongezegd.

Des te grooter wonder en des te rijker genade is het voor den Christendichter, dat hij soms, juist door de overgave, zijn krachten voelt toenemen: door het zich verliezen in God schijnen inspiratie en vormkracht te stijgen. En gedichten, die de teerste en diepste Christelijke heilsfeiten verbeelden, zooals b.v. het prachtige ‘Annunciatie’ en ‘Visitatie’, zijn ongetwijfeld tot de beste uit deze bundel te rekenen. Ontroerend is de diepe eerbied en fluisterend teere aanbidding die uit deze woorden spreken:

Annuciatie.

Gabriël, engel, die God naar Nazareth zond,
die, sneller dan het licht reizend, Maria vond,
heeft zich geheel gebogen voor die kleine Maagd
en, spraakloos blijvend, achter zich een woord gevraagd.

Want achter kwamen, stonden en negen met hem -
hij was de heraut voor die stoet, hun aller stem -
Engelen, Serafijnen, Cherubijnen, Tronen,
heel het witte hof, aan het einde de drie Personen,

zingend, een eeuwig vleugelend lied, een lied,
of het nooit meer stillen kon. Hij, één stem, begon
- zwijgen rondom, waarin z'n woord onzeker stond
als in zwaar stormen een dun en hulpeloos riet,
als een kleine figuur, die in een afgrond ziet.

Eerste hulplooze woorden. Toen groeide zijn stem;
hevig, tot bijna fluisteren, heeft hij gezegd.

Een groote, volkomen stilte viel over hem
als over gansch het heelal. Hij neeg tot den grond,
heel het hof en de Drie negen mee tot den grond
en wachtten, diep gebogen, op Maria's mond.

[p. 445]

 

Maar toen Maria, zacht en vast, ja heeft gezegd,

 

heeft zich de Tweede der Drie in haar schoot gehecht.

 

De stoet heeft zich diep, diep gebogen. Toen opgetogen

 

herrijzend, keerend, het lied hervat, een toon hooger.

De visie in de meeste van deze gedichten sluit zich ten nauwste aan bij de middeleeuwsche gevoelswereld, zooals die zich in de Hollandsch-Vlaamsche beeldende kunst openbaart, maar is toch geenszins archaïseerend in zijn vormgeving.

Het rythme is eenigszins stroef, maar dikwijls zuiver en oprecht, hoewel in sommige gedichten (Sint Judas, De Wedervinding) krachteloos en verbrokkeld en niet tot een heldere klaarte van plastiek uitgegroeid. Misschien zijn deze verzen te vroeg en te voorbarig geschreven; zegt Rilke niet terecht, dat gedichten moeten groeien en rijpen als vruchten?

Bepaald hinderlijk is hier en daar de navolging van Marsman; dan is de dichter ongetwijfeld op z'n slechtst. In ‘Kruis’, ‘Nachtwacht’ en ‘De reis der drie koningen’ met een zin als:

‘.... nachten, nachten dat deze stoet

reeds reisde. Waar bleef het begin van den tocht?’

worden ons niet meer dan eenige onverwerkte elementen van Marsmans poëzie voorgezet, die echter te weinig ernstige ‘bekommernis om de vorm’ toonen, dan dat ze een vergelijking hiermee zouden kunnen doorstaan.

Te gewild kinderlijk à la Van Ostayen is ‘Kinderlijk lied’, dat uit de toon van den bundel valt.

Maar niettegenstaande deze bezwaren moeten we toch dankbaar zijn, dat er eindelijk weer iemand gevonden wordt, wien het vermogen gegeven is ons met ontschoeide voeten en in eerbied zwijgend te doen staan op heilige plaatsen, die te lang reeds door ons vermeden werden, iemand, die ons met diep ontzag tot vlak voor de hemelsche heilgeheimen voert om ons iets van Gods heerlijkheid te laten zien, iemand, die ons in onze eigen taal de groote werken Gods verkondigt.

Ten besluite wil ik nog een specimen van deze poëzie geven in het sobere, maar juist in dien eenvoud ontroerend

Lied.

Er is een Lam, dat bloedt.

Er is een Lam, dat bloedt -

en ik, die Hem aanschouwen moet

en van mijzelven zeggen moet:

ik ben het, die U bloeden doet.

[p. 446]

 

En dat ik U zoo bloeden zag

 

zal 't mij behoeden eenen dag

 

voor weder, weder zonden?

 

 

 

Ik zal U talloos wonden

 

en roepen om Uw bloed....

 

 

 

Wat ik U daarom zeggen moet?

 

Wat ik U zeggen moet?

 

 

 

Er is een Lam, dat bloedt....

Dit is het innigste en diepste geloofslied van den hedendaagschen Christen, noch Roomsch, noch Protestant, maar in den waren zin des woords Katholieke.