Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 249]

Boekbespreking.

Avonddauw van Hélène Swarth. J.H. Kok, N.V., Kampen 1930.

De jongste bundel van Hélène Swarth is met meer belangstelling ontvangen dan het publiek gewoon was in de laatste jaren aan nieuwe bundels van onze oudgeworden schrijvers van '80 te besteden.

Deze belangstelling vond haar oorzaak niet in de aesthetiese waarde van het werk der laatste jaren van deze dichteres, maar in de wending die zich in haar leven aan het voltrekken is.

Hoewel verklaarbaar en voor een zuivere waardering van haar werk der laatste jaren noodzakelijk - waren we niet zelf de eersten om in een artiekel de aandacht op dit gebeuren te vestigen? (Opw. Wegen IV, 143 e.v.) - dreigt deze belangstelling een karakter aan te nemen, die enigszins pijnlik aandoet. Sommigen juichen, alsof een bekering van een dichteres een soort politieke overwinning is, of een pleitgrond voor de onomstotelikheid van eigen geloof; anderen waarschuwen ons niet te veel vertrouwen te stellen in deze wending, die hun niet meer dan een stemmingswijziging lijkt.

Wij zullen ons wel wachten, om op een van deze wegen onze schreden te zetten. Dat komt ons niet toe. Is het in het algemeen moeilik om uit een gedicht konklusies te trekken omtrent de psychiese en geestelike gesteldheid van een dichter, bij konscientiezaken is het verboden een oordeel uit te spreken. Als het waar is, dat Hélène Swarth haar handen opheft tot God - en niemand die daar aan twijfelt - dan mogen wij haar gebed niet storen door de inhoud van haar smekingen te bediskussiëren.

Als wij haar verzen bespreken, zullen wij, zolang zij zelf niet openlik en nadrukkelik in haar vers belijdt, wat de betekenis van haar ontmoeting met God is voor haar ziel, ons er van onthouden de inhoud en de waarde van haar geloof te omschrijven.

Om echter niet misverstaan te worden willen we er op wijzen, dat een bekering van een dichteres als Hélène Swarth niet een plotseling feit is, dat later op een bepaalde datum zal kunnen worden gesteld, ook niet een overgang tot een bepaald kerkgenootschap als bij van Eeden. Het is een volkomen blijven in eigen milieu, gepaard gaande met een langzame innerlike verandering, die zowel voor ons als haar zelf nauweliks waarneembaar is en slechts op afstand kan worden gezien. Zoals in het leven van ieder Christen de zaligheid Gods de ene dag sterker wordt gevoeld dan de andere, zo gaat het ook haar in het langzaam bewust worden van geestelik bezit. Goddelike nabijheid en Godverlatenheid, breken in berouw, en getroost door Zijn liefde bepalen het leven van een Christen; bij een vrouw als Hélène Swarth hebben deze gevoelens bovendien zachte kontouren.

Misschien dat deze woorden U doen begrijpen dat het de tijd nu niet is, waarop wij zouden kunnen bepalen in hoeverre Hélène Swarth voelt, dat God gemeenschap houdt met haar ziel.

Toch, dat men zich over haar verzen uitsprekende, ook over deze intieme verhouding heeft uitgelaten, spreekt vanzelf: haar verzen hebben een sterk geestelike inslag gekregen, ze plaatste niet toevallig enkele van deze verzen in Opwaartsche Wegen, zij bundelde ze bij een Christelik uitgever.

Volgen wij de bundel op de voet, dan vinden we daar verschillende stemmingen die elk geloovige

[p. 250]

kent. In de volgorde is een zekere klimax van geloofsvertrouwen. De hoofdgedachte vinden we terug in het eerste en in het laatste gedicht: een belijdenis van de kunst als een geschenk Gods, een erkennen van het verleden als een dwaalweg, een zoeken, een roepen om troost.

