Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 327]

Een droeve tocht
door N. v.d. Vlis.

Het was op een dag in Maart, dat ik een vriendin, die te N. als onderwijzeres benoemd was, ging bezoeken.

N. was een dorp - natuurlijk was N. een dorp!

Welke onderwijzeres, pas geslaagd en benoemd, zou haar tijdelijke woonplaats niet in een dorp moeten nemen?

Ik ging dan naar N., vol vroolijke, dwaze gedachten aan de boeren en buitenlui, die ik meende te zullen ontmoeten en spreken.

Door het kleine treinraam staarde ik naar de vergrauwende voorjaarslucht.

Het moest nu niet gaan regenen - dan zouden we er straks niet op uit kunnen, om het dorp met al zijn bezienswaardigheden te gaan bewonderen....

Het bleek een boemeltrein te wezen en we stopten op de onmogelijkste stationnetjes, waar ik, voor tijdverdrijf, mijn best deed, de uitgebreide namen op de borden, te ontcijferen. Ik dacht met een vluchtige lach aan mijn vriendin, die nu ook op zoo'n afgelegen dorp terechtgekomen was - (dat bovendien niet eens aan de spoorlijn lag!) en aan de andere onderwijzeres, met wie ze samenwoonde.

Ik keek voor de vierde maal op mijn horloge.

Het duurde schrikbarend lang!

Maar na nog enkele stationnetjes gepasseerd te zijn, waar mijn boemel den moed had, niet te stoppen, stoomden we toch eindelijk G. binnen.

Hoe we verder zouden gaan, was me tot nu toe duister.

Ik stapte uit en ontwaarde mijn vriendin en het andere meisje, aan den ingang van het station.

‘We hebben een fiets gehuurd’, vertelde mijn vriendin, na de begroeting en voorstelling aan het meisje, ‘je kunt hier niet anders dan met de fiets, bussen gaan er na twee uur niet meer.

Ik liep juist te bedenken, of ze hier dan twee uur het eind van den dag rekenden, toen mijn vriendin, die Marie heette, maande: ‘Laten we doorloopen, daar komt de boot al, we moeten hier overvaren, zie je en als we deze boot missen, zouden we een half uur moeten wachten.’

We waren nu in een oogenblik bij het veer.

[p. 328]

En al tamelijk gauw voeren we weg, tien minuten ongeveer langs de breede rivier, die stil-belicht lag onder éven doorstralende avondzon.

Over de verschansing geleund, tuurden we naar den verren, vaag-glanzenden horizon, die zachtaan vergrauwde onder het wegzinken van de zon achter het grijze wolkenfloers.

‘Het is hier fijn’, zei ik, me verder vooroverbuigend naar het vlakke, onbewogen water.

‘Ja.... zeg, nu moet ik je nog iets vertellen van vanavond, het treft een beetje akelig.... maar er is een kind ziek uit mijn klas. Het is verleden week plotseling naar het ziekenhuis gebracht in B.

Elken avond gaat zijn familie er naar toe, vanavond ook weer, want hij is zoo ernstig ziek, hij kan wel gauw sterven....’

Ze zweeg even en we stonden te kijken ver voor ons over de breede lichte rivier.

‘Nu hebben ze gevraagd’, praatte Marie weer verder, ‘of ik meeging vanavond, hij had naar me gevraagd en het kon wel den laatsten keer zijn, dat ze er heen gingen.... ik kan natuurlijk niet weigeren.’

‘Nee, natuurlijk niet.’

‘Je moet dan vanavond maar met mijn gezelschap tevreden zijn,’ zei de andere onderwijzeres, die Jo van Hulstein heette.

‘We zijn er,’ waarschuwde Marie, ‘kom, aan den overkant is de fietshandelaar.’

Geen vijf minuten later reden we gedrieën langs den voor mij nog onbekenden glad-geplaveiden straatweg.

Ver en wijd strekten zich de grauw-groene weilanden met de smalle, blinkende slooten.

‘Is het lang rijden?’ vroeg ik.

‘Nou, een half uurtje....’

We praatten over alles van thuis, ik bracht de verschillende groeten over en vroeg naar het dorp, waar we heengingen. Door het drukke praten leek het eind korter dan anders, vond Jo van Hulstein en even daarna waren we op de plaats van bestemming.