Angst klinkt in haar stem (8-10), ze bidt om versterking van te zwak geloof (11); verschillende gedichten getuigen van een onbestemd zoeken en verlangen naar Gods vertroosting (12-17) om in Rotsklip (18) een hoogtepunt van hoopvol vinden te bereiken. Deze vertroosting blijft als stemming nog in enkele volgende gedichten hangen (19-21) om weer in vragen te verzwakken (22-25) tot een volgend hoogtepunt (26) haar weer tot de algemeene mensenliefde van Stijgen (27) voert. Ingeleid door een symbolies gedicht over de cypres ‘levens- en grafboom’ bepeinst ze het leven des Heren (28-35). In Stemmen en Adoratie (36, 37) is het liefde tot God en God's liefde geopenbaard op Golgotha, die de inhoud vormt. De morgen geeft haar angst, de avond troost, de lente doet haar luisteren of Zijn liefdestem haar roept, en brengt haar voor vragen betreffende het voortbestaan van haar ziel (38-42). Angstig hopen doet ze, als ze aan haar sterfuur denkt (42-44) en als ze vrede zoekt, is het alleen het Boek der boeken dat haar Vrede's adem lavend tegemoet zendt (45). God bestuurt de wolken, daarin ziet ze de ganse wonderlike leiding van al het geschapene. Daarom past tegenover hem slechts deemoed (46, 47); gelijke verhouding is in de beide volgende gedichten (48, 49) en als zij zelf slechts ondergang ziet, belooft een stem haar hemelrust en Gods nabijheid ervaart ze (50, 51). Rustig in dit vertrouwen vraagt ze te mogen sterven en opnieuw voelt ze de verre afstand die haar van God scheidt en de wonderlike nabijheid, die vertroostend is. (52-53). Verjongd ziet ze zich in de Hemel en vindt haar geliefde terug (54, 55). Zalig zijn de armen van geest, zij wijzen de weg naar de Hemel (56). Het lot van een stervende, die haar in haar leven tot grote troost was, brengt haar tot de enige troost in leven en sterven, de Rots der eeuwen (57-61). Tal van kleine ervaringen, ontmoetingen, overpeinzingen brengen haar telkens weer tot het tasten naar de eeuwigheid: een lied, een beeldje, het maanlicht, een meisje dat haar moeder roept, een regen van papaverblaadjes die neervalt rond de portretten van lieve doden, een zwarte nacht. Een eeuwigheid, een hemel, waar ze haar lieven ontmoeten zal (62-68).

Zo zingt ze een lofzang op het geloof (69). Weer keert ze zich naar het verleden, toen zij op de dwaalweg was, tot Christus haar weer op de ware weg wees (70, 71). Gemeenschap aan Zijn dis, verlangen om ontbonden te zijn brengen haar er toe om af te zien van zichzelf en haar hemelgedachten te bannen en slechts haar berouw en haar verering Hem te schenken (72-75). Nu daalt de stemming weer: wat voor taak heeft ze nog op aarde, dwaalt zij niet zonder te weten waartoe, en de angst komt weer omhoog - de hemel stom voor haar kermen - en weer klemt ze zich vast aan haar hoop, die haar een hemel belooft (76-80). Zo kan ze weer Kerstfeest vieren (81-91) en ze wijdt haar hart tot een Godsaltaar (83). Zij is het zingend meisje, dat voor het Kind in Bethlehem niets dan haar liederen heeft, maar door Maria opgewekt wordt Zijn ganse levens- en lijdensweg met liederen te begeleiden (88, 89). De ster van Bethlehem brengt haar aan de voeten van Emmanuel (92, 93). Een ganse rij van vage stemmingen van liefde en verheerliking heeft deze Kerstboodschap haar gebracht. Soms een aarzelend heffen van het hart vol kou en duister tot liefde en licht, soms een vooroverstorten aan Zijn voeten. En ze is vrouw met Maria, als zij navoelt, hoe zwaar het haar moet geweest zijn in Christus het offer van haar leven te brengen (92-95).

Toorop's Gebed brengt haar weer tot het Eeuwig Leven voor wie sterven gaat (96). In donker Doolbosch (97) belijdt ze zichzelf als zoekende, maar ook als gezochte, door haar Heiland gevonden. Als Hij haar nu bij de hand wil nemen, als Hij haar voeden wil met Zijn manna, zal de honger van haar ziel gestild zijn (98, 99).

Zo komt ze tot haar laatste Lied (100, 101). Er is niets te vinden dan God alleen, mijn zoeken werd geen vinden, maar Hij greep mijn hand en nu, wat er ook gebeure, is mijn lied voor Hem, zal ik mijn lippen rein bewaren voor het heilig lied.