De huizen leken me popperig klein en de lange rechte dijk gaf een eenzaam aanzien.

Juffrouw Hoogwoud, bij wie Marie en Jo haar kamers hadden, verwelkomde me hartelijk. Op hetzelfde oogenblik was achter ons het geraas van een auto. Zij stond al stil.

Het was een half luxe-half vrachtauto.

Een man sprong er uit: ‘Of u meegaat,’ wendde hij zich dadelijk tot Marie.

Het was waar, de tocht naar B.! We hadden dien een oogenblik vergeten.

Weifelend keek Marie naar ons tweeën: ‘Ik weet niet,.... ik ben niet alleen, deze twee....’

[p. 329]

‘Die kunnen ook meegaan, stapt u vlug in.... Henkie zal zoo blij zijn u te zien, gauw maar, de pont gaat over tien minuten al.’

Hij stak zijn hand al uit en hielp Marie in den wagen. Jo van Hulstein en ik volgden.

Het ging alles zoo verbijsterend snel, dat ik het eerste oogenblik niets onderscheidde in den, voor ons van buiten komenden, halfdonker lijkenden wagen.

Langs de wanden stonden houten banken, met grijze kleeden bedekt. Pas, toen we eenmaal botsend langs den straatweg reden, werd ik de inzittenden gewaar.

In den versten hoek zaten een paar meisjes, één ervan, de oudste, schreide, stil weggedoken in een hoekje van den wagen. ‘Zeker zusjes van het zieke jongetje,’ dacht ik bij mezelf.

Recht over me zat een man met een zwarten ringbaard en groote, vreemde bruine oogen. Hij droeg een slappen zwarten hoed. Zijn bruine handen lagen gevouwen op zijn knie. Hij keek naar niemand, maar staarde recht voor zich uit.

‘Dat moet de vader zijn,’ dacht ik, ‘zóó moet een vader kijken, als zijn kind doodziek ligt, als hij de minuten telt, die hem nog scheiden van zijn zoontje, dat misschien sterven gaat.’

‘Is dat de vader van het jongetje?’ vroeg ik zacht aan Jo van Hulstein, die naast me zat.

Ze knikte toestemmend.

En we rijden verder,.... onder het voortgaan in den al vallenden avond, denk ik, hoe vreemd ik hier plotseling zit, nog maar enkele uren uit mijn eigen stad vandaan, ineens in dezen wagen, die zich snel voortbeweegt langs Brabants wegen. De geplaveide gladde straat vlucht weg onder de wielen van de voortsnellende auto.

Eenzaam rijen de boomen zich aan den kant van den weg, verder de weilanden in, aan den Westelijken kant staan wat jonggeplante iepen.... fijn zwart tegen vérlichtenden horizon, scherpbelijnd, als met houtskool geschetst.

Schuin over me, naast den vader, met de vreemde bruine oogen, zit nog een man.

Uit het soms even-oplevende gesprek - waaraan de vader geen oogenblik deelneemt, noch ook door een gebaar laat blijken, dat hij 't verstaat - maak ik op, dat hij van Dolk heet en een zwager is van den vader van 't kind.

Dan zitten er op de dwarsbank nog een paar groote sterke kerels - het zijn de broers van het zieke ventje.

Ze zitten met ernstige gezichten en neergeslagen oogen.

‘Ze houden zoo veel van kleinen Henk, zoo zielsveel,’ zegt Jo op zachten toon tegen me. ‘Hij is pas zes en de jongste van het huisgezin.’

Ik knik alleen maar, het is me, of ik met geen woord de vreemde stilte durf verbreken, die drukkend hangt in de kleine wagenruimte. Ik denk aan mijn eentonige treinreis van nog geen uur geleden en met schaamte herinner ik me mijn innerlijk vroolijk spotten met de N'ers....

[p. 330]

Hier ben ik dan temidden van de bewoners van N. en.... er valt niets te lachen.... er is niets te spotten.

Hier is droefheid.... als overal.... als in de stad.

Hier is een huisgezin met aardige meisjes en flinke, stoere jongens en.... ze hebben verdriet....

Ze lijden met elkaar, intens-hevig, om het zoontje, het broertje, de jongste, die.... misschien niet meer beter wordt. Ik ben er onverwacht en plotseling middenin gezet en ik schaam me over mijn hoogmoedigen spot!