Zonder te bediskussiëren de feitelike waarde van deze getuigenissen - persoonlik vertrouwende dat ze van eeuwige waarde voor haar ziel zullen zijn - mogen we wel wijzen op de waarde van deze poëzie voor een Christenlezer. Zij het dikwijls vaag aangeduid, hij kan er in vinden

[p. 251]

al de vrees en vertroosting van een worstelende ziel en de onomstotelike waarheid dat God zich vinden laat. Daarom mogen we dankbaar zijn voor deze bundel. Ook omdat Hélène Swarth meestal van haar stemmingen gave poëzie heeft kunnen maken. Ik zeg stemmingen, want verstechnies is Hélène Swarth zichzelf sinds '80 gelijkgebleven. Iets van de volheid van klank is ingeboet, er is versobering gekomen, maar verschillende verzen uit Avonddauw zijn nog prachtverzen, zij het van een versopvatting die onze tijd heeft losgelaten.

Zoals elk natuurgebeuren, elke ontmoeting haar vroeger bracht tot de herproeving van haar leed, zo richt het ganse leven rondom haar nu haar gedachten op de dood en de troost van het leven hiernamaals. God schenke haar die.

v. Ham.

Egeltje, door Theo Thijssen. C.J.A. v. Dishoeck, Bussum 1929.

De geestige, sarcastische schrijver van ‘Het grijze kind’ heeft in dit boek een aantal vlotgeschreven prozastukjes bijeen gebracht, die zijn vele lezers ongetwijfeld een aangenaam uur bezorgen zullen. Het is alleen jammer, dat de schrijver die verhaaltjes niet wat geordend heeft. Nu liggen de genres wel wat hinderlijk dooreen. Overigens een prettig boek van een speelschen geest.

P.H.M.

Het verloren land, door Johan Koning. Mij. voor Goede en Goedk. Lectuur, Amsterdam.

Johan Koning is lang zoo ‘knap’ niet als Agnes Maas van der Moer. Maar hij is tenminste iemand, die weet, wat geestelijke standing beteekent. Ook zijn boek is - natuurlijk - een problemenroman. Den hemel zij dank, echter niet een huwelijksroman, al speelt het huwelijk er een rol in. In Koning's boek wreekt zich een andere fout van het ‘genre’ dan in 't werk van Agnes Maas v.d. Moer. Deze schrijver heeft zich gezet om te betoogen, dat zelfs de liefde in een huwelijk niet in staat is, de kloof te overbruggen, die er is tusschen Oost en West. Een Indische jongen komt naar Holland en studeert in Leiden. Hij verliet zijn land om hier te vinden wat hij begeerde: kennis. Maar in Indië teruggekeerd kan de kennis het ‘inzicht’ niet vervangen. Indië is voor hem het land dat hij verloor en in Holland komt hij toch nooit ‘thuis’. Precies andersom gaat het Hilde, de doctores, met wie hij huwde. Zij verliet het vaderland om in Indië ‘het inzicht’ te vinden, waarnaar zij, bij alle ‘kennis’ die ze verwierf, hunkert. Ook haar wacht de teleurstelling. Jammer, dat Koning het verhaal niet heeft voortgezet om den lezer duidelijk te verklaren, of de geestelijke band van het huwelijk tegen zulk een wederzijds idealenverlies bestand is en ten slotte toch twee menschen bijeen houdt.

‘Het verloren land’ is niet spannend, het boeit niet, wat een verhaal - in den goeden zin van het woord toch moet doen. De geoefende lezer - en dat zijn we nu, dank zij den stortvloed van problemenromans allemaal geworden - ziet te veel het geraamte van den bouw. Hilde b.v. is nergens suggestief geteekend en wij voor ons zouden ze niet voor den geest roepen kunnen. Dat zou in dit speciale geval toch moeten kunnen.

Of Koning gelijk heeft in hetgeen hij met zijn verhaal wil beredeneeren, kunnen we niet beoordeelen. Voor ons heeft hij het niet heelemaal, niet volkòmen gewonnen.

Ten slotte nog dit. Waarom zijn boek werd ‘bekroond’ door de W.B. is ons niet erg duidelijk. Want het steekt in geen enkel opzicht uit boven een ànder verhaal. Of zijn er zóó weinig behoorlijke boeken, dat ze met het lantarentje van de prijsvraag moeten worden gezocht en extra belicht, als ze gevonden zijn?

P.H.M.