Alsof wij méér, béter waren, omdat we toevallig in een stad temidden van een wat meer bewoonde wereld leven!

De vader zwijgt nog steeds en ik voel me gevangen in den vreemden weemoed van zijn oogen, zoodat ik me verzetten moet, om een anderen kant uit te zien.

Ik kijk dan maar weer naar het voor mij totaal vreemde landschap, weilanden en akkers en af en toe wat schaarsche dennengroepen. Het wordt nu donker buiten en in den wagen wordt, met het snel-vallend duister de stemming nog gedrukter....

Het kleinste meisje leunt haar hoofd tegen den houten wand van de auto en bij het felschijnend lantarenlicht, dat bij tijden in den wagen valt, zie ik haar oogen langzaam dichtgaan.

De vader merkt het; 't bevreemdt me even - en tegelijk weet ik met blijdschap: ‘Hij zal om het ééne zieke kind de andere gezonden niet vergeten.’

‘Hebde ge slaap, me keind?’ vraagt hij zacht in zijn Brabantsch dialect.

Het kind knikt met moebeschreide oogen en laat zich door de zorgzame handen van den vader gewillig in een donkergrijs kleed wikkelen. Dan kijkt hij ons aan: ‘Hebde ge 't niet koud?’

De andere twee, die verder in den wagen zitten, zeggen van nee en hoewel ik, bij den open kant zittend, mijn beenen haast verstijfd voel, knik ook ik van nee.

Het lijkt me zoo egoïst, om nu zorg en aandacht te vragen voor mezelf, terwijl er dat erge is, voor hem, den vader.

Maar ondanks mijn ontkennend knikken, neemt hij toch een wollen kleed van de bank en spreidt het over onze knieën.

‘Ge moet et wel koud ebbe....’, zegt hij met een vagen glimlach, die pijnlijk aandoet.

Dan zit hij weer en is er opnieuw dat vérre in zijn oogen.... En we rijden verder, een droeve vreemde tocht.

‘We noaderen B.’, zegt één van de jongens.

Zijn vader kijkt hem aan, met een loom gebaar drukt hij den hoed dieper op zijn donker hoofd.

Ik heb een gevoel, of ik wat zeggen, hem troosten moet, maar ik vind geen woorden - en staar maar stil naar de ál donkerder wordende landen....

‘U verlangt zeker wel heel erg naar Henkie?’ vraagt Jo van Hulstein.

[p. 331]

Ik schrik op, zoo vreemd klinkt plots die rustige, belangstellende vraag van het meisje naast me.

Hij kijkt haar aan, uit zijn oogen is voor een kort oogenblik het afwezige verdwenen: ‘Als ge 't manneke zaagt, zoude ge 't niet kunnen eleuven.... dat ie zoo zieke is - neeë, dat zoude ge niet....’, is het eenige antwoord, dat hij geeft.

Het wordt weer stil en kort daarop rijden we B. binnen en even later stoppen we voor het niet groote, maar vriendelijk-uitziende ziekenhuis.

Met een vlugge beweging is de vader er het eerst uit en als de deur van het ziekenhuis op zijn aanschellen openwijkt, luistert hij met gebogen hoofd en haast smeekenden blik naar de zachtvertellende stem van de zuster.

Ze brengt ons een oogenblik later in een donker-gemeubelde wachtkamer. ‘Ik zal uw vrouw even halen,’ zegt ze vriendelijk. Marie vertelt me, dat de moeder al dien tijd in het ziekenhuis is, 's nachts ook, omdat het zoo ver weg is en omdar hij heel ernstig is.

Kort daarna komt de moeder al binnen en schreiend vertelt ze van Henkie, ‘de nacht is wel rustig geweest, maar vandaag is 't weer minder en.... de dokter geeft nog maar weinig hoop.’

Met twee tegelijk mogen ze bij hem gaan kijken.... Jo en Marie gaan ook. Ik wacht in de kamer en ik zie ze zoo langzaam aan allemaal terug komen.... zielsbedroefd met schreiende oogen.

Het ontroert me zoo, die sterke kerels te zien schreien, dat ik een anderen kant uitkijkend, met moeite mijn tranen terughou.... Het laatst komt de vader weer binnen. Hij is de eenige, die niet schreit. Hij zet zich in een rieten leunstoel en bergt zijn donker hoofd in zijn handen.

Zoo zit hij lang.... bewegingloos.... terwijl de zuster zacht en stil den anderen moed inspreekt: ‘Zoo lang er leven is, is er hoop.’

Marie vertelt me van het ventje boven, dat hij haar toch nog herkende, toen ze zijn naam genoemd had.... en over den vader: ‘Op het dorp vinden ze hem een vreemden man, hoe vindt jij hem?’

‘Ik vind hem zoo echt,’ zeg ik even zacht terug.

Dan zwijgen we weer.

Ik weet, dat ik het anders bedoel, maar ik kan niet zeggen, wát het is, dat me zoo vreemd ontroert in dien stillen man met z'n smartelijke oogen....

In de rustige kamer licht hij zijn hoofd op en praat: ‘Nee, ik kan 't niet eleuven, dat we 'm missen zulle....’

Zijn donker diepe stem klinkt overtuigend en krachtig.

‘Bij God zijn alle dingen mogelijk’, zegt iemand.

‘Ja,’ zegt de vader blij en er is iets lichters in zijn stem.

‘We moeten nu gaan,’ beslist de zwager,’ anders wordt het te laat.’

[p. 332]

In de gang loopt hij naast Jo en ik hoor hem zeggen: ‘Het gaat mis met het jongske, ge zult 't zien, let eens op mijn woorden.’

Die man is me plotseling hevig antipathiek om dat zeggen, zoo maar hardop, waar een vader in de nabijheid is.

‘Heeft die man geen gevoel,’ denk ik in verzet, ‘en weet, begrijpt hij niet, dat een vader toch altijd weer het beste hoopt?’

Als we terug rijden, is de wagen bijna geheel gesloten.

Binnen brandt het electrische licht.

De zusjes, de armen om elkaar heen geslagen, schreien met korte droeve snikken.

Een weer denk ik, hoe vreemd deze tocht is voor mij, die, zoo uit mijn eigen vertrouwde omgeving, in een onbekend dorp plots voor de groote, droeve ernst van het leven wordt geplaatst: Ziekte - dood - scheiding -’

En ik denk, kijkend naar al de verstilde gezichten, hoe verdriet de menschen mooi maakt en zacht....

Al het leelijke, onverschillige schijnt verdwenen, er is een innige band tusschen al deze menschen.... ik heb een gevoel of zelfs ik erbij hoor, al wist ik eenige uren geleden nog niet van hun bestaan af.

De gemeenschappelijke tocht doet alle onbekendheid vergeten en als iets onbelangrijks zien.

We zijn één in het bange denken aan het arme, doodzieke kind. We hooren bij elkaar, totdat wij straks weg zullen gaan en weer aan andere dingen gaan denken en zoo langzaam aan dit smartelijke weer zullen vergeten....

De vader vertelt met doffe stem van jaren geleden, toen het jongetje ook zoo ziek is geweest: ‘Toen hebben we 'm ook weer terug'ekrege....’ zegt hij nog.

Ik zie in het licht van de kleine electrische lamp zijn gezicht heel wit boven den zwarten ringbaard.... ‘Een vreemde man....’ zeggen de menschen....

Het laatste eind van den tocht wordt er niet meer gesproken, en na een korten groet en een handdruk stappen we uit met ons drieën, als we bij het huis van juffrouw Hoogwoud zijn.

Ongeveer een week terug in mijn eigen stad, hoor ik dat het jongetje gestorven is.

En ver verwijderd van het kleine afgelegen dorp voel ik vaag mee de droefheid van de moeder, de kinderen - den vader vooral.

Het leven gaat verder.... langzaam aan vervaagt de herinnering alweer. Het leven is zoo druk.... er is zooveel te werken en te doen....

Daarginds in Brabant strijden die menschen hun moeilijken strijd.... De vader, die het niet gelooven kon, dat het kind, het jongske van hem weg zou gaan....

Och, het is ook maar voor een tijd....

Geve God, dat ze in hun droefheid troost zoeken, dáár, waar ze alleen maar te vinden is en mogen ze met elkaar uitzien, naar een wederzien, dat, hoewel niet op aarde, dan toch in den Hemel zijn zal.